خبرگزاری مهر: برخی از آیین های عزاداری در شهرستانها منحصر به فرد هستند مانند بیل زنی مردم خوسف که تنها در روز عاشورا برگزار می شود و یا دسته جنی ها در کاشان و مراسم حلواپزان زنان تهرانی.
هر طایفه و قومی در ایران از هر شهرستان و شهری این روز‌ها مراسم خاص خود را برای عزاداری در ماه محرم برگزار می‌کنند. هر کسی بنا به شیوه پدران خود در این مراسم شرکت کرده و به عزاداری مشغول میشود. بسیاری از این مراسم نیز محلی برای حضور گردشگران ایرانی و خارجی شده است. آن‌ها می‌پسندند در مکان‌هایی حضور پیدا کنند که آیین‌های خاص در آنجا برگزار میشود. برخی می‌خواهند در کنار مردمی باشند که همگی متحد یک جا جمع شده و عزاداری می‌کنند.
بیل زنی؛ مراسمی که فقط در شهرستان خوسف برگزار میشود
یکی از این مراسم در ایام محرم مخصوص به مردم شهرستان خوسف است. بیل زنی تنها مراسم ماه محرم در استان خراسان جنوبی است که در هیچ یک از شهرستانها به چشم نمی‌خورد جز در شهر خوسف که توسط مردم در ظهر عاشورا برپا میشود. مراسم بیل زنی در سال 1327 شمسی ممنوع شد و برگزار نشد، ولی پس ازمدتی دوباره به مرحله اجرا درآمد. برای برپایی این مراسم در هر یک از دو هیأت خوسف دو دسته پانزده نفری که مجموعاً چهار دسته هستند تشکیل میشود.
نحوه برپایی آن به این شکل است که هر یک از نفرات بیل به دست، دایره وار و به هم چسبیده بیل هایشان را به طرف آسمان می‌گیرند و در هنگام حرکت هر یک از نفرات به هوا پریده و تیغه بیلش را به بیل‌های دیگر می‌زند و همه با هم یک صدا می‌گویند (حیدر علی). مراسم بیل زنی نوعی شبیه سازی از طایفه بنی اسد در صحرای کربلاست. طایفه بنی اسد پس از واقعه عاشورا با بیل و یا ابزار دیگری که در دست داشتند آن عزیزان را به خاک سپردند.
طشت گذاری در شهرستان الوند و آبیک
آیین طشت‌گذاری یکی از مراسم کهن و از سنت‌ها و مناسک ایرانی است که در ماه محرم در شهرستانهای البرز و آبیک از توابع استان قزوین نیز برگزار میشود و عزاداران حسینی با برگزاری این مراسم به پیشواز محرم می‌روند. در کتاب فرهنگ عاشورا اثر جواد محدثی، در توضیح سنت طشت گذاری آمده است: مراسم طشت گذاری، مراسمی است سنتی که در عزاداری ایام عاشورا برگزار میشود و طشت‌های آب را که رمزی از فرات است در مساجد و حسینیه‌ها می‌آورند.
این سنت به تاسی از اقدام سالار شهیدان و یادآور رفتار جوانمردانه امام حسین (ع) در مقابل سپاه حر است که به روایتی آن حضرت، در روز 27 ذیحجه، آب مشک‌ها را در طشت‌ها ریخته و تمام لشکر حر و اسبان آن‌ها را سیراب کردند.
آیین طشت‌گذاری در استان‌های آذری زبان، از ریشه‌دارترین آیین‌های ماه محرم است که در روز‌های پایان ماه ذی الحجه برگزار میشود و در حقیقت، برگزاری این آیین، آماده شدن حسینیان برای برگزاری مراسم سوگواری سید و سالار شهیدان را نوید می‌دهد. در استان قزوین نیز در بخش‌های که اقوام ترک در آن‌ها سکونت دارند از جمله در بخش البرز، آبیک و بخش مرکزی، این آیین برگزار میشود.
عده‌ای اعتقاد بر این دارند که با انجام این مراسم، اهمیت آب و جایگاه آن در حادثه کربلا مورد توجه قرار می‌گیرد. مراسم طشت گذاری از دوران صفویه برگزار شده و قدمتی چند صد ساله دارد در این آیین بعد از قرار گرفتن طشت‌ها در سکو‌های مخصوص و در میان حزن و اندوه حاضران، دعای مخصوص خوانده میشود و از آب تشت به عنوان تبرک، اکثریت حاضران و عزاداران استفاده می‌کنند.
مراسم سوگواری زنانه در حسینیه آقا سید جمال
آیین‌های زنانه قزوین هر یک دارای ریشه‌های کهن بوده و قدمت برخی از آن‌ها را به پیش از اسلام می‌رسد و کمتر شهری مانند قزوین را می‌توان دید که در آن آیین‌های زنانه به تعداد قابل توجهی در کوچه و خیابان برگزار شود.
مراسم سوگواری زنانه حسینیه آقا سید جمال در ایام محرم از جمله آیین‌های زنانه شهر قزوین است. این مراسم از ابتدای ماه محرم تا دوازدهم این ماه برگزار و در آن تمام امور مجلس از جمله سوگواری و پذیرایی توسط بانوان انجام میشود.
حسینیه آقا سید جمال که در غرب مسجد جامع عتیق قزوین قرار گرفته هر ساله در دهه نخست ماه محرم میزبان زنان سوگواری است که در این مکان اقدام به نوحه خوانی و سینه زنی می‌کنند و نذورات خود را در قالب قند و چای و استکان و نعلبکی به این حسینیه اهدا می‌کنند و بیش از 25 نوع سفره نذری هر یک به نیت و روشی خاص توسط صاحبان نذور در این مکان گسترده می‌شوند. مراسم سوگواری در این حسینیه از 9 صبح تا غروب ادامه دارد و از نقاط دیگر شهر نیز در قالب هیئت به این حسینیه می‌آیند. این اتفاق به صورت متداوم انجام گردیده به این معنی که هیات وارد حسینیه شده و پس از مدت سوگواری از آنجا خارج شده تا مکان برای دیگر هیات‌ها باز گردد.
مراسم هفت منبر در شهرستان بیرجند
مراسم هفت منبر از جمله مراسم ایام محرم است که آن هم توسط زنان در غروب روز تاسوعا در شهرستان بیرجند بر پا میشود. زنان سالخورده، جوان و دختران در هفت، منبری که در ایام محرم در آن‌ها مراسم روضه خوانی انجام شده شمع روشن می‌کنند. برگزار کنندگان مراسم خادم‌های مسجد، حسینیه و یا منزل هستند. آن‌ها از عصر تاسوعا روی منبر یک پارچه سیاه می‌اندازند و آن را در نزدیکی در مسجد یا حسینیه می‌گذارند و یک مجمه بزرگ و یا تشت پر از گل را روی پله منبر گذاشته و تشتی خالی را هم در پله دیگر می‌گذارند.
بانوان در نزدیکی غروب آفتاب به این اماکن می‌روند و پس از نیت، شمع خود را روشن کرده و داخل سینی می‌گذارند و بعد نذورات خود از قبیل: خرما، شیرینی و پول را در داخل تشت می‌ریزند و منبر را زیارت می‌کنند و به مکان دیگر می‌روند. معمولاً در هر مکان فقط یک شمع روشن می‌کنند، ولی اگر مسجدی بسته و یا راه دور باشد احتمال دارد که در یک مکان دو شمع روشن کنند. نذوراتی که جمع میشود به خادم منبر تعلق دارد وی باید تا پایان مراسم و خاموش شدن شمع‌ها در آنجا بماند و هیچ یک از شمع‌ها را خاموش نکند و صبر کند که شمع‌ها خاموش شود. اشک‌های شمع را هم دور نمی‌ریزند و در مکانی از مسجد جمع آوری می‌کنند.
حلوا پزان تهرانی‌ها برای امام حسین (ع)
مراسم حلواپزان بانوان در چهارراه گلوبندک و بازار تهران نیز دیدنی است بانوان در دهه اول محرم معمولا دور هم جمع می‌شوند و هر کسی به هر اندازه که نذر کرده با یک پیک نیک و یا اجاق کوچک شروع به پخت حلو می‌کند. به یک باره زنانی را می‌توان دید که سرتا سر یک کوچه صد‌ها نوع حلوا پخته اند و خیرات می‌کنند. هر حلوایی با یک طعم و با یک هدف و نذر. بیشتر آن‌ها این حلوا را به حساب حلوای امام حسین (ع) می‌پزند. صدای صلوات مدام از هر جمع کوچک زنانه‌ای بلند میشود. آن‌هایی که مشغول پخت حلوا هستند زیر لب مدام زمزمه می‌کنند و دعا می‌خوانند.
دسته جنی‌ها در محرم
یکی از شهر‌هایی که عزاداری برای امام حسین (ع) به صورتی گسترده در آن برگزار میشود و مراسم آن خاص است، شهر نوش‌آباد از توابع آران و بیدگل در کاشان است. در این شهر مراسم‌های عزاداری سنتی شامل سقاخوانی، کتل، تعزیه‌خوانی، مراسم خیل عرب و خیمه‌سوزی، سقایی و چاووش‌خوانی و کشته‌برداری همراه با آئین خاصی برگزار میشود. یکی از اتفاقاتی که در تعزیه‌های این شهرستان رخ می‌دهد، حضور نقش‌آفرینانی، در نقش جنی‌هاست. این نقش پیرو داستان حضور زعفر جنی در کربلاست. به همین دلیل عده‌ای با شکل و شمایلی متفاوت خود را شبیه به جن می‌کنند تا یادآور داستان زعفر جنی باشند.
