بحث تنظیم خانواده به معنای تناسب فرزندان با امکانات و شرایط زندگی در تمامی تمدنها، سوابق کهن دارد. مستندات باقی مانده، سابقه ی کنترل موالید را 4 هزار سال پیش در مصر، یک هزار و 600 سال پیش در هند، یک هزار و 300 سال پیش در چین و 2 هزار سال پیش در یونان و ایران نشان می دهد.
تاریخ بشر وسایل و مواد فراوانی را به عنوان ابزار جلوگیری از حاملگی در خود ثبت کرده است. برنامه های تنظیم خانواده در مفهوم اخص در سطح جهانی، قدمتی حدود 50 سال دارد. امروزه حدود 85 درصد از کشورهای جهان سوم و نزدیک به 95 درصد از جمعیت آنان، از خدمات تنظیم خانواده حمایت می کنند. در جوامع صنعتی صد در صد زنان واجد شرایط از برنامه ی تنظیم خانواده پیروی می کنند، ولی فقط نیمی از زنان در کشورهای در حال توسعه از این برنامه بهره مند می شوند. در ایران کنترل جمعیت و تنظیم خانواده به صورت پراکنده در سال 1337 شروع شد. از سال 1348 این کار به صورتی متمرکز ادامه یافت. در سال 1346 در وزارت بهداری، واحد بهداشت و تنظیم خانواده، استقرار یافت تا جمعیت را کنترل کند. در سالهای بعد واحد مزبور به نام واحد جمعیت و تنظیم خانواده معروف شد.
در آن زمان نرخ رشد به طور متوسط سالانه 3/1 درصد بود که با اجرای سیاست های فرزند کمتر، زندگی بهتر، در سال های 1345 تا 1355 با اندکی کاهش به 2/7 درصد رسید. سیاست تحدید موالید و برنامه های تنظیم خانواده در ایران پس از انقلاب اسلامی، از سال 1368 (پس از جنگ تحمیلی) اتخاذ و به اجرا گذاشته شد. سال 1367، وقتی نتایج سرشماری منتشر و میزان رشد جمعیت در سالهای 65 و 55 به طور کلی 3/9 درصد اعلام شد، خطر افزایش انفجاری جمعیت، متفکران جامعه و در رأس آن دولت را به فکر اتخاذ سیاستی رسمی مبنی بر کاهش موالید انداخت. شهریورماه سال 1367 پس از پایان جنگ سازمان برنامه بودجه وقت، سمیناری برگزار کرد که در قطعنامه ی پایانی آن، مخاطرات ناشی از تداوم نرخ رشد طبیعی جمعیت ذکر شد؛ علاوه بر آنکه به دولت وقت هشدار داده شد در صورت ادامه ی وضعیت، نرخ بیکاری به 24 درصد افزایش خواهد یافت.
در این سیاست، تعدیل موالید تا سقف 3 فرزند به عنوان حد متناسب میانگین کودکان هر خانواده ی ایرانی و تضمین کننده ی ضریب جانشینی و تجدید نسل جمعیت ایران، به عنوان هدف اصلی منظور شده بود و اقداماتی چون توسعه ی انسانی، گسترش مشارکت ها به ویژه مشارکتهای اقتصادی زنان، کاهش مرگ و میر اطفال، کودکان و مادران، بالا بردن سطح آگاهی های اجتماعی و همگانی به عنوان عوامل پشتیبانی و تسهیل کننده ی پیشبرد این هدف، در متن راهکارهای سیاسی گنجانده شد. فاصله گذاری بین زایمانها از طریق گسترش دسترسی به وسایل مدرن پیشگیری از باروری های ناخواسته و حذف تمامی سیاستهای تشویقی 3 اولاد به بالا به عنوان اساس فعالیت های اجرایی مورد نظر قرار گرفت. در سال 1368 یک سیاست رسمی با عنوان ((تنظیم خانواده)) اتخاذ و اجرای آن به وزارتخانه های بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، فرهنگ و آموزش عالی، آموزش و پرورش واگذار شد. در سال 1369 شورایی به نام ((شورای تحدید موالید)) با تصویب دولت، به ریاست وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تشکیل شد. در سال 1370برنامه های کنترل جمعیت با ایجاد ((اداره کل جمعیت و تنظیم خانواده)) گسترش یافت. روز 26 اردیبهشت 1372 قانون تنظیم خانواده مشتمل بر 4 ماده و 2 تبصره در مجلس شورای اسلامی تصویب شد و در تاریخ دوم خرداد 1372 به تأیید شورای نگهبان رسید. بر اساس این قانون، کلیه ی امتیازات متعلق به فرزندان بالاتر از رده ی سه، حذف و محدودیت هایی برای کثرت اولاد در نظر گرفته شد.
منبع: نشریه پیام پزشک، شماره 58. 