طرح سراسری پزشک خانواده که در برنامه‌های چهارم تا ششم توسعه بر اجرایی‌شدن آن تأکید شده است هنوز فقط در 2استان اجرا می‌شود؛ این در حالی است که به گفته علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزارت بهداشت قرار است این طرح در 15استان دیگر باز هم به‌صورت آزمایشی انجام شود.
به گزارش ، همشهری نوشت: آمارهای وزارت بهداشت نشان می‌دهد که بسیاری از ما برای درمان یک سرماخوردگی ساده ترجیح می‌دهیم به نخستین متخصص در دسترس مراجعه کنیم. تا زمانی که پول این شیوه از درمان را از جیب خودمان دهیم، ماجرا به سود مالی متخصصان تمام خواهد شد، اما این ویژگی فرهنگی برای نظام سلامت هزینه‌های بسیاری ایجاد کرده است. اجرای پزشک خانواده و به‌دنبال آن نظام ارجاع به اعتقاد همه متخصصان مدیریت سلامت از هزینه‌های تحمیلی می‌کاهد و با گسترش خدمات در سطوح 2 و 3 درمان، به اجرای عدالت در سلامت کمک خواهد کرد.
دکتر ژیلا کاویان‌پور که دوره طرح خود را در جزیره هرمز می‌گذراند در مورد ویژگی‌های اجرا شدن پزشک خانواده در این جزیره گفت: مراجعه به سطح یک درمان یا همان پزشک خانواده به نفع بیماران است؛ چرا که در بسیاری از موارد هزینه‌های سطوح بالاتر درمان اصلا ضروری نیست. هرچند در جزیره هرمز به‌دلیل وضع اقتصادی پایین مردم و دوری از مرکز استان، مردم اول به ما مراجعه می‌کنند. طرح پزشک خانواده شهری در استان هرمزگان هنوز اجرایی نشده، ولی می‌دانم که در استان‌های دیگر مراجعه مستقیم مردم به متخصص مشکل‌ساز شده است. اگرچه چندی پیش اجبار به مراجعه به یک پزشک مشخص در طرح پزشک خانواده برداشته شد. کاویان‌پور گفت که این مصوبه هنوز اجرایی نشده و مردم حاضرند پول بیشتری بپردازند و به پزشک همیشگی‌شان مراجعه کنند. وی گفت: البته ویزیت 500تومانی پزشک خانواده روستایی آنها را برای کوچک‌ترین مشکلی به درمانگاه‌ها می‌کشاند.
ارتقای سطح سلامت مردم، افزایش رضایتمندی آنها از نظام سلامت و اجرایی شدن عدالت به‌نحوی که آدم‌ها متناسب با درآمدشان در هزینه‌های سلامت مشارکت کنند و مناسب با نیازشان از خدمات برخوردار شوند و همچنین رضایت ارائه‌کنندگان خدمات از اهداف اصلی پزشک خانواده است. اما از زمان ارائه شدن نسخه 01پزشک خانواده در دوران وزارت دکتر دستجردی تا به‌حال، آنچه روی دست نظام سلامت مانده رضایت بخشی از مردم از بهبود اوضاع پس از طرح تحول سلامت و بدهی بسیار در تداوم طرح‌های کلان سلامت در کشور است.
منجی با شهامت لازم داریم
علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزارت بهداشت چندی پیش وعده داد که برنامه پزشک خانواده که یکی از اولویت‌های حوزه بهداشت است تا پایان سال‌جاری به‌صورت پایلوت در 15استان اجرا خواهد شد. وی گفت: پزشکان عمومی برای اجرای این برنامه آموزش می‌ببینند. در نسخه جدید، تا پایان سال 96، پرونده الکترونیک سلامت برای ارجاع از سطح اول یعنی پزشک خانواده به سطح دوم که پزشک متخصص است، کامل می‌شود. تا پایان سال 97 نیز نیمی از جمعیت در تمام روستاها و شهرهای زیر 100 هزار نفر زیر پوشش کامل برنامه پزشک خانواده می‌روند و تا سال 1400 همه ایرانیان از خدمات پرونده الکترونیک سلامت برخوردار می‌شوند. نسخه 01پزشک خانواده در سال89 به‌صورت آزمایشی در 3استان و 17شهر اجرا شد اما به‌دلیل دیده نشدن بخش خصوصی به‌عنوان خدمات‌دهنده، سطح یک، عملا بعد از یک‌سال متوقف شد.
دولت در سال 90تصمیم داشت که این طرح را تا پایان سال 93به‌صورت سراسری اجرایی کند ولی با آنچه بر وزارت بهداشت در دولت نهم رفت، این برنامه عملا روی زمین ماند. به گفته دکتر کرم توانی، رئیس پزشک خانواده استان فارس در آن زمان همه استان‌ها آمادگی کامل برای اجرایی شدن پزشک خانواده را داشتند ولی به‌دلیل تغییر سیاست‌های وزارت بهداشت، آنچه در 2استان فارس و مازندران پایلوت شده بود، به استان‌های دیگر تصری نیافت. اصلی‌ترین دلیل توقف طرح، کمبود منابع بود و واضح است که اجرای پزشک خانواده در سال‌های اول هزینه‌بر است.
وی در گفت‌وگو با همشهری در مورد آنچه پزشک خانواده در ابتدا بود و بعد تغییر کرد، گفت: در نسخه دوم، پزشک جامع‌نگر شده است و علاوه بر درمان به پیشگیری نیز اهمیت می‌دهد؛ درحالی‌که در سایر استان‌ها، پزشک عمومی مطب‌دار، آموزشی به بیمار برای مبتلا نشدن به دیابت و فشار خون و... نمی‌دهد. اما بیشتر پزشکان خانواده در استان فارس، با بیمار در ارتباط مستمر هستند و حداقل سالی یک‌بار او را برای انجام آزمایش‌ها و معاینات روتین ترغیب می‌کنند. مراقبت‌ها و آموزش‌های لازم برای مراقبت در سنین مختلف توسط تیم پزشک خانواده داده می‌شود. برای هر 10پزشک نیز یک ناظر از سوی تأمین اجتماعی، بیمه سلامت و دانشگاه علوم پزشکی اختصاص یافته است.
وی با اشاره به اینکه از محسنات اجرای پزشک خانواده، بیماریابی بموقع برای جلوگیری از ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای و غیرواگیر مانند دیابت و فشار خون است، گفت: براساس آمارهای رسمی 9درصد از جمعیت بالای 30باید دیابتیک باشند؛ با استفاده از سامانه سیب، مشخص می‌شود که هر پزشک برای یافتن بیماران مبتلا به دیابت چقدر تلاش کرده است. اگر پزشکی کمتر از این رقم بیماریابی کرده باشد به او تذکر می‌دهیم تا اقدام غربالگری را از طریق سفیران سلامت بیشتر کند. از این طریق در استان فارس حدودا 130هزار دیابتی و 200هزار نفر مبتلا به فشارخون کشف شدند که بسیاری از آنها از بیماری خود اصلا خبر نداشتند.
وی در مورد مشکلات پزشک خانواده پس از سال‌ها پایلوت و 2.5سال پس از ادغام با برنامه‌های پیشگیری گفت: چند مشکل اساسی و همیشگی در اجرای پزشک خانواده وجود دارد که نیاز به گوش شنوا دارد. پزشک خانواده مسیری است که باید به سمت آن حرکت کنیم. اگر دولت می‌خواهد مردم در آینده به بیماری کمتر مبتلا شوند باید روی پزشک خانواده سرمایه‌گذاری کند و بداند 10سال دیگر ثمره آن را خواهد دید. نکته دیگر این است که پزشک خانواده تا‌کنون در حد شعار مانده و اجرای آن نیازمند یک عزم ملی است که هزینه دارد. باید برای پزشک خانواده بودجه مصوب از پیش‌تعیین شده درنظر گرفت. اجرای موفق طرح‌هایی مانند طرح تحول مستلزم اجرای موفق پزشک خانواده است. هم‌اکنون پزشک خانواده نیاز به یک منجی باشهامت دارد.
اطلاعات 60 میلیون شهروند در پرونده الکترونیک سلامت آنها ثبت شده است ولی نظام ارجاع و پزشک خانواده فرایندی کند‌تری را طی می‌کند. حال باید دید آیا وعده اجرای هر چند آزمایشی آن در 15 استان تا پایان امسال عملی خواهد شد یا همچنان حرکت لاک‌پشتی این پروژه عظیم جلوی هزینه‌های سرسام آور طرح تحول را نخواهد گرفت.
آنچه ما می‌خواستیم این نبود
دکتر حسین‌علی شهریاری، عضو دیرین کمیسیون بهداشت مجلس : پزشک خانواده باید برای یک جمعیت ثابت خدمات ارائه کند، این در حالی است که جمعیت کشور دائم در حال مهاجرت از روستا به حومه شهر و از شهری به شهر دیگر است. جمعیت کشور ما سیال است. آنچه ما از پزشک خانواده می‌خواستیم در هیچ کجای کشور اجرا نشده است. ضمن اینکه سطح‌بندی‌ها در نظام ارجاع در شبکه سلامت کشور هنوز مشخص نشده است.
بیمار وقتی از روستا برای دریافت خدمات سطح2 و بالاتر به شهر می‌رود مکانیسم درستی برایش پیش‌بینی‌نشده، درحالی‌که در سیستم باید مشخص شود که او به کدام شهر و نزد کدام پزشک برود. اجرایی شدن این طرح در 15استان آرزوی خوبی است؛ با توجه به تجربیاتی که دارم، باور نمی‌کنم در کوتاه‌مدت بخواهیم نسخه درستی از پزشک خانواده را اجرایی کنیم. اگر بخواهیم هزینه‌ها را براساس عدالت تخصیص دهیم چاره‌ای جز پزشک خانواده نداریم. پزشک خانواده فعلی پزشک عمومی است که تا حدودی آموزش می‌بیند. اینکه این طرح به‌اصطلاح زخمی شده و به‌صورت کامل اجرایی نمی‌شود، به‌نظر من مشکلات زیادی را ایجاد می‌کند.
