زنان و اهدای خون (۱)

علی اصغر صفری فرد؛  کارشناس ارشد خون شناسی و بانک خون

به نظر می‌رسد که حاملگی و زایمان امری عادی و بدون مشکل است. مریم یک  خانم 30 ساله ورزشکار و سالمی بود که حاملگی طبیعی داشت و حتی عوارض صبحگاهی حاملگی نیز در او دیده  نمی‌شد. اما در روزهای آخر بارداری، وی دچار عارضه مسمومیت حاملگی یا پره آکلامپسی شد که یک مشکل جدی در این دوران است.

در نتیجه، وی ناچار گردید در بخش فوریت‌های پزشکی بستری شده و با عمل سزارین، فرزند خود را به دنیا بیاورد.  سپس ترس آغاز شد. آن شب، ناگهان فشار خون مریم افت پیدا کرد و گردش خون وی دچار مشکل گردید. در یک لحظه، او دچار خونریزی غیرقابل کنترل از تمامی رگ‌های بدنش شد.

وی شش هفته در بیمارستان بستری بود، سه عمل جراحی و چهار هفته دیالیز کلیوی برای وی انجام گرفت و بیش از ده‌ها واحد فرآورده‌های گوناگون خونی، از جمله گلبول قرمز، پلاکت و پلاسما به وی تزریق شد. مریم وقتی به خانه می‌رفت به بانوی دیگری تبدیل شده بود، چرا که به واقعیت‌های تازه‌ای پی برده بود.

او تبدیل به کسی شده بود که دارای هدف تازه‌ای بود. هدف او گسترش مفهوم «لزوم اهدای خون» در بین همنوعان خود بود. مریم خیلی خوشحال بود، چرا که می‌دانست که صدها انسان ایثارگر وجود دارند که بدون هیچگونه چشم داشتی خون خود را برای نجات جان نیازمندان اهدا می‌کنند. 

ضرورت اهدای خون

ما نمی‌توانیم پیش‌بینی کنیم که چه موقع خود، همسر و فرزندان، یا بستگان و دوستان ما به خون نیاز خواهیم داشت؟ در هر ثانیه یک نفر از ساکنان کره زمین از همه سنین و تمام نژاد‌ها برای ادامه حیات به انتقال خون نیاز دارد. یک نفر از چهار نفری که وارد بیمارستان می‌شود به خون احتیاج پیدا می‌کند.

یک مجروح حادثه رانندگی ممکن است به بیش از 50 واحد خون، یک بیمار سرطانی ممکن است به بیش از 8 واحد پلاکت در هر هفته و یک گیرنده پیوند مغز استخوان ممکن است به بیش از 50 واحد گلبول‌های قرمز، 30 واحد پلاکت و 25 واحد پلاسما نیاز داشته باشد.

در حال حاضر، با وجود پیشرفت‌های چشمگیر در زمینه علم پزشکی هنوز هیچ گونه جایگزین مصنوعی برای خون ساخته نشده است و فقط خونی که توسط انسان‌های نیکو کار اهدا می‌شود، می‌تواند جان انسان‌های دیگر را از مرگ نجات بخشد.

عدم وجود جایگزین مناسب برای خون، محدود بودن مدت زمان نگهداری خون و فرآورده‌های خونی و همیشگی بودن نیاز به خون یا فرآورده‌های آن سبب شده تا اهدای خون از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار شود. 

کمبود جهانی 

تهیه و تأمین خون ایمن و کافی‏، باید به عنوان بخشی از سیاست ملی سلامت و زیر ساختارهای بهداشتی درمانی در نظر گرفته شود.

سازمان جهانی سلامت توصیه می‌کند که تمام کشورها باید واجد راهبردها و ساختارهایی برای اطمینان از دستیابی به موقع به خون و فرآورده‌های خونی با کیفیت باشند تا تمام نیازهای بیمارانی که به انتقال خون محتاج هستند، پوشش داده شود.

اطلاعات ارسالی از 164 کشور به سازمان جهانی سلامت در سال 2008 نشان می‌دهد که 8/91 میلیون مورد اهدای خون در آن سال صورت گرفته است، با این حال در مورد تامین خون مورد نیاز، مراکز علمی در سطح جهانی همه موافقند که منابع خون در بسیاری از مواقع که نیاز مبرم وجود دارد، کم است.

هر ساله بیش از 500 هزار زن در حین بارداری و زایمان جان خود را از دست می‌دهند که 99 درصد آنان در کشورهای در حال توسعه هستند. در حالی که به راحتی می‌توان از این مرگ و میرها پیشگیری کرد. خونریزی شدید در صورتی که به آن توجه نشود می‌تواند در عرض 2 ساعت حتی زن سالمی را به کام مرگ فرو بکشاند.

این مورد، علت بیش از 44 درصد مرگ و میر‌های مادران در آفریقا می‌باشد، جایی که خطر مرگ مادران یک مورد به ازای هر 16 مورد است. بهبود دسترسی به خون سالم و انتقال خون سالم در جلوگیری از مرگ و بهبود سلامتی میلیون‌ها مادر و نوزادان آن‌ها موثر بوده و جزء اساسی در کوشش‌های جهانی برای رسیدن به اهداف پیشرفت سلامتی در سطح جهانی است. 

اهدای خون بانوان

خانم‌ها از سالم‌ترین منابع خونی در دسترس هستند. بانوان به عنوان محور خانواده تاثیر بسزایی در اهدای خون دارند. وقتی خانمی خون اهدا می‌کند، پیام او برای بقیه افراد خانواده این است که «این عمل بی‌خطر و بدون درد بوده و عملی مناسب می‌باشد».

مطابق با آخرین گزارش سازمان جهانی سلامت که مربوط به سال 2008 می‌باشد‏، اهدای خون بیشتر توسط آقایان صورت می‌گیرد و فقط30% موارد اهدای خون توسط بانوان انجام می‌شود. در کشورهای پیشرفته تقریبا سهم مشارکت بانوان در اهدای خون معادل آقایان می‌باشد‏، اما در سایر کشورها این نسبت خیلی متغیر است.

برای مثال میزان مشارکت بانوان در اهدای خون در مدت زمان گزارش شده در کشورهای مصر 25%، افغانستان 2/22%‏، قرقیزستان 35%، مالزی 5/24%، نیجر 20%، کره جنوبی 7/25%، آلبانی 32%، سنگاپور 9/34%، ویتنام 9/48%، آمریکا 1/50، زیمباوه 9/54% و جمهوری آذربایجان 8/59% بوده است.

در جمهوری اسلامی ایران، در مدت زمان گزارش شده 4/93% موارد اهدا کنندگان خون را آقایان و  6/6% را بانوان تشکیل داده بودند. البته در حال حاضر میزان مشارکت بانوان ایرانی در امر اهدای خون به حدود 12% رسیده است که زنان استان‌های کردستان، لرستان، کرمانشاه، ایلام و خراسان‌شمالی نسبت به بانوان دیگر استان‌ها برتر هستند...

برای خواندن بخش دوم - زنان و اهدای خون - اینجا کلیک کنید.