نقش فضای سبز در کاهش آلودگی های زیـست محیطی- قسمت اول

رضا فدوی؛ دانشجوی کارشناسی ارشد و کارشناس مسئول فضای سبز شهرداری چناران

نقش گیاهان کاشته شده در فضاهای سبز و تأثیر آنها بر تعدیل آلودگی‌های هوا در شهرها

امروزه گیاهان همواره به عنوان جزء بسیار مهم و عمده در شالوده شهرها و تنها چاره موثر بر کاهش آلودگی‌های هوا در شهرها محسوب می‌شوند چرا که گیاهان طی فرایند فتوسنتز با جذی دی‌اکسید کربن و تبدیل آن به اکسیژن به طور طبیعی کربن اضافی هوا را جذب و به پالایش هوا کمک می‌کنند، همچنین طی فرایند فتوسنتز برگ درختان سایر مواد شیمیایی مانند اکسیدهای نیتروژن‌، آمونیوم تولید شده در هوا، بخشی از دی‌اکسید گوگرد و ازن که مولد قسمتی از مشکلات مه آلودگی و اثرات گلخانه‌ای هستند را از محیط خارج می‌کنند برگ درختان با جذب و حفظ گردوغبار و سایر ذرات معلق هوا تا زمان شست‌و‌شو و بارندگی ذرات معلق هوا را تا 75 درصد کاهش داده و تأثیر بسزایی بر بهبود کیفیت هوا دارد. امروزه متخصصان و طراحان فضای سبز سعی دارند به جای اینکه تنها به سبز کردن زمین بیاندیشند با کاشت انواع درختان متناسب با نقش و کاربری آنها با شرایط اقلیمی و کارکردهای اکولوژیکی در هر شهر فضای شهر را سبز نمایند تا ضمن ایجاد آرامش روحی برای شهروندان نقش وجودی فضای سبز را پررنگ‌تر جلوه دهند البته تأثیر گونه‌های پوششی که نقش در سبز شدن زمین دارند در رفع آلودگی‌ها نیز اجتناب ناپذیر است ولی به تجربه ثابت شده است که بیشترین تأثیر در تعدیل آلاینده‌ها درختان می‌باشد که به صورت تصفیه کننده‌های طبیعی هوا عمل می‌‌کنند، گیاهان به کمک فرایندهای طبیعی مانند فتوسنتز، تنفس و تعرق مداوم هوا را تصفیه و خنک کرده و به فضای اطراف برمی‌گردانند میزان توانایی درختان در جذب کربن به ابعاد درخت، سن، سلامتی و پهنه چتر درخت بستگی دارد و به طور متوسط درختان بزرگ می‌توانند 2 تا 3 درصد میزان کربن هوا را کاهش دهند.

یک درخت در سال به طور متوسط دو کیلوگرم اکسیژن تولید می‌کند میزان اکسیژن آزاد شده به وسیله درختان پهن برگ در یک هکتار بین 2500 تا 3000 کیلوگرم بوده و می‌تواند نیاز 10 انسان را تامین نماید همین طور یک درخت در مدت یک سال با انجام عمل تبخیر و تعرق به اندازه 250- 400 لیتر آب را به صورت بخار از خود متصاعد می‌کند و این مقدار در گیاهان مختلف متفاوت است به طوری که درختان برگ پهن بیش از سوزنی برگ‌ها موجب افزایش رطوبت هوا می‌شوند. درختان در تعیین دمای منطقه نیز نقش دارند به طوری که هوای یک منطقه درختکاری شده می‌تواند تا 11 درجه سانتیگراد خنک‌تر از منطقه بی‌درخت مجاور باشد. 
محیط زیست مطلوب برای انسان حرارتی برابر 15- 25 درجه سانتیگراد، رطوبتی معادل 40- 75 درصد همراه با جریان هوای تمیز و ملایم و آب و روشنایی کافی می‌باشد قطعاً ایجاد چنین محیطی بدون پوشش گیاهی میسر نیست وجود فضای سبز به‌ویژه اگر با چمن‌کاری، گل‌کاری و کاشت درختچه‌های زینتی همراه باشد، بی‌گمان نقش بسزایی در ایجاد تنوع و محیطی شاد برای گردش و کاستن از سر و صدا در گستره شهرها و بالا بردن روحیه مردم و نیز ایجاد محیط مناسبی برای آرامش اعصاب دارد.

آلودگی حرارتی
پدیده جزیره گرمایی 

در طی فصل تابستان، در کنار فرآیند جذب پرتوفرابنفش و مادون قرمز در هر منطقه سقف ساختمان‌ها، خیابان‌ها و سطوح تیره رنگ گرما را در آشامیده و آن را به هوا گسیل می‌کنند با توجه به اینکه اکثر سقف‌ها در شهرها تیره‌رنگ هستند گرمای گسیل شده از سوی خورشید را جذب کرده در خود نگاه می‌دارند این پدیده باعث افزایش دمای مناطق مسکونی از 2 تا 15 درجه سانتیگراد شده و به نام پدیده جزیره گرمایی شناخته می‌شود که نه تنها باعث افزایش مصرف انرژی برای خنک کردن ساختمان‌ها می‌شود، بلکه باعث ایجاد آلودگی در جو از جمله تولید گاز ازن (O3) و افزایش ترکیبات زیانبار گوگردی و دیگر آلاینده‌های آسیب‌رسان در سطح زمین نیز می‌شود از این‌رو کاشت درختان سایه‌دار به عنوان نخستین، ساده‌ترین، پاک‌ترین و زیباترین راه‌حل است مردم از زمان‌های گذشته می‌دانستند که شهرها از محیط پیرامونشان گرم‌ترند ولی متأسفانه اکنون با ریشه‌کنی فضاهای سبز و مصرف روزافزون سوخت‌های فسیلی و جایگزینی ابنیه‌های خشن، آسفالت، آجر به جای فضاهای سبز این گرما را به اندازه خطرناکی افزایش داده‌اند در حالی که گیاهان بیشتر انرژی خورشیدی را صرف روند سوخت و ساز می‌نمایند گیاه همچنین با انجام عمل تبخیر و تعرق موجب کاهش دمای میکروکلیما و افزایش رطوبت نسبی و خنک شدن هوا می‌شوند. 

اثر گازهای گلخانه‌ای بر گرما و نقش فضای سبز در کاهش آن از جمله گازهای آلاینده‌ای که به واسطه فعالیت‌های انسان در هوا منتشر می‌شود عبارتند از بخار آب، دی‌اکسید کربن (CO2)، ازن (O3)، اکسید نیترو (N2O)، متان (CH4)، کلروفلوئورکربن (CFCs)، هیدروفلوئورو کربن‌ها (HFCs) و پرفلوئوروکربن (PFCs) هستند. این گازها مسئول به وجود آمدن پدیده گلخانه‌ای بوده و چگونگی افزایش درجه حرارت کره‌زمین را تشریح می‌کند به عبارت دیگر این لایه گازها مانند سپری عمل می‌کنند که تشعشعات حرارت‌زای خورشیدی را از خود عبور داده ولی از برگشت آن به فضا جلوگیری می‌کند، در بین گازهای گلخانه‌ای از نظر کمیت دی‌اکسیدکربن CO2 و بخار آب معمولاً 90 درصد از سهم اثر گلخانه‌ای را به خود اختصاص می‌دهند. جنگل‌های متراکم از مصرف‌کنندگان دی‌اکسید کربن محسوب می‌شوند.