به گزارش اقتصادآنلاین، اعتماد نوشت: این روزها که تابستان از راه می‌رسد، فصل اوج کار این چرخه است. اوج تولید زباله توسط من و شما. هر کدام‌مان روزی حدود یک کیلو زباله تولید می‌کنیم. روزی 7میلیون و 500 هزار کیلو که شهرداری باید جمع‌آوری، تفکیک، بازیافت و دفن کند. اما این همه ماجرا نیست؛ تا کارگران شهرداری بیایند و این حجم از زباله را ببرند سیستمی هوشمند‌تر، سریع‌تر و چابک‌تر بخش‌های ارزشمند آن را جدا کرده و برده‌اند؛ زباله‌های گرانقیمت‌تر را. همان بخشی که کارگران کف خیابان این چرخه، به کیلویی 300 تک‌تومانی آن را به دلالان بالادست‌شان می‌فروشند.
کاغذ و مقوا، آلومینیوم و پلاستیک. شاید کارگران کف خیابان این چرخه را «زباله‌گرد» بنامیم و گهگاه عکس‌هایی از آنها منتشر و غرغر کنیم که در سرزمین ثروتمند ایران چرا کسی سرش را در سطل زباله کرده است و تاسف بخوریم اما غفلت‌مان آنجاست که ما خود این چرخه را رقم زده‌ایم. بابت تولید زباله هیچ مالیاتی نمی‌پردازیم، به سبب عدم تفکیک آن هزینه‌های جمع‌آوری و تفکیک توسط شهرداری را افزایش می‌دهیم، از دست زباله‌گردان حرص می‌خوریم چون آنها کیسه‌های زباله‌ای که ما بسته‌ایم را پاره می‌کنند و گاه داخل خیابان می‌ریزند، همین باعث می‌شود ١٢٤کیلومترمربع سطح معبر تهران نازیبا به زباله شود.
اما واقعیت این است که این چرخه اقتصادی که فقط یک تخمین از آن روزی 720میلیون تومان پول کف خیابان است در میان این نازیبایی ناشی از تولید زباله و زندگی مصرف‌گرایانه و مسرفانه ما در حال گردش خوبی است! در عین حال که شهرداری پایتخت نیز فقط روزی یک میلیارد و 250 میلیون تومان پول بابت جمع‌آوری زباله صرف می‌کند. این به غیر از پرداخت‌هایی است که دلالان زباله می‌پردازند تا در یک منطقه بتوانند به جمع‌آوری پسماند مشغول شوند.
چرخه طلای کثیف چقدر می‌ارزد؟
هیچ‌کس به درستی نمی‌داند از «طلای کثیف» در پایتخت چقدر تومان و اسکناس استحصال می‌شود. 3سال قبل «رحمت‌الله حافظی» در گفت‌وگویی با هفته‌نامه «کلیدملی» گفته بود: «از برخی خدمات کنونی مردم راضی نیستند. مثلا جمع‌آوری زباله که نه مردم راضی هستند و نه از منظر سلامت و محیط زیست مورد تایید است. زباله طلای کثیف است و از محل تفکیک آن درآمد هنگفتی به دست می‌آید. با این حساب شهرداری به‌جای اینکه جمع‌آوری زباله را به مزایده بگذارد آن را به مناقصه گذاشته و سالی 500 میلیارد تومان هم بابت جمع‌آوری زباله و رفت و روب به پیمانکار پرداخت می‌کند. این خیانت به مردم است. این ظلم به مردم است.»
گرچه عدد مشخصی از ارزش «طلای کثیف» در تهران در دسترس نیست اما می‌توان برای ملموس شدن این ارزش تخمین زد. براساس آماری که شهرداری تهران اعلام کرده است روزانه 7میلیون و 500 هزار کیلو پسماند شهری از سطح شهر جمع‌آوری می‌شود. براساس اعلام سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران، 61درصد پسماند شهری «تر» و 39درصد آن «خشک» است. از 39درصد پسماند «خشک» نیز 32درصد قابل بازیافت است. برهمین اساس اگر فرض کنیم 32درصد پسماند تهرانی‌ها قابل بازیافت و دارای ارزش است می‌توانیم به حجمی معادل 2میلیون و 400هزارکیلو پسماند خشک برای تخمین برسیم. همچنین براساس گفت‌وگو با کارگرانی که زباله‌ها را جست‌وجو و تفکیک می‌کنند و ما اصطلاحا به آنها «زباله‌گرد» می‌گوییم دلالان هرکیلو زباله را 300 تومان از آنان می‌خرند. این قیمت خرید اولیه است و پس از تجمیع قیمت بالاتری برای هر کیلو زباله‌ارزشمند پرداخت می‌شود. با این قیمت میزان زباله قابل بازیافت در تهران روزی 720میلیون تومان تخمین زده‌می‌شود. چیزی حدود 262 میلیارد و 800 میلیون تومان در 365 روز سال. همچنین شهرداری مدعی است که از طریق زباله‌تر اقدام به تولید کمپوست می‌کند. کمپوست نیز خود قیمتی دارد.
گزارش عملکرد سازمان مدیریت پسماند برای سال ١٣٩٥ عددی دیگر برای تخمین می‌دهد؛ روزانه ٦میلیون و ٨٩٧ هزارکیلو پسماند جامد شهری از سطح تهران جمع‌آوری شده است. این یعنی روزی ٦٦٢ میلیون و ١١٢ هزار تومان تخمینی که از حمل پسماند قابل بازیافت از گزارش سال ٩٧ شهرداری به دست می‌آید.
اگر می‌خواهید بدانید این چرخه چقدر ارزشمند است باید بدانید که علاوه بر آن دسته از کارگرانی که دست در زباله‌های محله من و شما دارند و خوب‌هایش را جدا می‌کنند، افرادی هم هستند که ماهانه اجاره‌ای در حدود 700هزارتومان می‌پردازند تا بتوانند زباله‌های یک منطقه را جمع کنند. بعد همان فرد از 3تا 5 زباله‌گرد کیسه‌های‌شان را بار می‌زند و به محل یا کارگاه تفکیک غیررسمی می‌برد. در آنجا باز هم کسانی مشغول به کارند. همین اندازه که وزن کنند و تفکیک کنند و باربزنند. بنابراین چرخه‌ای از عوامل انسانی و ماشین‌آلات درگیر این چرخه اقتصادی غیررسمی است. البته باید توجه داشته باشیم که مناطقی که در آن رستوران‌های بیشتری فعال است و روزانه قوطی نوشابه، مقوای بسته‌بندی و انواع بطری‌های آب و نوشیدنی‌های دیگر به وفور در آن یافت می‌شود، ارزش اجاره آن منطقه را افزایش می‌دهد.
برای ملموس شدن بیشتر این چرخه باید به این نکته توجه کنیم که شهرداری تهران برای جمع‌آوری روزی 7میلیون و 500هزار کیلو پسماند شهری، 2هزار و 279 دستگاه خودرو فعال، 16هزار و 52 نفر نیروی انسانی در قالب 63 شرکت پیمانکار تحت نظر دارد. اما در سیستم غیررسمی جمع‌آوری و تفکیک «طلای کثیف» این عددها می‌تواند خیلی بیشتر باشد زیرا نه از بیمه و مزایا خبری هست و نه از هیچ امتیاز دیگری.
اگر باز هم می‌خواهید عدد و رقم این عرصه را بیشتر در ذهن‌تان بازی دهید که چقدر می‌ارزد باید به روزهای مناظره‌های انتخابات ریاست‌جمهوری دوره دوازدهم در اردیبهشت 1396 بازگردیم. آنجا که «محمدباقر قالیباف» از سیستم تولید برق از محل پسماند گفت. البته مجتمعی که قالیباف راه‌اندازی کرده بود فقط 3تا 6 وات برق تولید می‌کرد ولی برای آن مجتمع و راه‌اندازی‌اش 30 میلیاردتومان سرمایه‌گذاری شده بود. خط تولیدی که کارشناسان آن تاکید کردند با 300 تن زباله در روز می‌تواند 4 تا 5 مگاوات برق تولید کند.
کارگران چقدر دستمزدشان می‌شود؟
«محمد» کارگری اهل ایران است که در محدوده چهارراه ولیعصر تهران زباله‌ها را تفکیک و جمع‌آوری می‌کند. او می‌گوید: روزی 3 تا کیسه را پر می‌کنم. تقریبا هر کدام 30 کیلویی می‌شود. بستگی دارد. ماهی یک میلیون و 300 تا یک میلیون و 500 تومان برایم درمی‌آید.
به جز کارگران ایرانی، اتباع افغانستانی هم در این چرخه مشغول هستند. قسمت ناخوشایند آن حضور کودکان در این چرخه است. خاطره «احد» و «صمد» و مرگ آن دو هنوز ذهن ما را می‌خراشد. «سوسن مازیارفر» از جمعیت امام علی(ع) که پیمایشی در مورد کودکان کار در حوزه «طلای کثیف» انجام داده گفته بود: «685 کودک ایرانی، افغان و پاکستانی را شناسایی کرده‌ایم که زباله‌گردی می‌کنند و تقریبا روزی 60کیلو زباله جمع می‌کنند. این کودکان بین ١٠,٥ تا 20 ساعت کار می‌کنند.»
با این اطلاعات در این بخش هم می‌توان تخمینی زد. اگر هر کارگر به اصطلاح «زباله‌گرد» به طور متوسط روزی 3 کیسه 30کیلویی زباله ارزشمند را جمع کند 90کیلو زباله‌اش با قیمت پایه 300تومان برای هر کیلو ماهی 810هزارتومان برآورد می‌شود.
اما «جمال» یکی از کارگران تفکیک زباله در محدوده سه‌راه طالقانی در تهران می‌گوید که روزی یک کیسه 30 کیلویی پر می‌کند و در نهایت ماهی بیشتر از 600 هزارتومان نمی‌تواند درآمد داشته باشد. این افراد عمدتا فاقد هرگونه امکاناتی برای تفکیک و جمع‌آوری هستند. نه دستکش دارند و نه ابزاری.
یک بررسی نشان می‌دهد حدود250 کارگاه در یافت‌آباد با حدود یک هزار و ٥٠٠ کارگزار زباله و کارگرانش مشغول کار هستند. این به جز کارگاه‌های «خلازیل» و «کهریزک» است.
دستمزد کارگران چقدر می‌شود؟
«غلامحسین کرباسچی» وقتی شهردار پایتخت بود توانست فرهنگی را پایه‌ریزی کند که در آن ساعت 9 شب ساعت جمع‌آوری زباله تعریف شده بود و به این کار نظم و سامانی داد. «محمدباقر قالیباف» در دوره طولانی مدیریتش بر شهرداری تهران توانست همه جای پایتخت را به سطل‌های زباله مجهز کند تا آنجا که به طنز می‌گفتند با کار او دعوای زن و شوهرها تقلیل یافت زیرا دیگر نیازی نیست که راس ساعت 9 شب زباله‌ها دم در باشد و هر ساعتی می‌شد زباله‌هارا در سطل انداخت. همان سطل‌های گالوانیزه و پلاستیکی که 1هزار و 100 لیتر گنجایش‌شان است. همان سطل‌هایی که به روایتی 43هزار عدد از آن در سطح شهر جای‌گذاری شده است و براساس گزارش سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران 32هزار و ٦٣٣ عدد در مناطق 22 گانه تهران تعبیه شده است.
اما مساله اینجاست که در ایران محدودیتی برای تولید زباله وجود ندارد. در مساله بازیافت با وجود مطرح بودن بحثش هیچ زیرساختی برای تفکیک زباله وجود ندارد. در محله‌ها همان سطل‌های 1هزار و 100 لیتری مستقر است. هیچ‌کس زباله‌هایش را در تقسیم‌بندی کلی «تر» و «خشک» هم تفکیک نمی‌کند. در حالی که در کشوری نظیر آلمان سطح‌های زباله در هر محل 5 یا 6 رنگ دارند که هر یک معرف نوعی از پسماند است. «رضا قدیمی» مدیرعامل جدید سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تاکید دارد که مردم برای تفکیک زباله به شهرداری کمک نمی‌کنند.
بسیاری از شهروندان نیز گله‌مندند که شهرداری به درستی عمل نمی‌کند و زباله‌گردها با پاره‌کردن کیسه‌های پلاستیک زباله اقدام به آلوده کردن شهر و منطقه‌شان به محتویات آن کیسه‌ها می‌کنند.
اگر قرار باشد تغییری در وضعیت زباله تهران چه از منظر اقتصادی و چه از منظر محیط‌زیستی رقم بخورد بیش از هر چیز نیازمند اصلاح رفتار مردم و حرکت به سوی روش‌های تفکیک زباله در مبدا هستیم و علاوه بر آن نیازمند سخت‌افزاری که به دقت زباله‌های تفکیک‌شده مردم را پذیرا باشد. آن وقت خیلی شاهد حضور افرادی که دست در سطل زباله کرده‌اند، نخواهیم بود.
