عن سیاه سرفه و درمان آنوان

سیاه سرفه یک عفونت باکتریایی است که باعث سرفه‌های مداوم می‌گردد. این بیماری می‌تواند در هر سنی اتفاق بیفتد اما معمولاً در سن زیر 5 سال شایع‌تر است. سیاه سرفه یک بیماری خطرناک و فوق العاده عفونی است که به وسیله‌ی باکتری به نام بوردتلاپرتوزیس (1) به وجود می‌آید و باعث عفونت و تورم نای (لوله‌ی هوایی) و نایچه‌ها (مسیرهای هوایی) در ریه‌ها می‌گردد. باکتری توسط ذرات معلق که در اثر سرفه‌ها و عطسه‌های شخص بیمار در هوا پراکنده می‌گردند منتقل می‌شود. سیاه سرفه با سرفه‌های شدید منجر به کبودی فرد شده و درنهایت با صدای هوپ (2) در هنگام تنفس شخص همراه می‌گردد.
سیاه سرفه در کودکان بسیار خطرناک است و قبل از 12 ماهگی حتی می‌تواند کشنده باشد. قبل از به وجود آمدن یک واکسن مؤثر، سیاه سرفه عامل بسیاری از مرگ و میرهای کودکان بود. تعداد این بیماری هم اکنون به کمک ایمن سازی کودکان بسیار کاهش یافته است و تعداد موارد گزارش شده در هر سال کمتر از 2000 مورد می‌باشد.

علائم آن کدامند؟

اولین علائم تقریباً 2 تا 3 هفته بعد از آلودگی بروز می‌کنند. این علائم ملایم و خفیف بوده و مانند سرماخوردگی معمولی شامل سرفه‌های خشک، آب ریزش بینی و عطسه می‌باشد. در طول مرحله‌ی اولیه که حدود 7 الی 14 روز طول می‌کشد بیماری به شدت مسری می‌باشد. بعد از این مدت علائم بدتر شده و معمولاً عبارتند از:
-حملات سرفه همراه با یک تنفس شدید که صدای هوپ را تولید می‌کند. حملات سرفه معمولاً در هنگام شب شدیدتر است.
-خروج مقدار زیادی خلط در هنگام سرفه کردن
-استفراغ که به دلیل سرفه‌های شدید و پی در پی به وجود می‌آید.
حملات طولانی سرفه ممکن است باعث پارکی مویرگ‌های کوچک شده و باعث یک حالت سرخی به خصوص در اطراف صورت، در محل رویش موها و چشم‌ها می‌گردد. خون‌ریزی بینی نیز ممکن است بر اثر پارگی رگ‌های بینی به وجود آید. مشکلات همراه با این بیماری عبارتند از: احتمال ذات الریه و برونشکتاری (3) که در این بیماری مسیرهای هوایی به طور غیرعادی گشاد می‌گردند. کودکان و نوزادان ممکن است بر اثر شدت سرفه‌ها برای مدتی تنفس خود را از دست بدهند. کمبود اکسیژن حاصل ممکن است سبب حمله‌ی قلبی (توقف قلب) و یا صدمات مغزی گردد.

اقدامات مؤثر:

پزشک احتمالاً می‌تواند این حالت را در کودک با توجه به وضعیت صدای سرفه‌ی او تشخیص دهد. البته در افراد بالغ، علائم ممکن است واضح نباشد. لذا تشخیص را می‌توان با نمونه برداری از حلق و بینی برای یافتن باکتری سیاه سرفه تکمیل کرد. کودکان شدیداً بیمار بایستی به بیمارستان منتقل گردند تا تحت نظر قرار گیرند. ممکن است لازم باشد تا بیمار تحت درمان با اکسیژن و مایعات داخل وریدی قرار گیرد. علائم سیاه سرفه معمولاً 4 الی 15 هفته بعد از شروع از بین می‌روند اما سرفه‌های خشک ممکن است تا چندین ماه ادامه داشته باشد.
واکسن سیاه سرفه معمولاً به طور مداوم در دوران کودکی به عنوان واکسن سه‌گانه DTP (دیفتری، کزاز، سیاه سرفه) به کودکان داده می‌شود. معمولاً ایمن سازی در برابر سیاه سرفه ممکن است کمی خطر التهاب مغز را به همراه داشته باشد و در صورتی که کودکتان احتمال ابتلاء به این حالت را داشته باشد پزشک شما را آگاه خواهد کرد. بایستی در نظر داشت که بیماری خطرات و مشکلات بسیار بیشتری را نسبت به عوارض واکسن آن دارا می‌باشد. کودک بایستی برای تکمیل میزان واکسن، قبل از دبستان نیز مجدداً واکسینه گردد.
سیاه سرفه را سه ماه سرفه هم می‌گویند زیرا مشهور است که باید سه بار ماه در آسمان هویدا شده و پنهان شود و همین که چشم بیمار به ماه سوم افتد به خودی خود بهبود خواهد یافت. هم چنین مشهور است در اطراف قزوین چاله آبی وجود دارد به نام آب سارو که به تجربه ثابت شده است آب آن در بیماری سیاه سرفه نافع خواهد بود و مردم برای درمان از آن استفاده می‌کنند.
خوراکی‌های زیر برای درمان سیاه سرفه نافع است:
آش ساده، عماج، آش کدو، آش شلغم، شربت شلغم، نشاسته‌ی پخته، فرنی، شیر برنج، نخود آب، چلوی ساده و کم چربی، شش گوسفند، جوجه خروس، زرده‌ی تخم مرغ، رژیم انگور، سیر، تربچه، پرتقال، آب دم کرده‌ی گل پامچال، آب دم کرده‌ی آویشن شیرازی، آب دم کرده‌ی گلبرگ شقایق.
برای درمان آن روزی شش مرتبه هر بار یک قاشق سوپ خوری آب جوشانده‌ی مغز ریشه‌ی شیرین بیان را بخورید.
• گل گاوزبان، کاکل ذرت و پر سیاوش از هرکدام 1 مثقال بجوشانید و مقداری نبات را کوبیده و داخل آب صاف کرده‌ی آن بریزید. در طول 24 ساعت کم کم آن را بخورید.
• کاکل ذرت، هسته‌ی آلبالو، مغز ناخنک و گل زوفا را مساوی بجوشانید و روزی سه تا پنج مرتبه آب آن را با نبات شیرین کنید و بخورید.
• شش نخود خون سیاوش را با شش نخود شکر بسایید و آن را سه شب موقع خواب بخورید.
• رب ریشه‌ شیرین بیان را بجوشانید بعد شکر تیغال را بسایید و با آب صاف کرده‌ی آن مخلوط کرده و به مدت ده روز، هر روز پنج بار، هر مرتبه یک قاشق غذاخوری بخورید.
ده گرم اسطوخدوس هندی را در یک لیتر آب جوش 12 دقیقه دم کنید. آب صاف کرده‌ی آن را با عسل شیرین و در فاصله‌ی هر غذا یک فنجان بنوشید.
• پوست خشخاش، کاکل ذرت و گل زوفا از هرکدام 1 مثقال بجوشانید. صبح، ظهر و شب آب آن را بنوشید.
• گل گاوزبان و سنبل الطیب از هرکدام 1 مثقال با سه نخود وسمه‌ی نساییده بجوشانید و آب صاف کرده‌ی آن را بنوشید.
• گل کدو، کاکل ذرت، دُم گیلاس، گل زوفا، بار درخت کاج و پر سیاوش از هرکدام 1 مثقال با 6 مثقال نبات مصری بجوشانید و آب آن را بخورید و 40 روز ادامه دهید.
• چهار عدد سیب درختی را پوست کنده و قطعه قطعه کنید. یک لیتر آب و یک مشت کشمش و 15 عدد عناب نیم کوب شده روی آن ریخته، یک ساعت بجوشانید. آب آن را صاف کرده و به آن 50 گرم شکر اضافه کنید و مجدداً بجوشانید تا قوام آید و در طول روز به مرور مصرف کنید.
• هر روز 2 عدد سیر را در یک فنجان شیر بجوشانید و تا گرم است آن شیر را بنوشید.
• چهل تا شصت گرم سیر را ریز کرده و در 250 گرم آب داغ 10 ساعت بخیسانید. بعد هر دو ساعت یک بار یک قاشق از آن آب را بخورید.
• شُش را با آب بپزید. هنگام پختن با آب آن بخور دهید. بعد از پخته شدن آن را بخورید.
• سی گرم ساقه‌های گلدار و خشک آویشن را در یک لیتر آب جوش 12 دقیقه دم کنید. سپس آن را با عسل شیرین کرده و روزی 4 تا 5 فنجان به نوبت بنوشید.
• هر روز آب دانه‌های یک انار سیاه را بگیرید و بنوشید.
• بیست و پنج گرم تخم رازیانه را نرم بکوبید و در یک لیتر شراب قرمز 8 روز بخیسانید و پس از هر وعده غذا یک فنجان بنوشید.
• چهار تا هشت گرم گل نرگس را در یک لیتر آب بجوشانید و به تناوب بنوشید.
• پانزده تا بیست و پنج گرم کاکوتی را در یک لیتر آب جوش دم کنید و بنوشید.
• بیست تا سی گرم ریشه‌ی پامچال را در یک لیتر آب 15 دقیقه بجوشانید و آب آن را به مرور در طول روز بنوشید.
• پنجاه گرم گل حلوا را در نیم لیتر آب جوش 10 دقیقه دم کنید سپس آن را صاف و هم وزن آن شکر اضافه کنید و در بن ماری قوام آورید، روزی سه قاشق به نوبت بخورید.
• شیر مادیان را روزی چهار بار به مدت 40 روز سه قاشق سوپ خوری در روز بخورید.
• آب شاهی تازه را بگیرید و هر روز سه قاشق سوپ خوری آن را صبح و ظهر و عصر بنوشید.
• انجیر خشک را بو دهید بعد نرم بسایید و بخورید.
• هر روز 3 مثقال گل کدو را مثل چای دم کنید و بخورید.
• هر صبح و شب هر بار یک قاشق سوپ خوری روغن ماهی را با عسل و یا عصاره‌ی لیمو مخلوط کنید و بخورید.
• بیست گرم گل، برگ و ساقه‌ی ریحان را با 20 گرم آویشن شیرازی را در یک لیتر آب جوش 12 دقیقه دم کنید. آب آن را صاف کرده بعد دو قاشق سوپ خوری عسل به آن اضافه کنید و هر نیم ساعت چند قاشق بخورید.
• ترب سیاه را رنده کنید بعد نبات را بسایید و روی آن بپاشید. بگذارید یک روز بماند تا شربت غلیظی به وجود آید یا این که وسط ترب سیاه را گود کنید و آن را از نبات ساییده پر کنید و به مدت یک روز بماند تا نبات‌ها به صورت شربت درآید. هر ساعت یک قاشق سوپ خوری آن را بخورید.
• شاهی را در شیر بپزید، وقتی پخته شد با‌ آب آن شربت درست کنید. هر صبح، ظهر و شب یک قاشق سوپ خوری از آن را بخورید.
• هر روز چند تره فرنگی را در شیر بپزید و آن شیر را بنوشید.
• یک قاشق قهوه خوری دانه‌های رازیانه را در یک فنجان آب گرم پس از 10 دقیقه دم کردن صاف کنید. آب آن را با عسل شیرین کرده و بنوشید.

سیاه سرفه بعد از سه ماه

برای درمان سیاه سرفه‌ای که بیش از سه ماه طول بکشد و علتش نامعلوم باشد باید مغز ناخنک، سنبل الطیب، سریشم ماهی، گل گاوزبان، بیخ بنفشه، عناب نیم کوب شده و صمغ عربی از هرکدام 10 گرم. پر سیاوشان، شکر تیغال پاک شده، مغز حب المحلب، بِه دانه، مرزنجوش، بادرنجبویه و گل زوفا از هرکدام 20 گرم. سه پستان و گل کدو از هرکدام 40 گرم. گل بنفشه فرنگی 50 گرم. ترنجبین و پودر شیرین بیان از هرکدام 60 گرم و پیاز عنصل خشک 5 گرم همه را مخلوط کرده و در ظرفی سربسته بجوشانید. پس از سرد شدن آب آن را صاف کرده و مجدداً بجوشانید تا غلیظ شود. باز هم بگذارید تا سرد شود. آن‌ها را در بطری سربسته بریزید و هر روز 5 مرتبه و هر بار یک قاشق غذاخوری از آن میل فرمایید.

پی‌نوشت‌ها:

1.Bordetella pertussis
2.Whoop
3.bronchiectasis

منبع مقاله :
حاجی شریفی، احمد، (1395)، دائرةالمعارف گیاه درمانی ایران، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ پانزدهم.