آدرس غلط به دانش‌آموزان درباره محیط زیست

در کتاب انسان و محیط‌زیست پایه یازدهم، این‌گونه آمده است که سدسازی یک اقدام ملی ضروری است.براساس تحقیقات انجام شده، سدسازی و پروژه‌های انتقال آب، دومین عامل بیابانی‌ شدن ایران معرفی شده‌اند.چگونه در کتابی که باهدف ارتقای دانش و آگاهی زیست محیطی فرزندان این مرز و بوم تالیف شده است، سدسازی یک ضرورت ملی عنوان می‌شود.

به گزارش به نقل از قانون،داستان بحران زیست محیطی ایران تنها به کتاب‌های درسی کشور ختم نمی‌شود، خبر درسی در کتاب‌های جغرافیای دانش‌آموزان استرالیایی موجب تاسف بسیاری از ایرانیان شد.

به‌گفته کارشناسان این حوزه، به‌زودی شاهد جنگ آب در ایران خواهیم بود. درحال حاضر به‌دلیل همین پروژه‌های انتقال آب بسیاری از هموطنان کشورمان به‌جان یکدیگر افتاده‌اند.

«انسان و محیط زیست» عنوان کتابی است که از ابتدای مهر سال 96 برای دانش‌آموزان پایه یازدهم در مدارس ایران تدریس می‌شود. این کتاب مسائل مربوط به چهار عنصر محیط زیست «آب»،«خاک»، «هوا» و «انرژی» را به‌صورت مساله محور مطرح می‌کند و همچنین در خصوص تنوع زیستی، زباله و گردشگری نیز مباحثی را عنوان می‌کند. به‌گفته مسولان آموزش و پرورش از صفر تا 100 تالیف این کتاب در دفتر تالیف انجام شده و از متخصصان سازمان حفاظت محیط زیست نیز کمک گرفته‌ شده است. مسئولان هدف از تدریس این کتاب را حل کردن معضلات زیست محیطی از طریق افزایش فرهنگ و آگاهی عنوان می‌کنند. البته کتاب «انسان و محیط زیست» حاشیه‌هایی را نیز به‌دنبال داشته است. تدریس آن توسط معلمان جغرافیا یا دانش‌آموختگان محیط زیست موضوع بحث میان آموزش و پرورش و سازمان محیط زیست بوده است.

سدسازی ضرورت ملی!

اما در میان این حاشیه‌ها مساله‌ای که تاکنون به آن پرداخته نشده، محتوای آموزشی کتاب است. تصویری در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده مبنی بر اینکه در کتاب انسان و محیط‌زیست پایه یازدهم این‌گونه آمده است که «سدسازی یک اقدام ملی ضروری است».

در تصویری که از درس این کتاب منتشر شده،آمده است:« آب رودها، چشمه‌ها، و دریاچه‌ها، گاهی مستقیم با لوله یا کانال به محل مصرف انتقال می‌یابد و میزان آب مورد نیاز را در فصل‌های مختلف در اختیار استفاده‌کنندگان قرار می‌دهد.اما به دلیل تغییرات میزان آب و فصلی بودن رودها و چشمه‌ها در فصل‌های مختلف و حتی خشک شدن آن‌ها در تابستان که بیشترین مصرف کشاورزی نیز در این زمان است، ذخیره شده که این ذخیره‌سازی از طریق احداث سد انجام می‌شود.

مدیریت منابع آب

با توجه به مشکلات کمبود آب در کشور، توجه به مدیریت منابع آب بسیار ضروری است. تاکنون در این بخش، اقداماتی صورت پذیرفته است که به برخی آن‌ها می‌پردازیم.

الف) آب‌های سطحی: سدسازی یک اقدام ملی ضروری است که به منظور مدیریت منابع آب، کنترل سیلاب‌ها، توزیع مناسب آب در سطح کشور، ذخیره‌سازی منابع برای دوره‌هایم صرف دراز مدت و ایجاد ذخیره انرژی پاک انجام می‌شود. مجموعه سدهای ساخته شده در چند دهه اخیر، نقش ویژه‌ای در پیشرفت کشور در زمینه‌های فوق داشته است. اما مانند بسیاری از اقدامات بشری دیگر، سدسازی نیز باید با مراقبت‌های محیط‌زیستی جدی همراه باشد. به‌عنوان مثال کم‌توجهی به مسائلی نظیر پایین‌دست رود، تشدید تبخیر از سطوح آبی سدها و مکان‌یابی نادرست سد، می‌تواند برای ارزش‌های منابع طبیعی پیامدهای نامطلوبی را به دنبال داشته باشد».

عامل بیابانی یا ضرورت ملی!

حال پرسش اینجاست چگونه در این کتاب سدسازی را یک اقدام ملی ضروری اعلام کرده‌اند. براساس تحقیقات انجام شده، سدسازی و پروژه‌های انتقال آب دومین عامل بیابانی‌ شدن ایران معرفی شده‌اند.

حال پرسش اینجاست چگونه کتابی که باهدف ارتقای دانش و آگاهی زیست محیطی فرزندان این مرز و بوم تالیف شده است، سدسازی در آن یک ضرورت ملی عنوان می‌شود. این پرسشی است که مسئولان سازمان محیط زیست و وزارت آموزش و پرورش باید پاسخگوی آن باشند.

بحران محیط زیست ایران در کتاب‌های درسی

اما داستان بحران زیست محیطی ایران تنها به کتاب‌های درسی کشور ختم نمی‌شود، چند وقت پیش بود که خبر درسی در کتاب‌های جغرافیای دانش‌آموزان استرالیایی موجب تعجب و البته تاسف بسیاری از ایرانیان شد. چه شد ایرانیانی که آب را چنان مقدس می‌دانستند که میهن خویش را «آب و خاک» می‌نامیدند، این روزها شده‌اند درس عبرتی برای نسل آینده مردمی آن‌سوی دنیا. عکسی در شبکه‌های اجتماعی میان ایرانیان دست به دست می‌شد و هرکه با دیدن آن آه و فغان سر می‌‌داد که ما را چه شده است.

تصویری مربوط به صفحه‌ای از کتاب جغرافیای دانش‌آموزان استرالیایی درباره پیامدهای مخرب انتقال آب بود، تصویری که در آن چاپ شده بود برای ایرانیان بسیار آشنا بود. تصویر مقایسه دریاچه ارومیه قبل و بعد از خشک شدن. تصویری که گویای بی‌اهمیتی ما ایرانیان به مایع حیات بود.

ایران درس عبرت‌ دانش‌آموزان‌استرالیایی

در این درس آمده است« چه اتفاقی میفتد وقتی ما آب را جابه‌جا (انتقال) می‌کنیم.

خیلی از دریاچه‌های بزرگ جهان در حال کوچک شدن هستند و رودخانه‌های بزرگ از جمله کولورادو، ریوگراند، اینداس، گِنگس، فیل و مارِی در طول ماه‌ها و حتی سال مقادیر زیادی آب از دریا می‌گیرند (یا خالی می‌کنند).

یک سوم از رودخانه‌ها و دریاچه‌های جهان در حال خشک شدن هستند. چاه‌ها و سفره‌های آب زیرزمینی تحت تاثیر سه میلیارد آدم هستند و استفاده بی‌رویه از این آب‌ها در دراز مدت مقصر اصلی است.

چرا آب انتقال پیدا می‌کند؟

این انتقال سنگین آب به‌خاطر افزایش جمعیت و پمپاژ آب به مناطق مختلف هستند. برای مثال می‌توان انتقال آب از رودخانه snowy River به Murray را گفت.

انتقال می‌تواند کمبود آب را در مناطق دیگر جبران کند و فرصتی برای آبیاری کشاورزی (آبرسانی برای کشاورزی)، تولید برق (انرژی) توسط آب باشد، اما این انتقال آب همیشه نمی‌تواند از منبع آب به همین صورت ادامه پیدا کند.

مرگ دریاچه ارومیه در ایران

بزرگ‌ترین دریاچه خاورمیانه و یکی از بزرگترین دریاچه‌های نمک در جهان خشک می‌شود. از سال 2005 تاکنون بیش از 65 درصد مساحت دریاچه ارومیه از دست رفته است. حال سطحی از کوه نمک نمایان شده و دیگر در زیر آب نیست. عکس 1(a) و (b) را ببینید. این دریاچه در سال 1971 از سوی سازمان Ramsar به‌عنوان یک دریاچه مهم و بین‌المللی اعلام شده و در سال 1976 اعلام شد که یونسکو آن را تحت حمایت ذخیره بیوسفر قرار داده است.

دریاچه و زمین‌های اطراف آن، منبع مهم غذایی و همچنین پرنده‌های مهاجری است که از میگو Shrimp تغذیه می‌کنند. به غیر از پلانگتون‌ها، میگو‌ها تنها جاندارانی هستند که در این آب می‌توانند زندگی کنند.دریاچه ارومیه، آخرین ایستگاه جابه‌جایی آب (یا ایستگاه پایانی انتقال آب) می‌باشد، به‌گونه‌ای که آب در آن می‌ماند و از آن بیرون نمی‌رود.

برخی رودخانه‌های ثابت (پایدار) و برخی رودخانه‌های غیر ثابت (موقت یا ناپایدار) که به این دریاچه می‌ریزند با خود نمک طبیعی می‌آورند.به‌خاطر آب و هوای گرم، مقدار زیادی آب بخار می‌شود و در پی آن نمک در اطراف زمین رودخانه به جای می‌گذارد. عکس دو نشان می‌دهد که سطح دریاچه ارومیه کوچک‌تر شده است.

چرا این رودخانه خشک می‌شود؟

دلایل پایین رفتن دریاچه، خشکسالی، انتقال بی‌رویه و آب‌رسانی کشاورزی بیش از حد می‌باشد.خیلی اوقات مردم آب را غیرقانونی استخراج می‌کنند، بدون اینکه هزینه‌ای برای آن پرداخت کنند و حتی بیش از حد مجاز استخراج می‌کنند».

آب در گذشته ایران زمین

آب در ایران باستان جایگاه ویژه‌ای داشته است تا جایی‌که آب نیز یک الهه داشته‌ است، الهه‌ای به‌نام آناهیتا.

به‌باور ایرانیان باستان الهه آب، فرشته نگهبان چشمه‌ها و باران و نماد باروری، عشق و دوستی بوده است. در تقویم ایرانی روز دهم آبان باستانی برابر با چهارم آبان فعلی به‌عنوان جشن آبانگان مشخص شده است. آبانگان جشن آناهیتا(آناهید)، الهه آب است. در جشن آبانگان، ایرانیان به ویژه زنان در کنار دریا یا رودخانه‌ها، الهه آب را نیایش می‌کردند. آناهیتا الهه بارندگی و رویش و زایندگی بود که به اراده و تدبیرش باران فرو می‌آمد رودها به جریان می‌آمدندگیاهان می‌روییدند و حیوانات و انسان‌ها زاد و ولد می‌کردند. رحمت آناهیتا شامل تمام موجودات زنده می‌شد و ازاین جهت یک ذات مقدس برای تمام ایرانیان بود.

در نوشته‌های مذهبی و براساس روایات دینی اوستایی مورد تاکید بوده، مثلا اینکه از مهم‌ترین دستورات زرتشت برای زندگی بهتر، دوری از گناه و پرهیز از دروغ، خود داری از آلوده کرده عناصر چهارگانه موثر بر زندگی بشر که آب، باد، خاک و آتش هستند . ایجاد آبادانی و کاشت گیاه و درخت، خشکاندن مرداب‌ها و مانداب‌ها، از بین بردن حیوانات موذی، حفر قنات و چاه برای آبیاری و مهم‌تر از همه کشاورزی بوده است.

آب در حال‌حاضر

شاید اگر روزی که خبر احتمال خشک شدن دریاچه ارومیه به‌گوش رسید، هر ایرانی نسبت به این موضوع حساس می‌شد؛ امروز شاهد از نفس افتادن گاوخونی، سیاه‌بخت شدن بختگان، خشکی هامون، نابودی هور‌العظیم، به‌شماره افتادن نفس‌های تالاب انزلی و هزاران دریاچه و تالاب دیگر نبودیم.

نبرد آب در ایران

اما این‌بار نبود مدیریت اصولی در منابع آبی در کشور و مافیای آب یکپارچگی هویت ملی ایرانیان را نشانه رفته است.

به‌گفته کارشناسان این حوزه، به‌زودی شاهد جنگ آب در ایران خواهیم بود. درحال حاضر به‌دلیل همین پروژه‌های انتقال آب بسیاری از هموطنان کشورمان به‌جان یکدیگر افتاده‌اند. کشاورزان شرق اصفهان با بلدوزر به جان لوله انتقال آب از این استان به استان یزد افتاده‌ و آن را شکستند. مردم چهارمحال بختیاری نیز به‌دلیل پروژه‌های انتقال آب بی‌شماری که از استان‌ها به اصفهان اجرا شده با اصفهانی‌ها به مشکل برخورده‌اند و به همین ترتیب، لرها، قمی‌ها، اصفهانی‌ها، کاشانی‌ها، یزدی‌ها، کرمانی‌ها، سیستانی‌ها و ترکمن‌ها به مشکل خورده‌اند.

با ادامه روند فعلی به‌زودی به احتمال زیاد صفحات بیشتری از کتاب‌های درسی دانش‌آموزان دنیا به تالاب‌ها و دریاچه‌های خشک شده ایران اختصاص می‌یابد.