دکتر الهام امیرآذر؛ طب سوزنی، لیزرتراپی
ملاتونین، هورمونی است که به طور طبیعی توسط غده پنیه‌آل (اپی تالاموس یا صنوبری) در بخشی از ساختار مغز، شبکیه و گلبول‌های خون تولید می‌شود. این غده کوچک به اندازه یک دانه عدس در مرکز مغز می‌باشد. ملاتونین در غده اپی فیز از اسیدآمینه تریپتوفان و سروتونین که یک ماده پیام‌آور است ساخته می‌شود. در حالی که تابش نورخورشید به چشم از تولید ملاتونین جلوگیری می‌کند، تاریکی شب تولید این هورمون و آزادسازی آن را در خون افزایش داده و ایجاد خواب آلودگی می‌نماید (تولید ملاتونین در شب 10 برابر روز است) ملاتونین هورمون‌های دیگری را در بدن تنظیم می‌کند که مجموعه این هورمون‌ها آهنگ و الگوی 24 ساعته (ریتم سیرکارین) عملکرد و پاسخ‌های بدن را تنظیم و بنابراین خواب و بیداری ما را منظم می‌کنند.
این ماده زمان و آزاد شدن هورمون‌های جنسی زنانه را تنظیم و کنترل می‌کند و بر روی دوره‌های قاعدگی، بلوغ و یائسگی تاثیر می‌گذارد. میزان ملاتونین در فصل زمستان که تابش نور صرفا چند ساعت است، افزایش می‌یابد. خستگی و احساس خواب (خواب زمستانی) نیز به همین علت می‌باشد. کاهش ملاتونین در بدن می‌تواند باعث ایجاد بی‌خوابی شود افزایش سن، کارهای شیفتی، سفرهای طولانی (قاره‌ای) باعث کاهش ملاتونین و ایجاد بی‌خوابی می‌شوند.
ملاتونین در شیرخواران (که خواب نامنظم دارند) کاهش یافته ولی بعد از شیرخوارگی تا 7 سالگی به طور مستمر افزایش می‌یابد و سپس شروع به کاهش می‌کند. ملاتونین طی مراحل خواب باعث می‌شود که هیپوفیز هورمون رشد را در بچه‌ها ترشح کند. بنابراین کودکانی که شب‌ها دیر می‌خوابند، ممکن است از فرایند رشد مناسب محروم بمانند. ملاتونین به تدریج در بدن کاهش یافته و در سن 45 سالگی شدیدترین میزان کاهش این هورمون رخ می‌دهد.
علل اختلال در عملکرد اپی‌فیز و بی‌خوابی:
روند پیری، وجود نور در ساعات شب (مثلا چراغ خواب) و ریتم نامنظم خواب و بیداری موجب کاهش ملاتونین می‌شود. مثلا افرادی که دیر به رختخواب می‌روند و صبح‌ها دیر بیدار می‌شوند، اگرچه ممکن است 8 ساعت هم خوابیده باشند، ولی چون قسمت عمده خواب آنها بعد از طلوع آفتاب بوده است میزان هورمون ملاتونین در بدن آنها کاهش می‌یابد و باعث بی‌خوابی می‌گردد.
پس سعی کنید اوایل شب و قبل از نیمه شب بخوابید. سفرهای مکرر به نقاط دور با اختلاف افق چند ساعته، به ویژه برای خدمه پرواز، تماشای بیش از حد تلویزیون، استفاده از تلفن‌های همراه و بیسیم، وجود کابل‌های برق فشار قوی در محل خواب، همگی باعث اختلال این غده کوچک می‌شوند. طی سه دهه گذشته، آمار بیماری‌هایی مانند سرطان‌های سینه در خانم‌ها و پروستات در آقایان، بیماری‌های قلبی – عروقی، روماتیسم مفصلی، انواع آلرژی‌ها، ام‌اس، کاهش حافظه و... در کشورهای صنعتی به شدت افزایش یافته است؟ چه موادی حاوی ملاتونین هستند؟
موادی مانند گوجه‌فرنگی، آلبالو، انگور قرمز، خیار، موز، ترب، هویج‌فرنگی، مغزها (بادام، گردو، فندق، بادام هندی) و برخی گیاهان درمانی حاوی ملاتونین هستند اما مقدار آنها اندک است کلاً از طریق مصرف این مواد به تنهایی نمی‌توان ملاتونین لازم را به دست آورد.
خواص سودمند ملاتونین:
1- درمان بی‌خوابی
2- بهبود بعضی از سرطان‌ها (به خصوص آنهایی که وابسته به هورمون هستند، مانند سینه و پروستات)
3- بهبود افسردگی
4- درمان ام.اس، بیماری‌های قلبی – عروقی، صرع، پوکی استخوان و...
5- کاهش استرس و پاکسازی بدن از رادیکال‌های آزاد
منع مصرف ملاتونین:
امروزه ملاتونین به صورت مکمل‌های غذایی در بیشتر داروخانه‌ها در دسترس است (قرص‌هایی حاوی 3 میلی‌گرم ملاتونین برای مصرف شبانه یک عدد کافی است)، ولی این مکمل در مواردی هم منع مصرف دارد:
(البته میزان مصرف در مورد سرطان‌ها تا 50 میلی‌گرم در روز هم هست).
افراد دارای سابقه تشنج، لوپوس، روماتیسم مفصلی، سرطان‌هایی نظیر لنفوم و لوکمی همچنین خانم‌های باردار و شیرده بهتر است آن را مصرف نکنند. در افرادی که افسردگی شدید دارند، گاه ممکن است علائم افسردگی را تشدید کند. در افرادی که از کورتیکواستروئید استفاده می‌کنند، با احتیاط مصرف شود. گاهی نیز ممکن است مانع از بارداری شود.
تداخل‌های احتمالی
ویتامین B12 باعث افزایش ملاتونین می‌شود. داروهایی مثل آتنولول و پروپرانولول داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مثل بروفن و نیز سالیسیلات‌ها (مثل آسپرین) دوز ملاتونین را کاهش می‌دهند. پس موقع خواب یا همراه مکمل ملاتونین از این داروها استفاده نکنید.
ویتامین B6 و B3 باعث افزایش ملاتونین می‌شوند.
دیازپام و آلپرازولام باعث کاهش ملاتونین می‌شوند.
الکل، کافئین، داروهای دیورتیک و کلسیم بلوکر مانع از تولید ملاتونین می‌شوند، بهتر است آنها را هنگام خواب مصرف نکنید.
پس:
بموقع بخوابید (قبل از نیمه شب)، در تاریکی مطلق بخوابید، از تماشای بیش از حد تلویزیون در شب و صحبت زیاد با تلفن همراه و گوشی‌های بیسیم بپرهیزید تا خوابی راحت داشته باشید.
