نقد فیلم «برج دلو» Aquarius: داستان غنی و اسرارآمیز برزیلی درباره فروپاشی اجتماعی

فیلم دوم کلبر مندونسا فیلیو Kleber Mendonca Fiho، داستان زیبای یک منتقد میان‌سال موسیقی است که در برابر توسعه‌دهندگان آپارتمانش، مقاومت می‌کند.
کلبر مندونسا فیلیو منتقد برزیلی که به فیلم‌سازی روی آورد، برای اولین فیلم خود، Neighbouring Sounds، به شهرت رسید. شاید این‌که در فیلم جدید او، صحنه‌ای وجود دارد که در آن قهرمان زن فیلم به خاطر سروصدای مهمانی همسایه طبقه بالا تقریباً از کوره درمی‌رود، به‌جا باشد. فیلم مطالعه دقیق شخصیت است که بیننده را در زندگی و ذهن شخصیت محکم او، کلارا (با بازی قوی سونیا براگا Sônia Braga) که او را “دونا کلارا ” صدا می‌زنند، غرق می‌کند.او منتقد بازنشسته موسیقی و تحلیل‌گر اجتماعی – به زیبایی و شیک‌پوشی آدری هپبورن میانسال- است. با کلارا در مورداحساسش نسبت به گوش دادن به موسیقی‌های دیجیتال مصاحبه کرده‌اند، او به خاطر سلیقه عجیب و علاقه‌اش به Heitor Villa-Lobos و کویین Queen معروف است. او زنی بیوه و ثروتمند است و در “برج دلو “، آپارتمان شیک ساخته‌شده در دهه 40، در شهر ساحلی Recife در شمال شرقی برزیل، زندگی می‌کند و در همین خانه سه فرزندش را بزرگ کرده است.
دردسرها وقتی شروع می‌شود که یک شرکت ساختمانی تصمیم به خرید کل واحدهای ساختمان و تخریب آن برای ساخت برج بلندی می‌گیرد. نماینده این شرکت فارغ‌التحصیل رشته بیزینس، مردی معقول به اسم دیگو Diego با بازی Humberto Carrão است. بقیه همسایه‌ها پول را قبول کردند و ازآنجا رفتند، اما کلارا پیشنهادهای هوس‌انگیز شرکت را رد کرد و هنگامی‌که آن‌ها شروع به آزار و ترس، مهمانی‌های پرسروصدا، ریختن آشغال در پله‌ها کردند، محکم در مقابل آن‌ها ایستاد.
در همین حال فرزندانش برای فروش خانه به او فشار می‌آورند، آن‌ها نگران وضعیت او هستند اما درعین‌حال برای مقدار پولی که به سهم‌الارثشان اضافه می‌شود، خوشحال‌اند. بالاخره کلارا که تا ابد زنده نیست. همان‌طور که این ماجرا ادامه پیدا می‌کند، کلارا به درک بهتری از خود و جامعه‌‌ای که خود را بخشی از آن نمی‌داند، می‌رسد.

از جهاتی «برج دلو» می‌تواند استعاره‌ای از برزیل باشد، با مسائل مربوط به رفاقت‌ها، فساد و بدبینی در بالاترین سطح خود؛ اما بیشتر از این‌هاست، ساختمان استعاره از کلارا، قلمرو خصوصی او است و هنگامی‌که تنها فرد ساکن ساختمان است، غروری شدید و متناقض را احساس می‌کند. این محاصره فرصت شکوفایی اهداف و کله‌شق بودن را به او می‌دهد.

در آغاز فیلم، صحنه‌ای در سال 1980 به ما نشان می‌دهد که الگوی کلارا در تمام زندگی‌اش، خاله لوسیا او (با بازی Thaia Perez) بوده است که در جشن تولد 70 سالگی او، کلارا، زنی جوان با موهای کوتاه، بعد از عملی برای درمان سرطان سینه، حضور دارد. لوسیا موهای بلندی دارد و به خاطر اظهارنظرهای سیاسی و زندگی عاشقانه‌اش، معروف است. 36 سال جلو می‌رویم و کلارا را می‌بینیم که از ظاهر خاله لوسیا، با موهای بلندش، تقلید کرده است. درصحنه‌ای تأثیر کلارا بر زن جوانی از آشنایانش را شاهد هستیم و به‌این‌ترتیب حلقه تأثیرگذاری ادامه دارد.کلارا زنی احساساتی است و از نداشتن رابطه رنج می‌برد و ازآنجایی‌که تمام زنان مجرد یا بیوه آشنای او، همه در رابطه هستند، این موضوع برایش بیشتر ناراحت‌کننده است. هم‌چنین او مغرور و پرافاده است و عادت بلند صحبت کردن در مقابل پیشخدمت‌ها، جوری که انگار آن‌ها وجود ندارند، دارد. در یک مهمانی که در آن عکس‌های قدیمی نشان داده شد، کلارا با بدجنسی، مستخدم قدیمی خانواده را به دزدیدن جواهرات خانوادگی متهم می‌کند. پیشخدمت خانه به‌سرعت وارد مکالمه می‌شود و با اصرار عکس‌های پسرش را به بقیه نشان می‌دهد. فیلیو درد و تا حدی انتقام را در این حرکت نشان می‌دهد زیرا این پیشخدمت بعد در رؤیاهای کلارا ظاهر می‌شود.
«برج دلو» قابل پیش‌بینی تمام نمی‌شود و شاید اصلاً پایانی ندارد. ایراد وارد بر آن، نیاز فیلم‌نامه به کمکی، در قالب مدرک قانونی است که به‌زور در فیلم‌نامه گنجانده‌شده، ‌است. بااین‌حال، فیلمی است که با دقت زیاد و بازی‌ قوی، چهره زن میان‌سالی را به‌خوبی به تصویر کشیده است.و اما نظر منتقدان درباره‌ی فیلم «برج دلو»:

ای. او اسکات منتقد روزنامه نیویورک‌تایمز درباره این فیلم می‌نویسد:«برج دلو» فیلمی شگفت‌انگیز و غافلگیرکننده از زندگی یک شخصیت پیچیده است؛ و همین برای تماشایی کردن آن کافی است، تجربه‌ای که ارزش امتحان را دارد؛ اما در آن اتفاقات بیشتری از وقایع روزمره یک زن مدرن میانسال، می‌افتد. ویژگی‌های کلاراست که باعث شکل گرفتن هم‌چین شخصیت قابل‌توجه و عمیقی شده است، زیرا روحیه خاص او به خاطر سستی و طمع همسایگان پول‌دوستش، در معرض تهدید است. از طرفی، این فیلمی سیاسی است و باعث تعجب نیست که وارد ماجراهای سیاسی اخیر برزیل شده است.

جاستین چنگ از لس‌آنجلس تایمز می‌گوید برای کلارا بیش از هر چیز، حفظ کردن خاطراتش اهمیت دارد که شاید راهی برای حفظ استقلالش است. ممکن است برخی این زن مجرد مغرور را به زندگی کردن درگذشته متهم کنند، اما با تماشای «برج دلو» می‌بینید که او بارها و بارها تسلیم لذت بردن از زندگی در لحظه حال می‌شود. درواقع این مجتمع ساختمانی هدفی برای تخلیه عصبانیت اوست. عصبانیت از تبعیضات نژادی و اجتماعی موجود که برای مدت‌زمانی طولانی تأثیر خود را در فساد حاکمان و قدرت‌مداران گذاشته است.

رابی کالین منتقد روزنامه به بازی بازیگر نقش کلارا پرداخته و می‌گوید:” به براگا نقش پیچیده و قوی داده‌شده است و او باعظمت الهه‌وار در این نقش فرو می‌رود و وقار و غرور مسرت‌بخشی را وارد این شخصیت می‌کند، اما درعین‌حال نقص‌های خود را نیز کشف می‌کند. فیلم «برج دلو» که در جشنواره کن موردتوجه قرار نگرفت و به دلیل مسائل سیاسی برزیل، به اسکار نیز معرفی نشد، مسیر سختی را گذراند؛ اما شاید این اتفاقات به طرز عجیبی برایش خوب بوده، چون فیلمی است که کشمکش‌ها را به خوشی‌های ناب تبدیل می‌کند.

منتقد سایت ورایتی فیلم «برج دلو» را مطالعه دقیق شخصیت، به‌خوبی یک مراقبه روان‌شناسانه، بر فضا و نحوه ادغام شدن فضاها با هویت ما می‌داند. البته تمرکز بر روی یک شخصیت، کلارا، مانع از نشان دادن توانایی مندونسا‌ (کارگردان فیلم) برای به تصویر کشیدن اقشار مختلف اجتماعی در برزیل نمی‌شود. جامعه‌ای که هنوز در آن رنگ پوست افراد تعیین‌کننده جایگاه اجتماعی و اقتصادی آن‌هاست و روی راهی که به سمت پیشرفت طی می‌کنند تأثیرات بسیاری می‌گذارد. از نگاه این منتقد، شخصیت کلارا، یک پیرزن یک‌دنده نیست، او زنی‌ست که زندگی راحتی برای خودساخته است و نمی‌خواهد آن را به خاطر حرص و طمع یک شرکت ساختمان‌سازی از دست بدهد.

منتقد ایندی‌وایر Indiewire به همکاری بازیگر اصلی و کارگردان این فیلم اشاره می‌کند و معتقد است که اگرچه بازی قوی براگا در بعضی صحنه‌ها داستان دو ساعت و نیمه مندونسا را تحت‌الشعاع خود قرار داده و به زیر سایه خود می‌کشد، اما درصحنه‌های خوب فیلم، هردو با هماهنگی فوق‌العاده‌ای پیش می‌روند. این منتقد ادامه می‌دهد که «برج دلو» از جنبه‌های مختلف به قوی‌تر شدن همراه با بالا رفتن سن می‌پردازد و مقاومت کلارا در برابر شرکت ساختمان‌سازی را عنصر مهمی برای منتقل کردن این پیام می‌داند. همچنین این فیلم نمایشی از تناقض موجود در جامعه برزیل است که آن‌قدر برای ساختن آینده خود عجله دارد که گذشته‌اش را کاملاً ویران می‌کند.

منتقد مجله هالیوود ریپورتر نیز می‌گوید ممکن است این فیلم آن دسته از مخاطبانی که طرفدار ماهیت تجربی فیلم قبلی این کارگردان بوده‌اند را به دلیل کم بودن صحنه‌های مشابه با آن، ناامید کند. بااین‌حال، داستان درام شخصیت میانسال، به‌عنوان مطالعه قوی و شاد شخصیت آن، عالی است، حتی با این‌که کار جدیدی در سینما نیست.