قرارگیری ایران در اقلیمی خشک و نیمه‌خشک یکی از سرفصل‌های آموزشی به دانش‌آموزان است که تمام ایرانیان در دوران تحصیل خود درباره آن شنیده و یادگرفته‌اند.
به گزارش به نقل از صبح نو ،با این وجود همچنان با چند بارندگی متوالی، هموطنان خیال می‌کنند که دوران خشکسالی به آخر رسیده و می‌توان به‌راحتی آب را به هدر داد. همچنین رفتار و اظهارات برخی مسوولان نیز عاملی می‌شود برای اینکه نسبت‌به وضعیت آبی کشور نگران بود.
رییس سازمان محیط‌زیست روز گذشته گفت که وزارت نیرو بایستی حداکثر تا 6ماه آینده تکلیف آب را مشخص کند تا مردم درگیر مسائل آب نشوند و همگان به مصرف آب کمتر عادت کنند. آن‌طور که آقای عیسی کلانتری گفته است: «بر اساس نتیجه اجلاس ریو در سال1992 هیچ کشوری حق ندارد بیش از 40درصد از منابع آب تجدیدپذیر خود استفاده کند که در ایران در سال آبی گذشته 95میلیارد مترمکعب مصرف شده است.»
به گفته معاون رییس‌جمهوری فشار بر طبیعت پاسخ دارد، به‌نحوی که اکنون از 307هزار هکتار جنگل کشور، 80هزار هکتار در حال خشک شدن است. در حال حاضر 122میلیون واحد دامی در کشور وجود دارد که این امر دارای پیامد است و هر زمان کار غیر علمی شود، در بلند‌مدت آثار خود را نشان خواهد داد. کلانتری در بخش دیگری از سخنان خود در شورای اداری استان چهارمحالوبختیاری در‌خصوص مسائل آب در کشور اظهار کرد: «تمام کشور حتی پرباران‌ترین استان مشکل آب دارد و وزارت نیرو مطابق قانون بایستی آب تمام کشور را تخصیص دهد و باید همواره در نظر داشت که ایران با مصرف بیش از 40درصد آب‌های تجدیدپذیر قوانین بین‌المللی را رعایت نکرده و چوب این اقدام را خورده و خواهد خورد.»
معاون رییس‌جمهوری همچنین گفته است: «نباید بی‌خود به جنگ میان استان‌هایی مانند اصفهان، چهارمحالوبختیاری، خوزستان و… دامن زد؛ زیرا آب محدود است و باید وزارت نیرو آن را توزیع کند و به‌عنوان سازمان حفاظت محیط زیست کشور وظیفه دارم پروژه‌های محیط زیستی را نظارت کنم تا در چارچوب توسعه پایدار به محیط زیست خسارتی وارد نشود.» وی تأکید کرد: «بیش از 85درصد آب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود که باید در آینده کمتر شود، زیرا از نظر محیط‌زیستی قابل تحمل نیست و باید حتماً آب بخش کشاورزی کاهش یابد تا حقآبه تالاب‌ها محقق شود.»
معادله آبی در کشور
آقای روح‌الله فتاحی، عضو هیأت علمی دانشگاه شهرکرد در گفت‌و‌گو با «صبح‌نو» گفت: «دو طرف این معادله، آب موجود و آب مورد نیاز است. هر دوی این‌ها در بحث هیدرولوژی متغیرهای تصادفی هستند. اجازه دهید مثالی بزنم؛ آبی که یک کشور نیاز دارد در سال‌های مختلف برابر نیست. در واقع با توجه به وضعیت آب و هوایی متفاوت است. از سوی دیگر بحث عرضه آب که نزولات آسمانی است مطرح می‌شود و مقدار بارندگی و وضعیت جوی که کاملاً تصادفی است. به‌طور مثال فرض کنید در منطقه‌ای 50سال آمار ثبت شده بارندگی داشته باشید که باز هم به‌طور قطع نمی‌توان گفت که در سال بعد حداقل و حداکثر مقدار بارندگی چقدر است و فقط می‌توانیم به طور تقریبی اعلام کنیم.»
این استاد دانشگاه در ادامه سخنانش به محدودیت منابع آبی اشاره کرد و اظهار داشت: «ما در منابع آب در یک منطقه تعریفی مشخص داریم که به آن ظرفیت مطمئن می‌گوییم، این ظرفیت با توجه به مقدار ریسکی که شما می‌توانید بپذیرد در هر شیوه مصرف آب که در بخش‌های مختلف با هم متفاوت است، مثلاً در آب شرب نیاز به برنامه‌ریزی منابع آبی دارید که در حقیقت اطمینان وصول آن‌ها بیش از 95درصد باشد. در بحث صنعت این احتمال به 80درصد می‌رسد و در بحث کشاورزی برنامه‌ریزی بر مقدار آبی است که اطمینان وصول آن 75درصد است و 25درصد ریسک را قبول می‌کنند که این هم اگر نشد محصول امسال کمتر می‌شود.»
عضو هیأت علمی دانشگاه شهرکرد با اشاره به ویژگی جغرافیایی ایران خاطرنشان کرد: «سرزمین ما در منطقه نیمه خشک و خشک قرار گرفته و ذاتاً بارندگی کمی داریم. همچنین در مناطق تغییرپذیری متغیر را هم داریم. به عبارت دیگر مقداری که می‌توانیم به نزولات اعتماد کنیم، کم است. به‌عنوان مثال در منطقه‌ای مثل آذربایجان که سمت اروپاست تغییرپذیری بارندگی کمتری دارند. یعنی به‌طور مشخص می‌توانند انتظار آب بیشتری داشته باشند؛ اما در کشور ما متأسفانه اقدامات سیاسی زیادی در این زمینه دخالت دارند.»
فتاحی همچنین یادآور شد: «سالیان زیادی که جناب آقای کلانتری وزیر کشاورزی بودند، به کشاورزان دشت مهیار چهارمحالوبختیاری که کشاورزان بیشتری داشتند، سالانه هزار خودرو و دستگاه جایزه دادند که تولید را بالا برده بودند؛ اما در حقیقت این مسیر اشتباه بود. ما آن‌قدری منابع آبی نداشتیم که کشاورزی را توسعه بدهیم. رشدی که در این چهار دهه گذشته در همه کشورهای دنیا بوده است، یک دهم آن هم در ایران نبوده است و حتی کشورهای آفریقایی در زمینه کشاورزی الآن پیشرفت‌های خوبی دارند که نشان می‌دهد ما برنامه‌ریزی درستی نداشته‌ایم. مجوز حفر چاه دادیم و آب را پمپاژ کردیم تا در ارتفاعات درخت بکاریم.»
فتاحی ادامه داد: «ما در تحلیل‌های بخش صنعت و کشاورزی آب را به‌عنوان یک نهاده با ارزش قیمت‌گذاری نکردیم. در صنعت فولاد که یک صنعت آب‌بر است، آن را در اختیار صنعت‌گران قرار دادیم؛ اما برای آن قیمتی در نظر گرفته نشد، در حالی که هزینه‌های فرصت از دست رفته را می‌توانستیم حساب کنیم.» این استاد دانشگاه همچنین افزود: «اینکه وزارت نیرو مکلف است این مشکل را حل کند خنده‌دار است، چون آنقدر بحث‌های سیاسی در بحث تخصیص منابع آبی شده که فرقی نمی‌کند وزارت نیرو این کار را انجام دهد یا وزارت کشاورزی. هیچ یک از این تصمیمات کارشناسی نبوده و متأسفانه متأثر از دخالت‌های سیاسی هستند.»
لزوم تغییر رویکردها
عضو هیأت علمی دانشگاه شهرکرد همچنین درباره برخی مشکلات به وجود آمده درزمینه انتقال آب اظهار داشت: «در مورد آب‌های بین حوزه‌ای باید رویکردها را تغییر دهیم و راه‌های اشتباهی که رفتیم را بتوانیم اصلاح کنیم. در مورد استان اصفهان و چهارمحالوبختیاری و در پایین‌دست زاینده‌رود در منطقه مهیار و نایین برنامه‌ریزی اشتباه کردیم و سطح کشت را از دوهزار هکتار به 20هزار هکتار رساندیم که اشتباه بود. در این محدوده برای ایجاد اشتغال باید به امری غیر از کشاورزی فکر کنیم.» فتاحی در ادامه گفت: «مدیریت آب ربطی به استان ندارد.
باید مدیریت بر مبنای حوزه آب و لحاظ کردن عدالت اجتماعی باشد؛ نه بر مبنای مرزهای سیاسی. مشکلاتی که در استان اصفهان و چهارمحالوبختیاری است، این است که سه دهه آب منطقه‌ای اصفهان مسوول بوده و به این فکر نشده که باید به همه یکسان نگاه کرد. همانطور که در اصفهان برای فعالیت‌های اقتصادی و کشاورزی نیاز به آب دارند، خوزستانی‌ها هم نیاز به آب دارند و باید گزینه جایگزین داشته باشند. ما 30سال است که بدون در نظر گرفتن عدالت اجتماعی برنامه‌ریزی کرده‌ایم و این وضع پیش آمده است و این هم که فکر کنیم این وضعیت کم‌آبی به دلیل کشاورزی است، فرافکنی است.»
وی در آخر گفت: «ما عددی داریم به نام آب تجزیه‌پذیر سالانه که براساس استانداردهای بین‌المللی در مناطق خشک و نیمه‌خشک، نباید برای بیشتر از 40 تا 60درصد آن برنامه‌ریزی کنیم. ما در بسیاری از حوزه‌های آبریز از جمله زاینده‌رود بر مبنای 140درصد آب تجزیه‌پذیر سالانه برنامه‌ریزی کرده‌ایم. بنابراین حتی اگر شرایط نرمال هم باشد ما 40درصد بدهکاریم. نکته مهم این است که در حقیقت ما تغییر توسعه ندادیم و فولاد و ذوب‌آهن را در منطقه کویری مستقر کردیم، به‌دلیل اینکه معدن‌های اصفهان و نفوذ آن‌ها بیشتر بوده است و آبی که می‌شد به‌عنوان منابع معدنی به خیلی از کشورها صادر کرد، به صنعت فولاد برده می‌شود.»
