گفتگو با دکتر محمدرضا خدایی/ روان‌پزشک
نتایج تحقیقات متعدد نشان می‌دهد که هر سال هم‌زمان با آغاز فصل گرما میزان درگیری‌های ناشی از پرخاشگری و بی‌حوصلگی حداقل 30 درصد بیشتر می‌شود. در تابستان به دلیل تعریق بیشتر و خروج بیشتر کلریدسدیم از بدن و تاثیر این فعل و انفعال شیمیایی بر سلسله اعصاب مغز، آستانه تحمل افراد پایین می‌آید وآمار پرخاشگری بالاتر می‌رود. در این‌باره با دکتر محمدرضا خدایی، روان‌پزشک و عضو هیات علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی گفت‌وگویی کرده‌ایم که می‌خوانید.
آقای دکتر! آیا گرما و فصل تابستان بر آستانه تحمل افراد موثر است یا نه؟
بله. ببینید، بدن انسان مانند یک ترازو است که یک کفه آن را استرس و کفه دیگر آن را مهارت‌هایی تشکیل می‌دهد که می‌توانیم برای مقابله با استرس از آنها کمک بگیریم. حال اگر یک کفه ترازو سنگینی کند، مثلا میزان استرس‌ها افزایش و بهره‌گیری از مهارت‌های مقابله کاهش یابد، در روان فرد اختلال ایجاد می‌کند و موجب بروز مشکل خواهد شد. در عین حال، عصبانیت و خشم، خودخوری و کلافگی نیز از جمله پیامدهای بعدی این اختلالات است که بر میزان آستانه تحمل افراد تاثیر ویژه‌ای می‌گذارد. گرما از جمله علت‌های بیرونی و استرس‌زا است که موجب می‌شود تعادل دوکفه ترازو به هم بخورد و آستانه تحمل کاهش یابد. البته گاهی علت‌های درونی به علت‌های بیرونی اضافه می‌شود.
منظورتان از علت‌های درونی و بیرونی چیست؟
بعضی از شخصیت‌ها مانند شخصیت‌‌های زودرنج و حساس در مقابل گرما تحمل کمتری دارند و دقیقا به همین دلیل، آستانه تحمل آنها خیلی زود پایین می‌آید و سریع عصبانی می‌شوند. گاهی نیز گرما عامل دوم است. مثلا سیکل ماهانه خانم‌ها موجب بروز تغییرات هورمونی بدن می‌شود و آستانه تحمل آنها را کاهش می‌دهد. حال اگر عامل گرما هم به آن اضافه شود، فرد تحریک‌پذیرتر می‌شود و نسبت به موضوع‌های کم‌اهمیت هم واکنش نشان می‌دهد و خشمگین می‌شود. اما گرما یک عامل بیرونی است و دقیقا مانند سر و صدا و ترافیک عمل می‌کند.
این موضوع از لحاظ فیزیولوژیک چگونه توجیه می‌شود؟
فصل تابستان با گرمای نسبتا شدید همراه است و این گرما موجب افزایش تعریق بدن می‌شود. حین عمل تعریق، حجم مایعات و الکترولیت‌های بدن کاهش می‌یابد. همین تغییر الکترولیت‌ها موجب اختلال در عملکرد مغز می‌شود و بدن آمادگی تحمل بسیاری از موارد حتی ساده و غیرمهم را نیز از دست می‌دهد. از طرف دیگر در تابستان طول روزها بلند و طول شب‌ها کوتاه است و دقیقا به همین علت، میزان خواب افراد هم کاهش می‌یابد. در این شرایط، بی‌خوابی به عامل گرما افزوده می‌شود و با تاثیر روی عملکرد مغز، بر آستانه تحمل فرد تاثیر می‌گذارد.
اگر نتوانیم از کاهش آستانه تحمل‌مان جلوگیری کنیم و عصبانی شویم، چه کارباید بکنیم؟ آیا می‌توانیم با وجود کلافگی ناشی از گرما، باز خشم‌مان را کنترل کنیم؟
نکته مهم این است که برای پیشگیری از کاهش آستانه تحمل در گرما در قدم اول باید محیط را مناسب‌سازی کنیم. مثلا اگر در حال رانندگی هستیم و در اوج ساعات پرترافیک و گرم قرار داریم، باید هوای داخل اتومبیل‌مان را خنک نگه داریم. به این معنا که هرچند وقت یک بار کولر ماشین را روشن کنیم یا شیشه‌ها را کمی پایین بیاوریم تا تبادل هوا صورت گیرد. در قدم دوم باید در طول روز مایعات خنک (نه سرد و یخ‌زده) مصرف کنیم تا تحمل گرما برای‌مان آسان‌تر شود. استحمام روزانه نیز در کاهش عصبانیت‌های فصل گرم موثر است زیرا عرق و ضایعات ناشی از آن را از روی سطح پوست بدن پاک کرده و از کاهش آستانه تحمل افراد تا حد زیادی جلوگیری می‌کند. از طرف دیگر، استحمام موجب حفظ روحیه شاداب و القای حس سرزندگی افراد می‌شود و همین موضوع می‌تواند از بروز عصبانیت‌ها و حتی خودخوری‌های گاهی نا به‌جا پیشگیری کند. البته نقش پوشش را نیز نمی‌توان نادیده گرفت.
یعنی این که نوع پوشش ما در میزان آستانه تحمل‌مان در تابستان موثر است؟ یعنی مثلا لباسی که پوشیده‌ایم می‌تواند مانع بروز خشم ما شود؟!
موضوع را جالب عنوان کردید اما جوابتان واقعا مثبت است. لباس‌های رنگ تیره و پلاستیکی تعریق بدن را افزایش می‌دهند و همان‌طور که به آن اشاره کردم، این تعریق تغییر در الکترولیت‌های بدن را به دنبال دارد و آستانه تحمل فرد را در گرما کاهش می‌دهد. در مقابل پوشیدن لباس‌هایی با رنگ روشن و از جنس نخ و پنبه، حس گرم بودن هوا را کمتر القا می‌کند و از تعریق زیاد بدن هم جلوگیری می‌کند و بالطبع موجب کاهش بروز خشم و عصبانیت می‌شود.
درنهایت، برای کنترل خشمی که به وجود آمده، باید چه اقداماتی انجام دهیم؟
در وهله اول و بلافاصله بعد از به وجود آمدن حس عصبانیت باید خدا را در نظر بگیریم و آرام‌تر شویم. اگر آب خنک در دسترس داریم، یک لیوان آب بنوشیم و بین بروز عصبانیت تا نشان دادن عکس‌العملی غیرمنطقی، وقفه‌ای بیندازیم. توصیه من این است که مثلا از یک تا 10بشمارید زیرا اگر باز هم عصبانی بودید، این عصبانیت بسیار کمتر از قبل خواهد بود. از طرفی، همین وقفه می‌تواند موجب کنترل عصبانیت و مدیریت خشم شود. در شرایطی که پرخاشگر می‌شویم، باید ببینیم که علت این پرخاشگری واقعا آن‌قدر ارزش دارد که ما به خاطرش عصبانی شویم و اعصاب‌مان را خرد کنیم؟!
آب و هوا چه تاثیری بر روحیه افراد دارد؟
برخلاف باور عموم که فکر می‌کنند آب و هوا تاثیر زیادی بر روحیه افراد دارد، باید گفت همیشه هم این‌طور نیست. مثلا کسی که برای مدت‌های طولانی در یک آب و هوای سرد و دور از نور مثل سوئد زندگی می‌کند، کاملا با شرایط سازگار می‌شود. البته تغییر در روحیه افرادی که از یک کشور سردسیر به یک کشور گرم و مرطوب مهاجرت می‌کنند، از نظر علم روان‌پزشکی به اثبات رسیده است، اما اینکه آب و هوا روی روحیه و آستانه تحمل و خلقیات فرد تاثیر مستقیم داشته باشد هنوز به اثبات نرسیده و تاثیر آن مقطعی است.
منبع:www.salamat.com