گفت‌وگو با دکتر شیرین نیرومنش درباره افتادگی یا پرولاپس رحم
افتادگی رحم و مثانه یکی از مشکلات بعد از زایمان‌های مکرر است ولی اگر خانم ها از قبل ورزش کرده باشند و به آمادگی جسمانی و مراقبت‌های مربوط به سلامت آن توجه کنند، می‌توان به راحتی از آن پیشگیری کرد. برای آشنایی بیشتر با این بیماری، گفت‌وگو ی ذیل را که با خانم دکتر شیرین نیرومنش، متخصص زنان و زایمان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام شده، بخوانید.
خانم دکتر! لطفا بگویید چطور ممکن است رحم از جای خود جابه‌جا شود؟
رباط‌ها و عضلات، رحم، مثانه و واژن را در محل خود درون لگن نگه می‌دارند. اگر این عضلات و رباط‌های حمایت‌کننده ضعیف یا در اثر کشیدگی شل شوند، رحم و دیواره رحم جابه‌جا می‌شوند و به داخل مجرای واژن افتادگی پیدا می‌کنند. پرولاپس یا افتادگی یا بیرون زدگی رحم، معمولا در زنان پس از دوران یائسگی رخ می‌دهد یعنی زمانی که حداقل 1 یا 2 مورد زایمان واژینال داشته‌اند. آسیب به بافت‌های نگهدارنده در دورن بارداری و زایمان از طرفی و کاهش هورمون استروژن و تکرار فشار طی سال‌ها از طرف دیگر می‌تواند عضلات کف لگن را ضعیف کند و باعث افتادگی رحم شود. در پرولاپس رحم، رحم به سمت واژن حرکت می‌کند و وارد واژن می‌شود. مقدار حرکت و جابه‌جایی، گاهی خفیف و تا درون واژن است و گاهی هم رحم کاملا از وولو (واژن) خارج می‌شود. پرولاپس رحم ممکن است با پرولاپس مثانه یا سیستوسل (که در آن مثانه به احشای مجاور دیواره ضعیف جلوی واژن فشار می‌آورد) یا پرولاپس مقعد یا رکتوسل (رکتوم به دیواره ضعیف پشتی واژن فشار و کشش وارد می‌کند و به آن سمت تحدب می‌یابد) همراه باشد.
با چه نشانه‌هایی می‌توان متوجه افتادگی رحم شد؟
درجه و شدت افتادگی رحم متفاوت است. در افتادگی خفیف معمولا هیچ علامتی وجود ندارد اما اگر شدید باشد، بیمار احساس پری در واژن می‌کند. توده جلوآمده درون واژن یا حتی بیرون آن، احساس سنگینی یا درد خفیف در قسمت تحتانی پشت، اشکال در دفع مدفوع و ادرار، ناراحتی مبهم در لگن، درد حین روابط زناشویی، کمردردی که با بلند شدن شدت می‌یابد، بی‌اختیاری استرسی(نشت ادرار هنگام خندیدن، عطسه یا سرفه)، احساسی مثل نشستن روی یک توپ کوچک یا چیزی که انگار از واژن خارج شده است، از دیگر علایم است. در این موارد نگرانی‌های جنسی نظیر احساس از دست دادن قوام بافت واژن هم ممکن است زنان را آزار دهد. باید توجه کرد که این نشانه‌ها صبح‌ها کمتر است اما در طول روز فرد مبتلا را بیشتر آزار می‌دهد.
چه عواملی خطر پرولاپس را افزایش می‌دهد؟
عواملی که باعث فشار خارجی بر عضلات و رباط‌ها می‌شوند، می‌توانند افتادگی ایجاد کنند. چاقی از مهم‌ترین این عوامل است، زایمان‌های مکرر مخصوصا زایمان کودک درشت یا زایمان سخت که در آن عضلات کف لگن و بافت‌های نگهدارنده آسیب ببیند، وارد آمدن ضربه، افزایش سن و کاهش میزان استروژن، بیماری‌هایی که باعث افزایش فشار داخل شکم می‌شوند مثل تومورها، سرفه مزمن و زور زدن زیاد یا یبوست مزمن، تناسب جسمی نامناسب، شغل‌هایی که در آن زن مجبور باشد اجسام سنگین را بلند کند هم در بروز این مشکل دخیل هستند. البته گاهی عوامل ژنتیکی در این امر دخالت دارند.
آیا می‌توان از بروز این مشکل پیشگیری کرد؟
به راحتی می‌توان مانع از ایجاد این افتادگی شد. حفظ وزن در محدوده طبیعی، انجام فعالیت‌های مناسب ورزشی در دوران بارداری و پس از زایمان، رژیم غذایی طبیعی و کاملا متعادل، ورزش‌های کجل که باعث افزایش قدرت عضلات کف لگن می‌شوند و پیشگیری از بروز یبوست، همه نقش مهمی در پیشگیری از این بیماری دارند. انجام تمرین‌هایی برای تقویت عضلات لگن قبل و بعد از زایمان به جلوگیری از پرولاپس کمک می‌کند.
چگونه و چه زمانی باید به دنبال درمان بود؟
اگر پرولاپس رحم خفیف باشد، نیازی به درمان نیست و معمولا تمرین‌ها و ورزش‌هایی که باعث سفت شدن عضلات و رباط‌های کف لگن می‌شوند، به درمان آن کمک می‌کنند اما اگر شدید و علایم آن آزاردهنده باشد و فعالیت‌های روزانه‌تان را مختل کند، حتما باید تحت‌درمان قرار گیرد. معاینه لگنی و استفاده از اسپکلوم، پرولاپس رحم و واژن را مشخص می‌کند. پزشک از فرد مبتلا می‌خواهد سرفه کند یا زور بزند، با این کار پرولاپس بیرون می‌زند و تشخیص داده می‌شود. در فردی که یائسه شده است و پرولاپس خفیف دارد، پزشک گاهی استروژن تجویز می‌کند که هم به شکل خوراکی تجویز می‌شود و هم به صورت کرم برای استعمال در دیواره واژن. استروژن باعث استحکام بافت حفاظتی لگن خواهد شد. گاهی یک وسیله پلاستیکی به نام حلقه واژینال یا پِسِّری داخل واژن استفاده می‌شود که به نگهداری رحم در جای خود کمک می‌کند. گاهی تکنیک‌های جراحی نیز ممکن است به کار روند. اگر پرولاپس رحم شدید باشد و فرد تمایل به داشتن فرزند در آینده نداشته باشد، پزشک عمل هیسترکتومی را برای برداشتن کامل رحم توصیه می‌کند.
اگر این مشکل درمان نشود، چه عوارضی خواهد داشت؟
در موارد شدید، زخم شدن گردن رحم ایجاد می‌شود. با بیرون‌زدگی رحم، به دلیل تماس با لباس زیر امکان عفونت افزایش می‌یابد. گاهی هم افتادگی سایر اندام‌ها اتفاق می‌افتد مثل افتادگی مثانه و رکتوم و همین باعث بروز اشکال در ادرار کردن و افزایش خطر عفونت می‌شود. ضعف بافت‌های همبند اطراف رکتوم، اشکال در دفع اجابت مزاج را به دنبال دارد. افزایش خطر عفونت یا آسیب به اعضای لگن، انسداد مجرای ادرار، بی‌اختیاری ادرار، عفونت مثانه به دلیل عدم تخلیه کامل مثانه از دیگر عوارض است.
منبع:هفته نامه سلامت
