خواص دارویی وانیل

گیاه شناسی :
 

وانیل گیاهی بالا رونده و دائمی است که با پیچیدن به ساقه درختان می تواند تا ارتفاع زیادی بالا رود . ساقه آن نسبتا نازک است و برگ ها که به طور متناوب روی آن قرار می گیرند ، بدون دمبرگ و به شکل بیضی نوک تیز می باشند . این برگ ها بدون دندانه و کلفت و گوشتدار هستند. گل های گیاه نسبتا بزرگ ، م عطر و به رنگ سفید مایل به سبز است که به صورت خوشه در قسمت های انتهایی قرار می گیرند.
میوه پوشینه آن دراز و نیام مانند است و طول آن به 25 و قطرش به 1 سانتی متر می رسد . این میوه بسیار معطر و کمی شیرین است . درون میوتعداد زیادی دانه ریز و سیاه رنگ وجود دارد . قسمت مورد استفاده وانیل میوه های ان است . این گیاه در ایران وجود ندارد و به طور خودرو در سواحل مکزیک ، کلمبیا و گویان می روید .

تاریخچه:
 

وانیل از دیرباز برای طعم وبوی غذا به کار می رفته است . احتمالا غربی ها در اوائل دهه اول قرن شانزدهم توسط مونتزوما ، امپراطور آزتک ، با وانیل آشنا شده اند. او نوعی نوشیدنی از شکلات با طعم وانیل برای هرنادو کورتز آماده کرده بود.
اگر چه وانیلین اغلب در فرآورده هایی غذایی عمده استفاده می شود ، ولی وقتی بوی مطبوع عصاره خالص مورد نظر باشد ، نمی توان آن را براحتی جانشین عصاره طبیعی کرد . وانیل در مصارف سنتی به منظور ضد نفخ ، محرک میل جنسی ، ضد تب و داروی محرک مصرف می شد. وانیل برای کاهش مصرف شکر مورد نیاز جهت طعم شیرین غذا ، به غذا اضافه می شده و بنا به اظهاراتی مانع از پیشرفت پوسیدگی دندان شده است .
امپراطوری آزتک ، در مرکز مکزیک ، از افراد بومی مکزیکی شکل گرفته بود . آزتکی ها از تمدنی پیشرفته و با ساز و برگ برخوردار بودند . این امپراطوری در اوایل قرن شانزدهم توسط کورتز منقرض شد.هرناندو کورتز، سرباز اسپانیایی ، رهبری نیروهای اسپانیایی را به عهده داشت. آنها مکزیک را فتح و امپراطوری آزتک را منقرض کردند.
همچنین سابقا آن را به غذاها اضافه می کردند تا برای شیرین کردن آنها از قند کمتری استفاده شود. این مسأله باری کنترل و جلوگیری از پوسیدگی دندان ها مفید بود.

ترکیبات مهم :
 

با اینکه یکی از مهم ترین مواد وانیل ماده وانیلین می باشد ، کیفیت آن بستگی به این ماده ندارد .وانیلین ماده معطر وانیل است ، ولی طعم ومزه وانیل مربوط به مواد زیادی است (بیش از 150 ماده طبیعی) که در ان وجود دارد. البته کمیت و کیفیت مواد وانیل به گونه (واریته) آن نیز بستگی دارد؛ به عنوان مثال نوع بوربون (دانه ها) به طور کلی مواد بیشتری نسبت به نوع مکزیکی و تاهیتی دارد . با توجه به تفاوت قیمت وانیل مصنوعی و طبیعی بیشتر فرآورده های موجود در بازار مصنوعی هستند. وانیل مصنوعی عمدتا به عنوان جایگزین و یا به تقلب به صورت جا زدن با نوع طبیعی مصرف می شود. حدود 6 درصد وانیل موجود در بازار طبیعی است .
عصاره وانیل با روش های بیوتکنولوژی کشت گیاه (که مقدار زیادی وانیل طبیعی به جای می گذارد) به دست می آید .

داروشناختی و اثرات مهم :
 

اثر ضد پوسیدگی دندان وانیل از نظر علمی هنوز به ماده ای ارتباط داده نشده است ، ولی گمان می رود که مربوط به کاتشین های گیاه باشد . به نظر می رسد مواد خوراکی که با وانیل مخلوط می شوند، سیر کننده تر از آنهایی هستند که با رایحه های دیگر مخلوط و معطر می شوند.
بررسی های جدید در مورد محصولات دارویی بدون نسخه و محصولات سلامتی نشان می دهد طعم وانیل بعد از طعم آلبالو به عنوان بیشترین طعم دهنده مورد استفاده است . این مساله برای افرادی که به وانیل حساسیت دارند ، قابل اهمیت است ؛ زیرا این ماده در فرآورده های زیادی (محصولات دارویی و غذایی) اضافه می شود.

عوارض جانبی و موارد احتیاط:
 

در حد مصرف دارویی و خوراکی عارضه جانبی ندارد ، ولی به علت قاعده آور بودن ، زنان باردار باید در مصرف آن احتیاط کنند. این گیاه مانند همه گیاهان دیگر ممکن است در بعضی افراد ایجاد حساسیت مربوط به مواد اسانسی وانیل نیست و به دلیل اگزالات کلسیم موجود در گیاه است .
کارگرانی که با وانیل کار می کنند ، ممکن است دچار سردرد ، راش های پوستی و بدخوابی شوند. این حالات به نام علایم وانیلی لیسم شناخته شده ند.

طریقه و میزان مصرف:
 

پودر وانیل به اشکال مختلف در انواع بستنی ، شیرینی جات ، آدامس ها ، مواد دارویی و خوراکی به عنوان معطر کننده افزوده می شود. به عنوان محرک و محرک جنسی 20 تا 25 قطره از تنتور (عصاره الکلی) آن در کمی آب قند حل و میل شود. برای کاهش نفخ و دردهای معده نصف قاشق چایخوری از تنتور وانیل در هر نوبت مصرف شود . مصرف پودر وانیل معادل هر 20 قطره تنتور حدود 0/2 تا 0/3 گرم آن می باشد که می توان آن را روزنه تا سه نوبت تکرار کرد.

مهم ترین اثرات گزارش شده :
 

ضد سرطان ، ضد اکسیدان ، ضد تب ، ضد اسپاسم ،‌محرک قوای جنسی ، محرک ضد نفخ ، قاعده آور ، صفرا آور ، جلوگیری از زیاد شدن گلبول های سرخ داسی شکل در خون و درمان کننده زخم.

نکات قابل توجه :
 

1 ـ‌تنتور وانیل از پرکوله کردن (عصاره گیری بدون استفاده از حرارت) دانه های آسیاب شده وانیل با الکل اتیلیک و آب به دست می آید.
2 ـ بهترین وانیل های موجود در بازار تا 3 درصد جسم وانیلین(که مهم ترین ترکیب آن است ) دارند.
3ـ اکثر پودرهای وانیل موجوددر بازار مصنوعی هستند و در مواد خوراکی از جمله بستنی و کیک های وانیلی همین نوع به کار می روند. این پودرها حاوی ماده وانیلین هستند و سایر مواد وانیل طبیعی را ندارند.
منبع:دنیای تغذیه ،شماره ی 92