رسالت، 25/7/81
این مقاله مروری است بر آرای توماس هابز در باب دین و حکومت . هابز در کتاب لویاتان ملحدی مادی گراست که الاهیات مسیحی را به سخره می گیرد . محور اصلی کتاب، جدایی دین از سیاست و نفی ارتباط حکومت و الوهیت است . این گرایش ناشی از نارسایی مفاهیم کلیسا و نامعقول بودن آنهاست . کلیسا تصویری انسانی از خدا ارائه می دهد . اگر علیت خدا در عرض سایر علت ها باشد، با پیشرفت علم، گام به گام عقب رانده خواهد شد . افزون بر این، کتاب مقدس از هرگونه مطلب استوار در باب کومت خالی است . حق حاکمیت، از دیدگاه هابز، منحصرا در اختیار کسی است که صلح و امنیت را ایجاد می کند . اقتدار مدنی موردنظر او بر پایه قراردادهای اجتماعی است . هابز یک نسبیت گراست و ملاک خوبی و بدی را در تامین منافع می داند . به عقیده او، همه انسان ها به دنبال قدرت اند و باید با قدرتی بزرگ تر مهار گردند . هرچند همه باید داوری های خصوصی خود را تسلیم اراده عمومی کنند، اما حکومت مرکزی نیز لازم است . به نظر هابز حاکم باید مطلق العنان باشد و فرمان حاکم عین قانون است; زیرا قانون بد از بی قانونی بدتر است . گویا هابز نمی تواند مرحله ای را بین اغتشاش و حکومت مطلق تصور کند . به نظر او مردم گرگ اند و حاکم گرگ ترین آنهاست . در بخش دوم مقاله، میان حکومت اسلامی و حکومت مسیحی کلیسایی مقایسه ای صورت گرفته است . از ویژگی های اسلام، مفاهیم آشکار و قابل دفاع عقلانی است . هابز دین را مانند حبی می داند که باید بلعیده شود تا اثر کند و اگر جویده شود، تلخی اش آشکار می گردد و بیمار آن را بیرون می اندازد . اما در اسلام، زیربنای دیانت تقلیدی نیست . عقل اسلامی منبع استنباط حکم شرعی و در خدمت دین است و عقل ابزاری پذیرفته نیست . اسلام، بر خلاف مسیحیت، پر از قوانین اداره دنیاست و ضمن صحه گذاشتن بر لذت های دنیایی، لذات آخرتی را اصل می داند . اگرچه در اسلام تامین مصالح اجتماعی از اهداف حکومت است، ولی همین هدف در جهت هدفی والاتر، یعنی قرب الاهی، است . در اسلام حق حاکمیت باید منتسب به خدا باشد . انعطاف پذیری و توجه به مقتضیات زمان نیز که برخاسته از گشوده بودن باب اجتهاد است، از ویژگی های دین اسلام شمرده می شود . همچنین اسلام نه تکلیف گرایی کلیسا را می پذیرد و نه حق گرایی سکولاریسم را، بلکه حق و تکلیف را توام ارائه می کند و آنها را دو روی یک سکه می داند.
