امضای تفاهمنامه همکاری بین سازمان محیط‌زیست و مناطق آزاد، بهانه صحبت‌کردن از رنج محیط‌زیست کشور شد و دست خالی سازمانی که حفاظت از آن را به عهده دارد.
به گزارش ، شهروند نوشت: رئیس سازمان محیط‌زیست صبح دیروز درحالی که از تعیین تکلیف محیط‌زیست مناطق آزاد سخن می‌گفت، مشکلات محیط‌زیست ایران را به حرف‌هایی ضمیمه کرد: به تاراج‌بردن حق‌آبه تالاب‌ها، خشکیدن جنگل‌های زاگرس، وجود 120میلیون واحد دامی در عین کم‌آبی، بازدارنده‌نبودن مصوبات محیط‌زیست و مسائل بسیار دیگر. عیسی کلانتری، رئیس سازمان محیط‌زیست و معاون رئیس‌جمهوری که مدتی پیش در زمان واگذاری پارک پردیسان به شهرداری تهران از بی‌پولی سازمان متبوعش گفته بود، این‌بار به طریق دیگری از نداری این سازمان گفت: «این سازمان مستضعف است و کل بودجه آن کمتر از بودجه دو منطقه آزاد کشور است.» دفعه پیش کلانتری به دلیل آنچه نداشتن بودجه اعلام کرده بود، بزرگترین پارک تهران را به شهرداری واگذار کرد و با این اقدام نگرانی کارشناسان محیط‌زیست نسبت به از بین‌رفتن گونه‌های پردیسان بیشتر شد. این‌بار اما او از بی‌پولی و کمبود نیروی سازمانش حرف زد و اعلام کرد: «همه طرح‌هایی که در مناطق آزاد اجرا می‌شوند، باید مطالعات زیست‌محیطی داشته باشند.» در هرحال مدتی است سخنان رئیس سازمان محیط‌زیست پر از طرح دغدغه‌هایی است که این سازمان به تنهایی از پس آن برنمی‌آید.
معاون رئیس‌جمهوری در مراسم امضای تفاهمنامه همکاری دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی و سازمان حفاظت محیط‌زیست که در دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد برگزار شد، گفت: «با این تفاهمنامه تکلیف مناطق آزاد از لحاظ محیط‌زیستی مشخص می‌شود.» به گفته او، درحالی که نبود شفافیت در مسائل زیست‌محیطی مشکلاتی را برای محیط‌زیست مناطق آزاد ایجاد کرده است و در این شرایط هم حوزه اقتصاد و هم حوزه محیط‌زیست و درنهایت کل کشور متضرر می‌شود.
کلانتری با یادآوری اینکه زمانی مصوبات محیط‌زیست بازدارنده بود، از شرایط حال حاضر گفت: «اکنون باید به تعادل در حوزه محیط‌زیست با کمک کل جامعه دست یابیم، بنابراین از تمامی دستگاه‌های اجرایی، استانداران و سمن‌ها دعوت می‌کنیم که در حفظ و حراست از محیط‌زیست تلاش کنند.»
او با بیان این مطالب و اینکه این سازمان نمی‌تواند به تنهایی محیط‌زیست کشور را حفظ و حراست کند، ادامه داد: «نیاز داریم به جای 2700 محیط‌بان، 80میلیون محیط‌بان داشته باشیم. باید چه خانواده‌ها و چه بزرگترین تشکل‌های شهری و روستایی برای حفظ محیط‌زیست تلاش کنند. برای این کار به بازنگری در تفکرات نیاز داریم.»
همه رنج‌های محیط‌زیست
رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست با این مقدمه سپس از مشکلات محیط‌زیست سرزمین‌مان گفت: «دریاچه ارومیه نمونه کوچکی از دغدغه‌های حوزه محیط‌زیست کشور است. به دلیل ندادن سهمیه آن به این وضع دچار شده است. بدیهی است که آب، پایه اصلی محیط‌زیست را تشکیل می‌دهد و پایداری هوا، خاک، ذخایر ژنتیک و پوشش گیاهی به آب وابسته است و بدون آب نمی‌توان هوای سالم و ذخایر ژنتیک
قوی داشت.»
به گفته کلانتری نیمی از گردوغبار استان خوزستان منشأ داخلی دارد که خشک‌شدن تالاب‌ها در تشدید گردوغبارهای این استان اثرگذار بوده است. افزون بر این، در شرایط فعلی استان‌های کرمان، خراسان، چهارمحال‌وبختیاری و سیستان‌وبلوچستان به دلیل خشک‌شدن تالاب‌ها از گردوغبار رنج می‌برند، چون سهمیه و حق‌آبه این تالاب‌ها به تاراج برده شده است.
او اینها را گفت و اضافه کرد: «80میلیون ایرانی باید در مدیریت پسماند، صرفه‌جویی در مصرف آب و انرژی، حفاظت از خاک، پوشش گیاهی و وحوش تلاش کنند.»
اینکه «جنگل‌های زاگرس بشدت درحال خشک‌شدن و از بین‌رفتن هستند»، مسأله دیگر مورد اشاره رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست بود. به گفته او، بر اثر فشار دام پوشش گیاهی بستر جنگل‌ها از بین رفته، در نتیجه پوشش خاک نابود شده و نفوذ آب باران در مناطق جنگلی کاهش یافته است. این درحالی است که 15سال است که جنگل‌های زاگرس با این وضع مواجه هستند: «در چنین شرایطی که جنگل‌ها ضعیف شده‌اند، با کوچکترین آفت از بین می‌روند و حتی دچار آتش‌سوزی می‌شوند. اینها ذخایری است که مردم باید آنها را حفظ و حراست کنند.»
از سوی دیگر، کلانتری با انتقاد از روند افزایش واحدهای دامی در کشور گفت: «در سال 61، 65میلیون واحد دامی در کشور وجود داشت که در همان موقع نیز خارج از ظرفیت مراتع بود. این درحالیست که در همان مقطع میانگین بارش کشور به 250میلیمتر می‌رسید. در شرایط حاضر که میانگین بارش کشور به 203 میلیمتر کاهش یافته، 120میلیون واحد دامی داریم. این تعداد دام چه بلایی بر سر محیط‌زیست کشور می‌آورد؟»
طرح‌های توسعه‌ای مناطق آزادمشمول مطالعات زیست‌محیطی است
رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست در ادامه این اظهارات، ابراز امیدواری کرد که تفاهمنامه بین سازمان حفاظت محیط‌زیست و شورایعالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی منجر به بهبود وضع محیط‌زیست مناطق آزاد شود و محیط‌زیست این مناطق از بلاتکلیفی درآید.
به گفته او، مناطق آزاد جدا از سرزمین ایران نیستند و قوانین محیط‌زیستی شامل این مناطق نیز می‌شود. معاون رئیس‌جمهوری با بیان اینکه گاهی ارایه نتیجه ارزیابی زیست‌محیطی طرح‌های توسعه‌ای از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست مدت‌ها طول می‌کشد، خبر تازه‌ای داد. او گفت که قرار است طرح‌های توسعه‌ای سرعت بگیرد: «بعضی طرح‌ها بعد از پنج‌سال هنوز از سازمان حفاظت محیط‌زیست جواب نگرفته‌اند. در شرایط حاضر براساس اعلام معاونت محیط‌زیست طبیعی سازمان، 343 طرح توسعه‌ای هنوز پاسخ محیط‌زیست را نگرفته‌اند که نیمی از آنها بیش از سه‌سال است که در انتظار نتیجه ارزیابی سازمان حفاظت محیط‌زیست هستند.»
رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست با اشاره به اینکه فقر انسانی در این سازمان باعث چنین وضعیتی شده است، ادامه داد: «برای این منظور سعی داریم از مشاوران مورد تأیید سازمان و دانشگاه‌ها استفاده کنیم. قرار است هیچ طرحی بیش از سه‌ماه در سازمان محیط‌زیست باقی نماند. همچنین تا پایان سال 96 تمامی طرح‌هایی که در انتظار ارزیابی محیط‌زیست هستند، تعیین تکلیف خواهند شد. این حرف به این معنا نیست که پاسخ محیط‌زیست به همه آنها مثبت است، بلکه به این معناست که تعیین تکلیف در مورد آنها صورت خواهد گرفت.» رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست همچنین گفت: «اگر همه دستگاه‌ها در راستای سیاست‌های توسعه پایدار حافظ محیط‌زیست نباشند، هیچ توسعه‌ای صورت نمی‌گیرد و حتی ارزش افزوده‌ها برای درمان وضع بد محیط‌زیستی هزینه خواهد شد، چون از ابتدا در مدیریت امور مختلف کشور به صورت جزیره‌ای عمل شده است و دستگاه‌های اجرایی نیز بدون بررسی ابعاد محیط‌زیستی طرح‌ها اقدام کرده‌اند و سازمان حفاظت محیط‌زیست به تنهایی برای حفظ مناطق خود تلاش کرده و این روند نتیجه‌بخش نبوده است.» کلانتری با گفتن تمامی این مطالب، که طلب یاری از سوی مردم و نهادهای مختلف را در خود داشت، بار دیگر از ضعف این سازمان گفت: «سازمان حفاظت محیط‌زیست نیاز به ایجاد تفاهم با بسیاری از سازمان‌ها و بخش‌ها دارد، چون به تنهایی قادر به حفظ محیط‌زیست نیست. این سازمان مستضعف است و کل بودجه آن کمتر از بودجه دو منطقه آزاد کشور است، بنابراین تصور اینکه سازمان حفاظت محیط‌زیست بتواند به تنهایی مناطق را حفظ کند، غلط است.»
وزارتخانه شدن، راه نجات محیط زیست
علی یخکشی، پایه‌گذار دانش محیط‌زیست در ایران که هفته پیش در همایش ملی بررسی ساختار تشکیلاتی مدیریت منابع طبیعی و محیط‌زیست هم در این‌باره سخنرانی کرده بود، با اشاره به رنج‌های محیط‌زیستی که کلانتری از آن حرف زد، به «شهروند» می‌گوید: «وضع حاضر ناشی از ضعف مدیریتی است. حاصل نبود متخصصان حوزه جنگل و محیط‌زیست در این سازمان‌هاست.» دیروز معاون رئیس‌جمهوری درباره این حرف زد که سازمان حفاظت محیط‌زیست نمی‌تواند سازمانی سیاسی باشد. او گفت: «این سازمان به شکلی نیست که تفکر سیاسی بتواند در آن ریشه بدواند. ما امانتدار هستیم و باید بدانیم که در شرایط حاضر کشور نیاز به توسعه اقتصادی و اشتغالزایی دارد؛ بنابراین اگر محیط‌زیست با تفکر خشک بخواهد با این فرضیه روبه‌رو شود، هیچ کاری پیش نمی‌رود و حتی شرایط به‌گونه‌ای می‌شود که همه دستاوردها در کوتاه‌مدت از بین می‌روند.»
یخکشی اما معتقد است این سازمان عملا نهادی سیاسی است و خالی از رویکرد‌های صرف محیط زیستی: «به خود آقایان کلانتری و جلالی (رئیس سازمان جنگل‌ها) گفتم که شما معاونان رئیس‌جمهورید و معاون رئیس‌جمهوری، شخصیتی سیاسی است. در این میان اما انتظار می‌رود دست‌کم مشاوران و متخصصان سازمان شما واقعا متخصص باشند، نه سیاستمدار.»
به‌گفته یخکشی، پایه‌گذار دانش محیط‌زیست در ایران در حال حاضر کار در سازمان محیط‌زیست طوری پیش می‌رود که نشان می‌دهد این سازمان قدرت اجرایی ندارد. او با این حرف، پیشنهاد همیشگی هم‌صنفانش را درباره سازمان محیط‌زیست مطرح می‌کند: «در حالی که سازمان حفاظت محیط‌زیست تحت نفوذ رئیس‌جمهوری و وزارت جهاد کشاورزی است، راه افزایش قدرت آن در تبدیلش به وزارتخانه است تا هم نیروی انسانی کافی جذب کند و هم بودجه مناسب بگیرد و هم وزیری بتواند از آن دفاع کند.» این نسخه از نگاه این پیشکسوت محیط‌زیست، برای سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری هم که شرایط یکسانی دارد، قابل اجراست.
