امید چیست ؟
روان‌شناسان تاکنون چندین تعریف از امید به دست داده‌اند. در تعریفی قدیمی‌تر امید چنین توصیف شده است: «داشتن انتظار مثبت برای رسیدن به هدف. بر اساس این تعریف فرد امیدوار، کسی است که در زندگی هدف یا اهدافی دارد و انتظار دارد تا به این هدف (یا اهداف) برسد. اما پروفسور "ریک اسنایدر" و همکاران او در دانشگاه کانزاس به تعریف جدیدی از امید دست یافته‌اند: «حالت انگیزشی مثبتی که از احساس موفقیت ناشی از رابطه متقابل بین "عامل" و "مسیرهای دستیابی به هدف" به وجود می‌آید.
در این تعریف عامل، فردی است که انرژی و اراده لازم را برای رسیدن به هدف‌هایش صرف می‌کند، و مسیرهای دستیابی هم عبارتند از برنامه‌ریزی‌هایی که برای تأمین و دستیابی به اهداف صورت می‌گیرند. اسنایدر در آخرین نوشته‌هایش که یک سال پس از مرگش چاپ شد، امید را این‌طور تعریف کرده است: « نوعی تفکر معطوف به هدف است که در آن فرد درباره مسیرها (یعنی به کارگیری ظرفیت ادراکی خود برای یافتن راه‌هایی به سمت اهدافش) و درباره عامل یا فاعل (یعنی درباره انگیزش‌های لازم برای استفاده از آن راه‌ها برای رسیدن به هدف‌ها) فکر می‌کند.»
با دقت در این تعریف‌ها سه بُعد مهم امید از دیدگاه علم روان‌شناسی مشخص می‌شود:
1. اهداف (goals)
2. مسیرهایی (pathways) که برای رسیدن به این اهداف انتخاب می‌شوند.
3. عامل (agency) یا فاعلی که در این مسیرها یا راه‌ها حرکت می‌کند تا به اهداف مورد نظر برسد.
احساس امید زمانی روی می‌دهد که فرد فکر می‌کند انگیزه و اراده لازم برای حرکت در مسیرهای انتخاب شده را برای رسیدن به اهداف مطلوب خود دارد. به همین دلیل است که امید را نوعی فکر کردن دربارة اهداف (یا تفکر معطوف به هدف) تعریف کرده‌اند. در ادامه، درخصوص ابعاد سه‌گانه امید، توضیحات کوتاهی ارائه می‌شود.
امید بدون هدف مرده است
هدف یا اهداف را می‌توان موضوع امید برشمرد. ساموئل گلدریج می‌نویسد:" امید بدون موضوع مرده است"پس هر نوع امیدی باید در بطن خود هدفی داشته باشد. البته این اهداف باید آنقدر ارزشمند باشند تا روی آنها فکر و سرمایه‌گذاری شود یعنی اهداف باید ارزش فکر کردن و وقت گذاشتن را داشته باشند. اگر اهداف را آنقدر محدود و کوچک بگیریم که چندان انگیزه‌ای در افراد ایجاد نکنند، هیچ امیدی به دست نمی‌آید. روان‌شناسان تقسیم‌بندی‌های مختلفی از اهداف ارائه داده‌اند. اهداف گاه موقت‌اند و کوتاه‌مدت و گاهی هم درازمدت و پایدار. همچنین هدف بعضی اوقات در جهت دست یافتن است (مثلاً رسیدن به یک خواسته مطلوب) و در مواقعی هم به منظور دوری از یک شرایط نامطلوب و ناخواسته. تقسیم دیگری نیز اهداف را به آسان و سخت دسته‌بندی کرده است.
آیا می‌توان امید افراد را افزایش داد؟
بررسی‌ها نشان می‌دهد که همه افراد ظرفیت امیدواری را دارند و هرچند که مردمان در نیل به هدف‌هایشان با مشکلات و موانعی برخورد می‌کنند، ولی خوشبختانه آنان مهارت‌ها و توانایی‌های فکری لازم را برای یادگرفتن اینکه چگونه امیدوارنه فکر کنند، دارند. پروفسور اسنایدر و همکارانش از تدابیر و آموزش‌هایی یاد می‌کنند که با به‌کارگیری آنها می‌توان امید را در آدمی افزایش داد. در روش‌های موسوم به امیددرمانی به افراد آموزش‌هایی دربارة عناصر سه‌گانه امید که پیش از این درباره آنها صحبت شد، داده می‌شود.
در یک مطالعه علمی، محققان به عده‌ای از سالمندان مبتلا به افسردگی، روش‌های هدف‌گزینی را آموزش دادند. در این بررسی همچنین به این سالمندان شیوه‌های ایجاد مسیرهای جایگزین (راه‌های فرعی دستیابی به اهداف) آموزش داده شد. نتایج تحقیقات نشان داد که در این عده ناامیدی و اضطراب به شدت کاهش یافت و مشارکت‌شان در فعالیت‌های محیطی در اثر افزایش امید زیادتر شد.
تاثیر امید بر جسم و جان
هرچند که محققانی چون پروفسور اسنایدر معتقدند که امید یک وضعیت اکتسابی است، ولی این نظر نفی کننده آن نیست که تفکر امیدوارانه تأثیرات عصبی زیستی بسیاری دارد، این تأثیرات در زمینه رفتارهای هدف‌مند آشکارتر است. "نورمن کوشینگ" در یکی از پر فروش‌ترین کتاب‌های سال 1991 با نام "اول قلب: بیولوژی امید و قدرت شفابخشی روح انسان" دربارة ارتباط مغز و افکار امیدآفرین چنین می‌نویسد: «محققانی که بر روی مغز کار می‌کنند، معتقدند که آنچه در بدن اتفاق می‌افتد می‌تواند بر مغز اثر بگذارد و آنچه در مغز روی می‌دهد، بر جسم تأثیر دارد. امید و قصد و معنی صرفاً حالت‌های روانی نیستند، بلکه این امور ارتباطات الکتروشیمیایی هم دارند که در فعالیت‌های دستگاه ایمنی بدن و در همة ارگانیسم انسانی نقش مهمی ایفا می‌کنند. خلاصه اینکه من متوجه شده‌ام که صحبت از بیولوژی امید، چندان هم غیرعلمی نیست... »
یکی از بخش‌های جالبی که در مباحث امید به وفور در کتاب‌ها و مجلات علمی به آن پرداخته می‌شود، نقشی است که امید در تشخیص و درمان بیماری‌های صعب‌العلاجی چون سرطان یا ایدز HIV دارد.
نقش امید در بهبود سرطان
پروفسور اسنایدر معتقد است که در مرحله بهبودی، روندهای روان‌شناختی بیماران مبتلا به سرطان سینه خیلی پیچیده است. او می‌گوید بیماران مبتلا به سرطان سینه که امید زیادی دارند، در خلال مرحله بهبودی سازگاری روانی خیلی خوبی دارند و کمتر گرفتار پریشانی و ناراحتی می‌شوند. این عده درباره زندگی خود افکار منفی کمتر و افکار مثبت بیشتری دارند. بررسی‌ها نشان داده که بیماران مبتلا به سرطان سینه که امید بیشتری دارند در مقایسه با بیماران مبتلا و ناامید شرایط بدنی و جسمی خود را بعد از عمل جراحی سینه‌برداری راحت‌تر می‌پذیرند و با واقعیت نداشتن اندام‌های خود آسان‌تر کنار می‌آیند. همچنین تحقیقات محققی به نام دکتر "تایلور" نشان داد بیماران مبتلا به سرطان سینه که امیدوارترند، تلاش می‌کنند تا در طی دوره بهبودی معنایی برای زندگی خود پیدا کنند و به دنبال مسیرهای معنوی تازه‌ای باشند.
مهم‌ترین کار آنها این است که می‌کوشند در دوره بهبودی برای خود اهداف تازه‌ای بیابند و راه‌های جدیدی برای نگاه به زندگی در پیش بگیرند.
به طور کلی گفته می‌شود که امید هم به شکل مستقیم و هم غیرمستقیم و از چند طریق با سرطان ارتباط دارد:
1. افراد امیدوارتر پریشانی و ناراحتی کمتری دارند و هنگامی که می‌شنوند به سرطان مبتلا شده‌اند، با استفاده از روش‌های سازگارانه‌تر و فعال‌تر با این بیماری کنار می‌آیند.
2. افراد امیدوارتر هدف‌مندترند و معتقدند که توانایی یافتن راه‌حل‌های مهم برای حل مشکلاتشان و همچنین توانایی پیگیری پر شور و حرارت این راه‌حل‌ها را دارند.
3. تحقیقات نشان داده است که وقتی بیماران مبتلا به سرطان به اولویت‌بندی اهدافشان در زندگی می‌پردازند، بعضی از آنان، افکار امیدوارانه‌تری به دست می‌‌‌آورند.
