مقدمه
تغییرات آب و هوا پدیده ای دائمی است که در طول زمان به دنبال عوامل طبیعی و انسانی رخ می دهد. این تغییرات بر تعدادی از عوامل سلامت نظیر غذا، هوا و آب عمیقاً اثرات منفی دارد و درحال حاضر یکی از چالش های جامعه انسانی است و درصورت عدم توجه به آن در زمانی نه چندان دور شدیداً برسلامت انسان و کلیه موجودات تأثیر خواهد گذاشت. بسیاری از بیماری ها از جمله مالاریا، اسهال، سوء تعذیه، تب دانگ، بیماری های ویروسی، قلب و عروق و تنفسی به شرایط آب و هوا حساس اند. از طرفی این تغییرات باعث تشدید و افزایش تعداد حوادث غیرمترقبه مانند سیل، طوفان، گردباد، رانش زمین، خشکسالی، موج گرما در تمامی دنیا شده است.
آلودگی هوا
تعریف:
وجود هر ماده ای در هوا که بتواند برای انسان یا محیط او مضر باشد، اطلاق می گردد. تاکنون 180 نوع آلاینده هوا شناسایی شده که به دو نوع طبیعی و مصنوعی تقسیم می شود. شاخص کیفی هوا یک شاخص برای گزارش کیفیت هوای روزانه که از صفر تا پانصد (0 تا 500) در جه بندی و با پنج نوع آلوده کننده هوا (ازن روی سطح زمین، منواکسید کربن، دی اکسید گوگرد، دی اکسید نیتروژن، گرد و غبار) اندازه گیری می شود.
ترکیب هوا
9/ 99 درصد هوا از اکسیژن، نیتروژن، بخار آب و گازهای بی اثر تشکیل شده که به صورت لایه ای با ضخامت 100-60 کیلومتر دور تا دور زمین را که جو نامیده می شود، فرا گرفته است.
انواع آلودگی هوا
بسته به مکان دو نوع آلودگی در محیط های بسته و در محیط های باز و خارج خانه و نیز بر اساس نوع مواد به مه دود، باران اسیدی، پدیده گلخانه ای و ایجاد حفره در لایه ازن تقسیم می گردد.
منابع آلودگی هوا
1- وسایل نقلیه
2- کارخانجات صنعتی
3- دود ناشی از آتش سوزی
4- گرده های گیاهان
5- طوفان های شن و ماسه روان
6- گرد و غبار آتش فشانی
مواد آلوده کننده هوا علاوه بر 5 نوع ترکیب قبلی شامل سرب، سولفات ها و سولفید نیتروژن، اکرولین و دیوکسین می باشند.
آثار آلودگی هوا
به دو صورت آثار کوتاه مدت و دراز مدت می باشد. آثار کوتاه مدت عبارتند از: حساسیت چشم، بینی و حلق، عفونت های دستگاه تنفسی، برونشیت، ذات الریه، سردرد، آلرژی، تشدید آسم و آمفیزم، خستگی، پرخاشگری و بی حوصلگی و عوارض دراز مدت شامل: بیماری مزمن تنفسی، سرطان ریه، بیماری قلبی، آسیب به مغز، کلیه، اعصاب و کبد، کاهش تحرک و چاقی، مرگ زودرس، عقیمی در مردان و اختلالات رفتاری می باشد.
روند تغییرات آب و هوا
این تغییرات از طریق اندازه گیری افزایش میانگین جهانی درجه حرارت اقیانوس و هوا، آب شدن برف و یخچال های طبیعی و بالا آمدن میانگین جهانی سطح آب دریا مشخص می شود. گازهای گلخانه ای که سبب حفظ گرمای زمین می شود در اثر احتراق سوخت فسیلی و افزایش میزان دی اکسید کربن حاصل از آن و نیز افزایش متان که از نشت گاز خطوط انتقال گاز، احتراق سوخت، شالیزارها، مراکز دفن بهداشتی زباله و تخمیر امعایی در معده نشخوار کنندگان سبب تشدید گرمای زمین می شود و این پدیده سبب تغییرات زیر می گردد.
گرم شدن زمین:
1- افزایش شدت تبخیر← ↑ نیاز محصولات کشاورزی به آب
↓ مقدار آب در دسترس
↓
خشکسالی
↓
مهاجرت روستاییان به شهر
و
حاشیه نشینی
و
روآوردن به مشاغل کاذب
و
افزایش ناهنجاری های اجتماعی
2- بالا آمدن سطح آب دریاها ← نفوذ آب شور به آب شیرین ساحلی و تغییر کیفیت آب شیرین و افزایش املاح آبهای شیرین ← تغییر تنوع زیستی و جانوران و گیاهان منطقه.
3- آب شدن یخچالهای طبیعی← انتقال جریان آب سرد به زیر آب گرم اقیانوس ها و ایجاد جریان های بزرگ اقیانوسی ← افزایش طوفانها، هاریکن ها و گردبادهای دریایی با قدرت تخریب بالاتر
↓
تخریب تأسیسات و زندگی مردم در بنادر و افزایش خسارات اقتصادی
4- افزایش بیماری های مناطق گرمسیری
5- افزایش زاد و ولد جوندگان مثل موش ← افزایش بیماری های منطقه توسط آنها
6- کاهش تنوع زیستی گیاهان ← تغییر زنجیره غذایی
7- خشک شدن رودخانه ها و کم آبی ← قحطی سوء تغذیه بخصوص در مناطق فقیر دنیا و گروه های سنی پرخطر مانند کودکان و سالمندان و زنان باردار
8- جایگزین شدن سیستم های برودتی گازی به جای آبی که برق بیشتری مصرف می کنند و نیاز به سرمایه گذاری برای ایجاد نیروگاه ها را زیاد و درنهایت
↓
افزایش گازهای گلخانه ای
↓
افزایش دمای کره زمین
↓
تشدید روند تغییرات
منبع:نشریه پیام پزشک، شماره 45