با وجود گذشت حدود 280 روز از سال «جهاد اقتصادی»؛ اما هنوز طبق شواهد ارایه شده اقدام خارق العاده ای دراین باره صورت نگرفته است. این مقاله به دنبال آن است تا با شناسایی «چالش های موجود» راهکارهایی را در این باره ارایه دهد.
در این مقاله به موانع و چالش های پیش روی جهاد اقتصادی با استفاده از بیانات «رهبر معظم انقلاب» و اظهارات مسوولین و صاحب نظران اقتصادی کشور و نیز مصاحبه با اساتیدی هم چون جناب آقای «دکتر دانش جعفری»، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی اشاره می شود.
در ابتدای بحث و پیش از ورود محتوایی به بحث یادآوری این مطلب ضروری است که جهاد اقتصادی، یعنی مبارزه اقتصادی. مبارزه ای که به عزت امت اسلامی و اعتلای کلمه ی اسلام منجر شود. «وللَّه العزّة و لرسوله و للمؤمنین». کوشش و مبارزه ای که تأثیر بسیار زیادی بر پیشرفت کشور و عزت ملت ایران دارد. در هر مبارزه ای ضرورت دارد که هدف، حوزه و حریف مبارزه تعیین وشناخته شود. انگیزه ی هر مبارزه ای یا دفاع از قلمرو موجود است یا کسب قلمروهای جدید؛ حالت اول «جهاد دفاعی» حالت دوم «جهاد ابتدایی» است.
بازار، قلمرو فعالیت اقتصادی است. بنابراین جهاد اقتصادی مبارزه برای کسب سهم بازار است. اگر مبازره برای باز پس گیری سهم بازار از دست رفته برای رسیدن به حد موقعیت قبلی باشد، می تواند به «جهاد دفاعی» اقتصادی تعبیر شود و اگر جهاد برای کسب بازارهای جدید در جهت اعتلای عزت مسلمین و نفی تسلط بر مسلمین باشد «جهاد ابتدایی» اقتصادی می تواند نام نهاده شود.
هر بازاری سهم اشتغال خاصی دارد و افزایش اشتغال بیش از آن سهم به کاهش بهره وری منجر می شود. پس برای افزایش میزان اشتغال، یا ارتقای بهره وری ایجاد بازار جدید یا افزایش سهم از بازار موجود شرط اصلی است. توزیع درآمد حاصل از ایجاد و گسترش بازار دغدغه دیگری است که در قالب شاخص هایی چون کاهش فاصله درآمدی دهک های بالا و پایین جامعه، و مشارکت مستقیم مردم در امر اقتصاد نمود پیدا می کند و میزان موفقیت در توزیع عادلانه درآمد را نشان می دهد.
موانع و چالش های احصا شده، حاصل ساعت ها کار کارشناسی و بررسی گزارش عملکرد دستگاه های متولی امر اقتصاد در کشور، با نگاه نظارتی می باشد. البته در مقالات آتی به شرط حیات، بحث و بررسی پیرامون هر یک از این عناوین را دنبال خواهم کرد.
موانع و چالش های پیش روی جهاد اقتصادی عبارت اند از:
1. وجود برخی ساختارهای فرهنگی و اجتماعی غلط در جامعه
2. کم رنگ بودن فرهنگ کار و تلاش و فقدان آموزش های لازم به خصوص برای جوانان
3. نرخ بالای بیکاری (حدود12%) و کمبود شغل در کشور
4. کم اثر بودن سهم سرمایه گذاری بخش خصوصی در اقتصاد کشور و عدم توانایی این بخش در رقابت با بخش دولت
5. نبود تعاونی های کارآمد در حمایت از بخش خصوصی
6. عدم وجود سازوکار مناسب در زمینه ی مشارکت مستقیم مردم در اقتصاد کشور
7. نبود فضای مناسب کسب و کار در جامعه
8. پایین بودن بهره وری در تولید
9. فشار تحریم های خارجی بر دوش اقتصاد کشور
10. برخی جریان های سیاسی داخل کشور که سیاست های اقتصادی دولت را مانع منافع بی حد و حصر خود می دانند
11. وجود ساختارهای نامناسب اداری (رانت، فساد و ...)
12. عدم مشخص بودن استراتژی مشخص در روابط اقتصادی بین الملل کشور
13. ظهور قدرت های جدید اقتصادی مانند «Bric» (برزیل– روسیه- هند و چین) در فضای بین الملل
14. قابل پیش بینی نبودن متغیرهای اقتصادی در ایران
15. عدم تبیین درست مفاهیمی هم چون استقلال اقتصادی، خودکفایی و ...
16. اقتضایی بودن سیاست خارجی ایران
17. وجود مشکلاتی در بنگاه های اقتصادی (دانش فنی، ظرفیت و مقیاس پایین تولید، روش های تأمین منابع مالی و مدیریت)
درمقالات متعددی که کارشناسان حوزه ی اقتصاد و سیاست در حوزه ی جهاد اقتصادی و چالش های آن منتشر نموده اند کم و بیش به این موانع اشاره شده است با این تفاوت که در بسیاری از این مقالات نگاهی تک محوری به صرف به این چالش ها شده است و بعضاً راه حل های گذر از این چالش ها بدون در نظر گرفتن چالش های دیگر مطرح گردیده است. تجربه ثابت کرده است که این نوع نگاه به اقتصاد ورفع چالش های آن منتج به نتیجه مطلوب نخواهد شد و تنها پیچیدگی ها را در عرصه اقتصاد که خود مقوله ای بغرنج و پیچیده است ، بیشتر خواهد کرد.
به عنوان مثال اگر بخواهیم برای چالشی به نام پایین بودن بهره وری در کشور ، بدون توجه به چالش دیگری به نام نبود فضای کسب و کار مناسب در جامعه، نسخه پیچی کنیم قطع به یقین راه به جایی نخواهیم برد. از این رو در مقاله ی بعدی برآنم تا یکی از مهم ترین معضلات نام برده در فوق را که همانا نبود یک استراتژی مدون و مشخص در «حوزه ی اقتصاد بین الملل» است و حل آن می تواند به طور مستقیم روی بسیاری از چالش های دیگر این حوزه اثرگذار باشد، به صورت موشکافانه مورد بحث و بررسی قرار دهم.
مسعود امجدی پور؛ کارشناس ارشد مدیریت
