قرص اعصاب بخوریم یا نخوریم؟

گفتگو با دکتر محمدرضا خدایی درباره شایعات موجود پیرامون داروهای روان‌پزشکی
داروهای اعصاب، اعتیادآورند؟ کلی عارضه دارند؟ آدم را چاق می‌کنند؟ و هزار و یک عارضه دیگر؟! واقعا این داروهایی که روان‌پزشکان به ما می‌دهند، چقدر مفیدند و چقدر مضر؟ دکتر محمدرضا خدایی، روان‌پزشک و عضو هیات علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی به این سوال‌ها پاسخ می‌دهد. .
اولین انتقادی که خیلی‌ها به داروهای روان‌پزشکی دارند، خواب‌آور بودن این داروهاست. واقعا این ادعا درست است؟
ببینید؛ درمان مثل یک ترازوست که باید بین منافع داروها و عوارض آنها حالت توازن ایجاد شود. باید منافع و مضرات را بسنجیم. داروهای روان‌پزشکی فواید بسیاری دارند و در کنارش عوارضی هم دارند. هر چه یک بیماری ناشناخته‌تر باشد شایعات درباره‌اش بیشتر می‌شود؛ مثلا آن‌قدر که آنفلوآنزا شناخته شده، افسردگی شناخته نشده. ما انواع و اقسام داروهای روان‌پزشکی داریم؛ داروهای ضداضطراب، ضدترس، ضدجنون، اشتهاآور، خواب‌آور و... نمی‌توان گفت همه اینها خواب‌آورند. برخی داروها توهم بیمار را کنترل می‌کنند یا بدبینی‌های خطرناک او را کاهش می‌‌دهند اما ممکن است در کنارش عوارضی مثل خشکی دهان، افزایش اشتها یا خواب‌آلودگی داشته باشند. گاهی اوقات نیز عوارض دارو نشان‌دهنده بهبودی بیمار است. داروهایی مانند دیازپام، آلپرازولام و کلردیازپوکساید خواب‌آورند اما نمی‌توان همه داروهای اعصاب را خواب‌آور نامید. ضمن اینکه اصلا خاصیت برخی از داروها همان خواب‌آور بودن آنهاست و البته هیچ دارویی نباید بدون تجویز پزشک و خودسرانه مصرف شود.
تصور دیگری که درباره داروهای روان‌پزشکی وجود دارد، اعتیادآور بودن آنهاست و دلیلی که باعث می‌شود بعضی‌ها از خوردن این داروها امتناع ‌کنند، وابستگی به دارو است. این تصورها درست‌اند؟
برخی از داروهای روان‌پزشکی اگر به صورت مداوم مصرف شوند، می‌توانند ایجاد وابستگی و تحمل کنند و قطع مصرف آنها اگر به سرعت انجام شود، بی‌قراری ایجاد می‌کند. ما به این حالت، وابستگی دارویی می‌گوییم که بیشتر در مواقعی رخ می‌دهد که دارو خودسرانه مصرف می‌شود. به عنوان نمونه، در مورد بیماری اسکیزوفرنیا درمان آن زمان‌بر است و دلیل بر این نیست که فرد به این دارو اعتیاد پیدا کرده است؛ مثل بیماری فشارخون است که بیمار باید برای کنترل بیماری‌اش تا مدت‌های طولانی دارو مصرف کند. برخی از افسردگی‌‌ها با افکار خودکشی همراه است. لازم است مبتلایان حدود 2 سال دارو مصرف کنند و نباید دارویشان را قطع کنند و نمی‌توان گفت به دارو وابسته شده‌اند چون در برخی از بیماری‌ها روند بیماری طولانی است. اما باید توجه داشته باشید داروها را زیر نظر پزشک مصرف کنید و با توصیه اطرافیان‌تان هر دارویی را استفاده نکنید. اگر داروهای ضداضطراب و مسکن‌هایی مثل ترامادول بدون تجویز پزشک و خودسرانه مصرف شوند می‌توانند ایجاد وابستگی کنند.

تصور دیگر این است که داروهای اعصاب روی هوشیاری تاثیر می‌گذارند. این باور تا چه میزانی صحت دارد؟
بیشتر داروهای روان‌پزشکی این عارضه را ندارند، اما ممکن است برخی از داروها روی تمرکز افراد تاثیر بگذارند که به مرور زمان برطرف می‌شود. داروهای ضدافسردگی و ضداضطراب اوایل درمان روی هوشیاری تاثیر می‌گذارد ولی این تاثیر در ادامه درمان از بین می‌رود. تاکید می‌کنم که نباید هیچ دارویی را خودسرانه مصرف کنید چون ممکن است از عوارض آن آگاهی نداشته باشید و چنین کاری خطرناک است. ممکن است دچار تاری دید شوید یا روی تمرکزتان تاثیر بگذارد و نباید در آن زمان رانندگی کنید، اما اگر پیش پزشک بروید پزشک به شما اطلاعات لازم را می‌دهد یا می‌تواند داروهایی را در کنار آن برایتان تجویز کند.
برخی از بیمارانی که داروهای اعصاب مصرف می‌کنند از چاقی و اضافه‌وزن شکایت دارند و می‌گویند مصرف داروها سبب چاقی آنها می‌شود.
خب، بله. برخی از داروهای روان‌پزشکی افزایش اشتها و وزن می‌دهند. اما این موضوع هم به دلیل تاثیر دارو و هم به علت آرامشی است که به فرد دست می‌دهد. گاهی اوقات برخی از بیماران تحرک کمتری دارند و با خوردن قرص‌ها آرامش پیدا می‌کنند و ممکن است چاق شوند. بنابراین توصیه می‌شود تحرک بدنی داشته باشند و فعالیت‌های گروهی و کاردرمانی‌هایی که پزشک تجویز می‌کند، انجام دهند. در برخی از بیماری‌ها، تمایل فرد به خوردن مواد قندی و شیرینی‌جات است و اینها به او آرامش می‌دهد یا ممکن است به چیپس و پفک و... روی بیاورد که چاق‌کننده هستند. بنابراین فرد بایدبرای کنترل وزن اقداماتی را انجام دهد. یک گروه داروها این‌گونه هستند و برخی از داروها برای کنترل اشتهاست. پس نمی‌توان قانون کلی صادر کرد
بعضی‌ها می‌گویند این داروها تا زمانی که مصرف می‌شوند، احساس بهبودی به بیمار می‌دهند اما زمانی که خوردن آنها متوقف می‌شود، علایم بهبودی افول می‌کند. آیا این همان اعتیاد به دارو نیست؟< br /> البته داروهایی مثل آلپرازولام می‌توانند اعتیادآور باشند. برای نمونه، اگر یک نفر مشغله ذهنی دارد یا کم‌خواب است، شاید به داروخانه برود و یک دارو مثل آلپرازولام بگیرد و مصرف کند و بعد از یک مدت مصرف آن را قطع کند. او در این حالت ممکن است احساس بی‌قراری کند و عصبی شود. بنابراین چنین داروهایی نباید خودسرانه مصرف شوند؛ چون اولین نکته این است که باید نوع بیماری فرد تشخیص داده شود و بر مبنای آن دارو تجویز شود. اگر آلپرازولام بدون تجویز پزشک و خودسرانه برای مدت طولانی مصرف شود، ممکن است فرد به این دارو وابستگی پیدا کند و بعد از آنکه این دارو را ترک کرد، احساس خوبی نداشته باشد.
حرف آخر
به‌نظر من، مهم‌ترین مساله در مورد داروهای روان‌پزشکی، پرهیز از مصرف خودسرانه آنهاست؛ چون اگر فردی بدون تشخیص بیماری، دارویی را مصرف کند؛ از عوارض و فواید آن بی‌اطلاع است و ممکن است سلامت او به خطر بیفتد. بنابراین توصیه می‌کنم حتما تحت نظر روان‌پزشک و به تجویز او داروهای روان‌پزشکی را مصرف کنید.
منبع:www.salamat.com
/ج