«آب هست، ولی کم هست»؛ این جمله‌ای است که در چند سال اخیر بسیار تکرار شده، از سوی همه؛ از کارشناسان آب و محیط زیست گرفته تا مسئولان کشوری و استانی و منطقه‌ای.
به گزارش ، جام جم نوشت: اما شاید هیچ فرد یا مسئول و نهادی به اندازه خود زمین، عمق فاجعه بی‌آبی را درک نکرده و درباره‌اش هشدار نداده باشد؛ هشدارهایی که با زبان بی‌زبانی اما رسا و گویا، گاه به صورت فرونشست زمین ظهور کرده و گاه به صورت خودسوزی تالاب‌ها؛ مثل تالاب خانمیرزا در استان چهارمحال و بختیاری که چندی است از تشنگی و بی‌آّبی دست به خودکشی و خودسوزی زده است.
اگر تا به امروز کاهش ذخایر آب‌های زیرزمینی و سطحی را از افزایش عمق چاه‌ها، کاهش دبی رودخانه‌ها و ذخیره پشت سدها و بی‌باری و کم‌باری باغات و نخلستان‌ها و مزارع درمی‌یافتیم، امروز شاهد پدیده عجیب، نادر و دردناکی نبودیم؛ چیزی که می‌توان از آن به عنوان سینه‌چاک کردن، گریبان دریدن و مو پریشان کردن و خودسوزی مام زمین یاد کرد. زمین ما این روزها و در غیاب توجه و مهرورزی فرزندانش درحال سوختن و نابودی است؛ دشت‌هایش یکی‌یکی نشست کرده و دود و آتش از جان تالاب‌هایش زبانه می‌کشد؛ رخدادهایی که آخرین اخطار مام زمین برای پایان نفس کشیدن‌هایش است و تلاشی که بگوید اگر پاره‌ای از پیکرش فرونشست یا به خودسوزی و جان دادن افتاد، دیگر احیایش هرگز میسر نخواهد بود.
خودسوزی تالاب‌ها، (پس از تداوم فرونشست تدریجی بسیاری از دشت‌های کشور) و از سال 90 با خودسوزی تالاب پریشان در شهرستان کازرون استان فارس آغاز شد.اخیرا هم اخباری از خود سوزی تالاب خان میرزا در چهار محال و بختیاری به گوش رسانه‌ها رسیده است.
پرآب‌ترین دشت کشور تشنه‌تر از همه جا
اوضاع تالاب خانمیرزا در شهرستان لردگان چهارمحال و بختیاری اما پیچیده‌تر و تلخ‌تر است؛ تلخ‌تر از این‌نظر که چهارمحال و بختیاری (برخلاف استان خشک فارس) سرزمین چشمه‌ها و منشأ رودهای بزرگ کارون و زاینده رود است و تامین‌کننده 10 درصد آب کشور. با این حال از 11 دشت آن، هشت دشت ممنوعه و از این هشت دشت هم چهار دشت ممنوعه بحرانی اعلام شده که به صورت مستمر دچار فرونشست زمین شده‌اند. نگین سبز خانمیرزا (تالاب قدیم خانمیرزا ) یکی از این دشت‌هاست که با بیش از 70 سانتی‌متر فرونشست، بیشترین میزان فرونشست دشت‌های استان (و حتی کشور) را از آن خود کرده است.
هومان خاکپور، عضو شبکه تشکل‌های محیط زیست و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری در گفت‌وگو با جام‌جم و با اشاره به این‌که خودسوزی خانمیرزا از یک ماه پیش آغاز شده، گریزی هم به سال‌های نه چندان دور می‌زند: «خودسوزی تالاب‌ها اولین بار در سال 90 و در تالاب پریشان استان فارس مشاهده شد. یک سال بعد خانمیرزا هم خودسوزی کرد که اولی با بارش برف و باران و دومی با منحرف کردن آب نزدیک‌ترین چشمه به سمت کانون آتش خاموش شد. گرچه امسال دوباره آتش از درون به جان خانمیرزا افتاده است.»
کشاورزی بی‌برنامه؛ مقصر اصلی
این فعال محیط زیستی دلیل خودسوزی هر دو تالاب را توسعه کشاورزی اطراف آنها و مصرف بیش از حد آب‌های زیرزمینی و حقابه تالاب می‌داند و درخصوص سرگذشت خانمیرزا می‌گوید: تالاب خانمیرزا 2800 هکتار بود. در دهه 60 جهاد کشاورزی وقت حدود 2000 هکتار از مساحت تالاب را زه‌کشی و به نیت توسعه کشاورزی به کشاورزان بخشید. همزمان و برای آبیاری مزارع، چاه‌های فراوان در این اراضی حفر شد. الگوی کشت هم رعایت نشد و محصولاتی چون حبوبات و برنج که نیاز آبی بالایی دارند، در اراضی کشت می‌شد.
خاکپور یادش می‌آید که برای یک دهه، درآمد خانوارهای خانمیرزایی بسیار افزایش یافت، چراکه سالی چند بار زمین را زیرکشت می‌بردند. اما از آنجا که هیچ مدیریتی برآب مصرفی صورت نمی‌گرفت، سطح آبخوان دشت، پایین و پایین‌تر رفت. خود کشاورزان برایش تعریف کرده بودند تا دو دهه پیش در یک تا شش متری به آب می‌رسیدند، اما اکنون گاهی برای رسیدن به آب باید چاهی 60 یا 90 متری حفر کنند.
مرگ در یک قدمی روستاها
خاکپور اما حواسش به این هم هست که خودسوزی تالاب چگونه می‌تواند در کوتاه‌مدت زندگی مردم منطقه را تهدید کند، چراکه به گفته وی کسی نمی‌داند آتش درون زمین در چه عمقی و چه‌مساحتی پیشرفت کرده و چه حد به منازل و زندگی مردم روستایی نزدیک شده، گرچه حفره‌های آتش که در پهنه‌ای دو تا سه هکتاری مشاهده شده همین حالا هم در 200 متری روستا دیده شده و بیم آن می‌رود که هر لحظه زیر پای مردم روستا با حفره‌ای از گدازه‌های آتش خالی شود.
این فعال محیط زیست گلایه می‌کند اگر دست‌کم از همان سال 91 که خانمیرزا برای اولین بار خودسوزی کرد، مصرف آب مدیریت می‌شد و الگوی کشت تغییر می‌کرد، کار به خودسوزی دوباره تالاب نمی‌کشید. این گلایه خاکپور بی جواب نمی‌ماند و علی‌اکبر صبا، معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری به جام‌جم می‌گوید: متاسفانه اصرار جهاد کشاورزی برای ادامه سیاست توسعه کشاورزی از 30 سال پیش تاکنون، علت کاهش شدید ذخایر آبی، نابودی دشت خانمیرزا و خودسوزی تالاب بوده و ما امروز با اجرای طرح‌هایی تصمیم به احیای دشت گرفته‌ایم.
خانمیرزا را نجات می‌دهیم
صبا در توضیح برنامه‌های فوق یادآور می‌شود که درخصوص پلمب چاه‌های غیرمجاز، از 150 چاه غیرمجاز موجود در خانمیرزا تاکنون 111 چاه پلمب شده و 39 چاه باقیمانده تا پایان سال پرخواهد شد. تعداد چاه‌های مجاز دشت هم 628 حلقه است که تا چند سال پیش 97 میلیون مترمکعب آب برداشت می‌کردند، اما به دلیل کاهش ذخایر آبی، اکنون 47 میلیون مترمکعب بیشتر نمی‌توانند برداشت کنند.
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری تاکید می‌کند که با این حال حتی اگر تمام چاه‌های غیرمجاز هم پر و پلمب شود، باز نمی‌توان دشت را نجات داد و تنها راه چاره، تعطیل کردن کشاورزی برای دست‌کم چند سال است تا آبخوان خودش را بازخوانی کند، اما جهاد کشاورزی زیر بار نمی‌رود، بنابراین تنها راه باقیمانده انتقال آب به خانمیرزاست تا به جای آب چاه‌ها، جایگزین آب کشاورزی و همچنین آب شرب شود و بخشی هم به مصرف تغذیه مصنوعی زمین برسد.
