علل و راه‌حل‌های عادات بد بچه‌ها

ناخن جویدن، دست در بینی بردن، تفکردن، قشقرق به‌پا کردن و … عادات نادرست رفتاری شایعی در کودکان هستند که شناسایی علل و برخورد مناسب با آنها می‌تواند از تبدیل این عادات غلط به اختلالات رفتاری جلوگیری کند. در این بخش به علل و راهکارهای برخورد با عادات مذکور می‌پردازیم. شایان توجه است که بسیاری از عادات نادرست رفتاری ریشه‌های مشابه داشته و در نتیجه واکنش‌های یکسانی را می‌طلبد.

ناخن جویدن

• علت

1. کودک شما ممکن است از بزرگترها الگو برداری کرده باشد.
2. شاید این اقدام او ناشی از دلخوری باشد.
3. شاید کودکتان با این عمل سعی کند دلواپسی و اضطرابش را کنترل کند.
4. این کار می‌تواند راهی برای کسب آرامش باشد.
5. اگر کودکتان کمرو و خجالتی باشد، در برابر جمع چنین واکنشی نشان می‌دهد.
6. اگر قوانین انضباطی شدیدی در خانه اعمال می‌کنید، چنین اقدامی از کودک شما محتمل است.

• راهکار

1. با کودک‌تان صحبت کنید و او را از نادرستی عملی که انجام می‌دهد و نیز عواقب زیان‌بار احتمالی آن آگاه سازید.
2. با مقایسه ناخن‌های سالم و ناخن‌های جویده شده، نازیبایی آنها را به او متذکر شوید.
3. با دادن وسیله‌ای به او، دستانش را به کاری مشغول کنید.
4. از یک تلنگر ناخودآگاه برای کمک به او استفاده کنید. مثلاً به او بگویید هرگاه دستش را به سمت دهانش می‌برد، شما واکنش رمزی نشان می‌دهید تا او را متوجه اقدامش کنید.
5. برای ترک این کار جایزه‌ای در نظر بگیرید.
6. افکار کودکتان را از ناخن جویدن به اقدام دیگری مثل بازی با بچه‌های دیگر یا کشیدن نقاشی منحرف کنید.
7. ناخن‌های او را هر از گاهی مرتب کنید، چون ناهمواری‌ها و برجستگی‌ها، عامل محرکی برای جویدن ناخن‌ها هستند.
8. ناخن‌هایش را همیشه کوتاه نگه دارید.
9. اگر کودکتان در هنگام تنهایی ناخن می‌جود، او را برای مدت طولانی به حال خود نگذارید. وقت خود را با او بگذرانید.
10. سختگیری‌های خود را کم کنید.
11. مانع اقدامات ناشی از سن کودکان مثل پریدن، باز کردن و خراب کردن وسایل نشوید. بگذارید فرزندتان کودکی کند. او را مجبور نکنید آرام و ساکت در گوشه‌ای بنشیند.
12. توقع زیاد از او نداشته باشید. فرزندتان هنوز بسیار ناآگاه است. نخواهید بسیاری موارد را درک کند. توقع زیاد داشتن موجب اضطراب او می‌شود.

مکیدن انگشت

• علت

1. اگر کودکتان در دوران نوپایی از مادرش دور بوده چنین واکنشی نشان می‌دهد.
2. تغییرات جدید ناخوشایند ناشی از تولد یک کودک دیگر، فرزند بزرگ‌تر را به چنین عملی وادار می‌کند.
3. ترس از والدین یا ترس از رفتن به مهدکودک می‌تواند عامل قابل توجهی باشد.
4. فرزندتان اینگونه به آرامش می‌رسد.
5. او به احتمال فراوان استرس دارد.

• راهکار

1. شرایط استرس را برطرف کنید.
2. توجه او را به عملی دیگر جلب کنید.
3. دستان او را با روش‌های گوناگون مثل بازی با خمیر، درست کردن پازل، سرهم کردن اسباب بازی و … مشغول کنید.
4. اگر فرزندتان دختر است، ناخن‌های او را لاک بزنید.
5. از نشانه‌های کلامی یا تصویری برای تذکر دادن به او استفاده کنید.
6. از روش انزجاردرمانی استفاده کنید، یعنی او را از عمل مکیدن انگشت بیزار کنید. مثلاً به ناخن‌هایش ماده بدمزه‌ای بزنید یا دستکش به دستش کنید تا از مکیدن انگشتش متنفر شود.
7. برایش جایزه‌ای درنظر بگیرید و به او یادآور شوید هرچه فاصله زمانی میان دو مکیدن انگشتش بیشتر شود، به او جایزه می‌دهید.
8. از روش معکوس استفاده کنید، یعنی به او بگویید اگر ببینید انگشتش را می‌مکد. باید همه انگشتانش را به‌طور همزمان در دهان کرده و بمکد این کار او را خسته می‌کند.
9. در ابتدا بخواهید عملش را در حضور جمع ترک کند و فقط در تنهایی انگشت بمکد. بدین ترتیب فواصل بین دو مکیدن انگشت زیاد می‌شود. در مرحله بعد سعی کنید تنهایی‌های او را کاهش دهید.
10. گاه‌گاهی دست‌های او را در دست بگیرید تا با احساس امنیت و آرامش نیازی به مکیدن انگشت پیدا نکند.
11. آینه‌ای مقابلش بگذارید تا به هنگام مکیدن انگشتش خود را در آن ببیند. از چهره‌اش در این حالت انتقاد کنید تا به این کار اکراه پیدا کند.
12. درباره عواقب نامطلوب این عمل با کودکتان صحبت کنید.
13. زمان‌ها و موقعیت‌هایی را که این عمل بد آن اتفاق می‌افتد، مشخص کرده و از بروز آنها خودداری کنید.

دست‌بردن در بینی

• علت

1. کودکتان با این عمل، نگرانیاش را کاهش می‌دهد.
2. شاید فرزندتان می‌خواهد از این طریق به آرامش برسد.
3. کودکتان ممکن است در حال تکرار رفتار بزرگترها باشد.
4. ممکن است مقدار زیادی ماده مخاطی در بینی کودکتان جمع شده باشد.

• راهکار

1. با او صحبت کنید و برایش توضیح دهید به چه دلایلی مایلید او چنین کاری نکند.
2. دست‌های کودکتان را با وسایل دیگری سرگرم سازید.
3. بین خودتان رمزی بگذارید تا هر وقت به او تلنگر زدید، از ادامه کارش دست بکشد.
4. برای ترک این کار جایزه‌ای در نظر بگیرید.
5. بینی کودکتان را تمیز نگه دارید.

تف‌کردن

• علت

1. شاید کودکتان از اطرافیانش الگو گرفته باشد.
2. تف‌کردن می‌تواند راهی برای ابراز خشم باشد.
3. این کار شاید از سر ناراحتی باشد.

• راهکار

1. آشکارا به فرزندتان بگویید که اجازه نمی‌دهید تف کند.
2. دلایل نادرست بودن کارش را به او توضیح دهید.
3. برای استفاده از دهان روش خلاقانه‌ای به فرزندتان بیاموزید. مثلاً سازدهنی زدن به او یاد بدهید.
4. به او بیاموزید ناراحتی‌هایش را از راه‌های دیگری کنترل کند.
5. او را ملزم کنید هر بار پس از تف‌کردن دندان‌هایش را مسواک بزند. تکرار این عمل، موجب ترک عادتش می‌شود.
6. در مورد چیزهایی که کودکتان را خشمگین می‌کند از او بپرسید و سعی کنید مانع از عصبانیت وی شوید.

بالاکشیدن بینی با صدای بلند، پیچیدن مو دور انگشتان، کشیدن موی خود، کشیدن گوش خود، خراش دادن پوست

• علت

1. این اقدامات، می‌تواند راهی برای بیان نگرانی یا خشم باشد.
2. شاید کودکتان ناراحت است.
3. احتمال دارد چنین کارهایی را برای کسب آرامش انجام می‌دهد.

• راهکار

1. با وی سخن بگویید و او را از غیرعادی بودن کارش مطلع کنید.
2. علت اقدام او را یافته و آن را مرتفع کنید.
3. او را به فعالیت‌هایی که دوست دارد مشغول کنید.
4. با دادن جایزه، انگیزه او را برای ترک عادت نادرست تقویت کنید.
5. راه‌های کسب آرامش را به او بیاموزید.
6. در مواردی که کودک با موی خود بازی می‌کند یا آن را می‌کشد، بستن موها، زدن گل سر و کوتاه کردن موها می‌تواند ثمربخش باشد.

شب ادراری (بی‌اختیاری ادراری)

• علت

1. شب ادراری می‌تواند ناشی از عدم تکامل مثانه کودک باشد.
2. شاید کودکتان می‌خواهد خصومت خود را به شما ابراز کند.
3. شاید این کار را برای جلب توجه شما انجام می‌دهد.
4. این اقدام می‌تواند واکنشی به وجود اختلاف و کشمکش در خانه باشد.
5. هیجان و اضطراب شدید در کودکان هم از جمله علل مبادرت به این اقدام است.
6. شاید کودکتان منظره یا فیلمی ترسناک دیده است.

• راهکار

1. تمامی عوامل روحی و عاطفی را که می‌تواند به اضطراب، نگرانی یا هیجان شدید کودک منجر شود از بین ببرید.
2. می‌توانید از تشک‌های زنگدار استفاده کنید که در صورت تماس با اولین قطره ادرار زنگ آن به صدا در می‌آید و کودک را بیدار می‌کند. استفاده از این وسیله نوعی بازگشت شرطی در کودک ایجاد می‌کند، به‌طوری که حتی پرشدن مثانه هم او را از خواب بیدار می‌کند.
3. در روز به کودک مایعات بیشتر می‌دهید و به او آموزش دهید که ادرار خود را کنترل کند تا قدرت کنترل مثانه او زیاد شود.
4. از دادن مایعات، غذاها یا میوه‌های آبدار در اواخر شب به کودک خودداری کنید.
5. برای شب‌هایی که کودک جای خود را خشک نگه داشته جایزه‌ای در نظر بگیرید.
6. درخصوص فرزندان بالای 5سال با پزشک مشورت کنید.
7. با وی همدردی کنید.
8. عواملی را که موجب دلخوری او از شما شده است بیابید و آن را رفع کنید.
9. با کودکتان در خصوص راه‌های حل مشکلش صحبت کنید.
10. در مسیر اتاق کودک به دستشویی، چراغی قرار دهید تا کودک از رفتن به دستشویی در نیمه شب هراس نداشته باشد.
11. برای مدتی کودک را نیمه شب‌ها بیدار کنید تا به دستشویی برود.
12. به سرعت جای کثیف او را تمیز کنید تا در برابر دیگران شرمنده نشود.
13. فضای خانه را آرام نگه دارید.
14. به کودکتان بیشتر توجه نشان دهید و با او وقت بگذرانید.
15. نگذارید فرزندتان فیلم‌های ترسناک ببیند یا با بازی‌های کامپیوتری ترسناکی خود را سرگرم کند.
16. پیش از خوابیدن کودک را به دستشویی ببرید.
17. زمان خواب کودک را تغییر دهید. روان‌شناسان می‌گویند اگر هر شب زمان خواب کودک را حدود نیم ساعت جابه‌جا کنیم با تغییر ساعت بیولوژیک ممکن است مشکل شب‌ادراری او برطرف شود.
18. شب‌ادراری او را نزد دیگران مطرح نکنید تا کودک شرمنده و نگران شود.

کشیدن موی دیگر کودکان

• علت

1. این کار می‌تواند راهی برای ابراز خشم یا ناراحتی باشد.
2. شاید کودکتان می‌خواهد بدینوسیله توجه شما را به خودش جلب کند.

• راهکار

1. از نزدیک مراقب فرزندتان باشید. در هنگام بازی او با دیگر بچه‌ها اگر احساس کردید ناراحت می‌شود، مداخله کنید.
2. به کودکتان بیاموزید چگونه خشم یا ناراحتی خود را به صورتی منطقی نشان دهد.
3. هر بار که می‌بینید کودکتان موی کودک دیگری را می‌کشد، ناراحتی خود را با جمله‌ای محکم بیان کنید. مثلاً به او بگویید «موی دوستت را نکش» سپس کودکتان را به سمتی دیگر ببرید تا آرام‌تر شود و به او بگویید وقتی می‌تواند به بازیش ادامه دهد که دیگر موی کسی را نکشد، این فرصت به او امکان می‌دهد تا خودش را بیابد. به او بگویید هروقت آماده باشد می‌تواند بلند شود و پیش دوستش برود. به این ترتیب به او می‌فهمانید که مسئول کنترل رفتارش است.
4. اغلب کودکانی مو می‌کشند که می‌خواهند توجه دیگران را به خود جلب کنند. پس سعی کنید به کودک اذیت شده بیشتر توجه کنید تا فرزندتان متوجه شود که راه خوبی را برای جلب محبت شما انتخاب نکرده است.

گاز گرفتن دیگر کودکان

• علت

1. این عمل می‌تواند راهی باشد که کودکتان برای رسیدن به خواسته‌هایش انتخاب کرده باشد.
2. شاید کودکتان خشمگین است و بدین وسیله خشم خود را تخلیه می‌کند.
3. شاید از کودکان بزرگتر در این باره الگو گرفته است.

• راهکار

1. با او با لحن درخواست صحبت نکنید. مثلاً به او نگویید «عزیزم، می‌دانی که نباید مامان را گاز بگیری. این کار خوب نیست». به‌جای آن با صدایی جدی و آرام و با استفاده از جملاتی کوتاه و محکم نشان دهید که از این کار خوشتان نمی‌آید. مثلاً به او بگویید: «دیگر گاز نگیر».
2. هنگام بازی یا شوخی یا از سر محبت فرزندتان را گاز نگیرید. بچه‌ها همیشه از اطرافیان خود الگو می‌گیرند و کار آنها را تکرار می‌کنند.
3. برایش با لحنی عجزآلود سخنرانی نکنید. این کار می‌تواند از دید کودکتان نوعی جلب توجه تلقی شده و رفتار او را تشدید کند.
4. هر بار که کودکی را گاز گرفت، با صدایی محکم بگویید گاز گرفتن ممنوع. سپس برای دقایقی مانع بازی‌کردنش شوید و حتی از او دور شوید تا کودک بفهمد که رفتارش شما را از او دور می‌کند.
5. به کودکی که گاز گرفته شده بیشتر توجه کنید.
6. به او یاد بدهید خشم خود را از راه‌های دیگری نشان دهد.
7. از نزدیک مراقب او باشید. وقتی دیدید در شرف عصبانی شدن است، مداخله کنید و موقعیت او را تغییر دهید تا آرامش خود را باز یابد.

قشقرق به پا کردن، کج‌خلقی کردن

• علت

1. این اقدام می‌تواند راهی برای بیان خواسته‌ها و دست‌یابی به آنها باشد.
2. شاید کودکتان خسته، گرسنه یا کلافه است.
3. ممکن است کودکتان نتوانسته باشد از عهده کاری برآید. مثلاً در بستن بندکفش‌هایش دچار مشکل شده و همین او را سردرگم و عصبانی کرده است.
4. ممکن است کودکتان بدین وسیله از شما درخواست می‌کند که به او توجه کنید.

• راهکار

1. صبور باشید و سر فرزندتان فریاد نکشید. بگذارید او آرام شود.
2. اگر کودکتان در محلی عمومی‌ قشقرق به پا کرد، او را به مکانی خلوت‌تر و خصوصی ببرید.
3. با فرزندتان قرار بگذارید که گریه‌ها و فریادهایش را همیشه در محلی خاص انجام دهد، مثلاً در حمام. حتی می‌توانید برای آن مکان نام بگذارید. مثلاً اتاق کج‌خلقی، به فرزندتان بگویید هر وقت آرام شد، از اتاق کج‌خلقی خارج شود.
4. او را در آغوش بگیرید و در گوشش کلمات آرام بخش بگویید.
5. راه کنترل عصبانیت را به او بیاموزید.
6. به او بگویید از اتاق می‌روم. هر وقت گریه‌ات تمام شد، پیش من بیا.
7. نگذارید قشقرق فرزندتان به اوج برسد، توجه او را به امر دیگری معطوف کنید.
8. به او حق انتخاب بدهید تا از قشقرق جلوگیری شود. مثلاً به‌جای آنکه به او بگویید به رخت‌خواب برو، بگویید دوست داری اول لباس خوابت را بپوشی یا مسواک بزنی. بدین ترتیب مانع از کوره در رفتن کودکتان می‌شوید.
9. عامل کلافگی کودکتان را برطرف کنید. مثلاً اگر او از گرسنگی کلافه است به او غذا بدهید.
10. در کارهایی که هنوز مهارت لازم را برای انجام دادنشان پیدا نکرده، به او کمک کنید.
11. از قرار دادن کودک در موقعیت‌هایی که آرامش را از او می‌گیرد یا در آنها نمی‌تواند بازی کند، بپرهیزید.
12. اگر چیزی را که می‌خواهد برای پایان قشقرق به او بدهید، در واقع به او آموخته‌اید که راه مناسبی برای رسیدن به خواسته‌هایش انتخاب کرده است. پس هرگز چنین نکنید.
13. از ایجاد موقعیت‌هایی که بچه ممکن است در آن قشقرق به پا کند، حتی‌الامکان بپرهیزید.