2ــ7.تفسیر خارجی و شیعی (تفاسیر خوارج و شیعیان)
قدیمی ترین تفسیر خوارج که هنوز موجود است، تفسیر هودبن محکم (یا محکّم) اباضی هواری (متوفّای حدود 280 ق/ 893 م یا 290 ق/ 3ــ 902 م) اهل اورس یا الجزیره امروزی است که اخیراً در چهار جلد تدوین شده و در واقع تلخیصی از تفسیر یحیی بن سلّام بصری که مدّتی را در قیروان زندگی می کرد، به دست می دهد