آیا لباس‌های دست‌باف کیفیت بهتری نسبت به لباس‌های کارخانه‌ای دارند؟

همزمان با بازگشایی و افتتاح جدیدترین نمایشگاه Costume Institute موزه هنر Metropolitan با نام Manus x Machina، نگاهی به ارزش و بهای حقیقی مد و لباس‌های دست باف و کارخانه‌ای در دوره علم و تکنولوژی انداخته‌ایم. با ما همراه باشید.از سال 2007 (1386) طبق آمار رسمی میزان جستجو کلمه "handmade" (دست باف) در موتور جستجوی گوگل در سرتاسر جهان به دو برابر افزایش یافت (درحالیکه طبق آمار رسمی اعلام شده از طرف شرکت گوگل میزان جستجو کلمه "machine made" (کارخانه‌ای یا ماشین دوخت) بعد از اوج خود در سال 2004 (1383) رو به نزول نهاد). هیچ شکی در این وجود ندارد که صنعت مد که مکررا از برچسب‌هایی با نام‌های "artisan" (دست‌ساز) و "craftsmanship" (دست‌باف) برای تولید محصولات و عرضه آنها در بازار جهانی پوشاک استفاده می‌کند، تمرکز خود را به حوزه محصولات ماشینی برده است؛ حتی زمانی که تولید شرکت Zara به اوج خودش رسیده بود (در حاضر می‌توان گفت اینکه این شرکت اسپانیایی طیف گسترده‌ای از محصولات "دست باف" خود را در فروشگاه هایش در سراسر دنیا و یا به صورت اینترنتی می‌فروشد، هیچ ارزشی ندارد). برای تکه‌ای پارچه چه مفهومی دارد که با دست بافته شود و تبدیل به لباس شود یا این که در کارخانه و به وسیله ماشین این اتفاق برایش بیفتد؟ و در عصر حاضر که استفاده از چاپ 3 بعدی، طراحی مدل به صورت کامپیوتری، برش لیزری و دوخت با سرعت مافوق صوت رایج است، آیا ارزش لباس‌های دست بافت از لباس‌های کارخانه‌ای و ماشین دوخت بیشتر است؟

اگر بخواهیم از دیدگاهی نمادین و از لحاظ منحصر به فرد بودن به این موضوع نگاه کنیم می‌بینیم که محصولات دست باف مدتی طولانی است که به عنوان محصولاتی برتر قلمداد می‌شوند، درحالیکه لباس‌ها و محصولات کارخانه‌ای به عنوان محصولاتی نامرغوب و فاقد ظرافت‌های کار دست انسان تلقی می‌شوند. اما طرفداران محصولات ماشینی معتقدند که این تکنولوژی در صنعت مد به راحتی و به آسانی نشانه‌هایی از پیشرفت را در ذهن انسان تداعی می‌کند؛ و ارزش واقعی نه در چیزی یا کسی که لباس را می‌سازد، بلکه در پروسه و فرآیندی که در پشت پرده قرار دارد نهفته است.

کارل لاگرفلد، طراح معروف فرانسوی که در نمایشگاه بهاره سال 2016 Costume Institute موزه هنر Metropolitan با نام Manus x Machina حضور پیدا کرد گفت: "شاید عادت کرده ایم که برایمان مهم باشد لباسی که می‌پوشیم دست‌باف باشد یا ماشینی، حداقل در لباس‌های زنانه، اما امروزه همه چیز فرق می‌کند. انقلاب دیجیتال تمام جهان را تغییر داد و تحت سیطره خودش درآورد." این نمایشگاه که از تاریخ 5 ماه می‌سال جاری (16 اردیبهشت 1395) افتتاح و بازگشایی شده و 170 شرکت و موسسه در آن شرکت کرده‌اند نگاه خود را به رابطه و دوگانگی موجود میان نقش محصولات ساخت دست انسان و محصولات صنعتی و تولید شده توسط ماشین در صنعت مد معطوف کرده است.

در واقع تمام محصولات شرکت‌های تولید کننده لباس‌های زنانه‌ای که در این نمایشگاه حضور داشتند صنعتی و در کارخانه و توسط ماشین تولید شده بود. دست انسان فقط در تزیین (مانند قلاب دوزی و ساخت گل‌های مصنوعی) این لباس‌ها دخیل بود.Andrew Boliton، مدیر بخش دکوراسیون Costume Institute موزه هنر Metropolitan توضیح می‌دهد: "تفاوت سنتی و فرهنگی میان لباس‌های زنانه پر زرق و برق و مدل دار با لباس‌های راحت پوش، تفاوت میان کار دست و ماشین است.این نمایشگاه تفاوت ذکر شده را نه تنها به این دلیل مورد بررسی قرار می‌دهد که لباس‌های زنانه مدل‌دار کارخانه‌ای و لباس‌های دست‌باف تکنیک‌ها و کاربردهای همدیگر را پوشش می‌دهند، بلکه ارزش‌های سنتی و فرهنگی ترکیب شده با دست و ماشین را هم مورد سوال قرار می‌دهد."

Bolton از انسان و ماشین تحت عنوان "شخصیت‌های متقابل" یاد می‌کند و می‌گوید که اینها دست در دست هم مشکل طراحی را حل کرده، کاربردهای طراحی را بهبود می‌بهشند و نهایتا هم موجب پیشرفت در آینده صنعت مد خواهند شد. اما متقاعد کردن مشتری معمولی که اغلب با محصولات کارخانه‌ای بی شماری روبروست، کاری بسیار مشکل است. آقای جاناتان سیمکای، طراح لباس که تکنیک‌های "انسانی" و "ماشینی" را در نوآوری‌های تکمیلی خود به کار برده است اعتقاد دارد که لباسی که دست‌باف است قاعدتا گران‌تر است چون مشتریان با لباسی ارتباط برقرار می‌کنند که نیروی کار انسانی و مهارتهای آنها در تولید این محصول دخیل بوده است. سیمکای می‌گوید: " هنوز هم امکان این هست که با ارتباط تنگاتنگ با زمان و دوره‌ای که در آن زندگی می‌کنیم با استفاده از تکنولوژی، صنعت مد را رو به پیشرفت سوق دهیم". 

Julie Heller، مالک  و طراح EraLuxe Gallery که ریانا، خواننده آمریکایی یکی از مشتری‌های پر و پا قرص آن است و محصولاتی از شرکت‌های معروف همچون Alaia، Chanel و Versace در آن یافت می‌شود معتقد است: "در تاریخ هم همیشه به لباس‌های دست‌باف اهمیت بیشتری داده می‌شد و این اهمیت به دلیل نحوه ساخته و پرداخته شدن و طراحی و خیلی دقیق آنها بود. لباس‌های دست‌باف نیرو و توان بیشتری را از انسان می‌گیرد، آنها منحصر به فرد هستند، شما می‌توانید ریزه کاری‌ها و تزیینات زیباو طراحی دقیق دستی را در این لباس‌ها ببینید؛ موارد ذکر شده جزو کیفیت‌ها و ویژگی‌های محصولات دست باف هستند که باعث می‌شوند ارزش افزوده به این محصولات تعلق بگیرد. البته المان‌هایی که یک لباس را ارزشمند می‌کنند با پیشرفت تکنولوژی در حال تغییرند."

هیزل کلارک، مدیر بخش تحقیقاتی شرکت Parsons معتقد است مد و طراحی که کار دست انسان باشد نسبت به نوع ماشینی و صنعتی آن ارزش بیشتری دارد. او در ادامه می‌گوید: "ارتباط عمیق، معنادار و احساسی میان لباس و سازنده آن که یک انسان است وجود دارد و مردم هم عاشق همین ارتباط هستند. دست‌ها ارزشی والا به آن لباس می‌دهند که هیچ پول و ثروتی نمی‌تواند قیمت و ارزش واقعی این دست‌ها را بپردازد. این ارزش والا و افزوده دقیقا همان ارتباط بین محصول و سازنده آن، یعنی انسان است. امروزه ترس از دست دادن و حس نکردن این ارتباط در بسیاری از کارها و مشاغل روزمره جهان، وجود اکثر مردم را فرا گرفته است که لباس یکی از این موارد است. این حس زیبا و غیر قابل وصف و ارتباط میان انسان و محصولی که با دست‌های خود تولید می‌کند امروزه از هر چیز دیگری برای اغلب مردم مهم‌تر است." اما ایریس فان‌هارپن، طراح و تولید کننده هلندی در نمایشگاه Manus x Machina نظر خود را به شکل دیگری بیان کرد. او می‌گوید: "برخی پارچه‌ها و مواد بهتر است که با ماشین برش داده شوند و چرم، یکی از انواع این مواد است."

با همه این تفاسیر حقیقتی که بر هیچکس پوشیده نیست این است که ما باید با تکنولوژی روز دنیا پیش برویم، خواه این تکنولوژی ما را به سمت لباس‌های دست باف سوق دهد، خواه ماشینی. در هر صورت صنعت مد در سراسر جهان رو به پیشرفت است و در این پیشرفت هم دست انسان دخیل است و هم ماشین و صنعت، به همین دلیل خیلی سخت است که میان این دو یکی را انتخاب کرد و دیگری را کنار گذاشت. به عنوان حرف پایانی باید گفت که انسان و صنعت هیچگاه از هم جدا نیستند و نمی‌شوند و به عبارتی این دو مکمل یکدیگرند.