سارا مینایی؛ کارشناس ارشد تغذیه
مواد مغذی موجود در غذای مصرفی ما می‌توانند بر روی حلالیت، جذب، فارمودینامیک، متابولیسم و دفع داروها اثر بگذارند. داروها هم به طور متقابل می‌توانند فرآیندهای مرتبط با متابولیسم مواد مغذی را تغییر دهند. این تغییرات معمولاً به دلیل مکانیسم عمل داروست؛ به طور مثال داروی ضد سرطان متوتروکسات متابولیسم فولات را در بدن متوقف می‌کند. اما غذا چطور روی جذب داروها اثر می‌گذارد؟
ترکیبات مختلف غذا روی pH معده، مدت زمان تخلیه آن و ترشح مایعات، آنزیم‌ها، حرکت دستگاه گوارش، جریان خون کبدی و روده ای (مزانتریک ) و میزان جریان صفرا اثر می‌گذارند. چنین تغییراتی می‌تواند میزان و مدت زمان جذب و یا حتی هر دو را تغییر دهد.
اما چه ترکیباتی در رژیم غذایی می‌توانند بر جذب دارو تاثیر بگذارند؟
چربی و پروتئین ترکیباتی هستند که بیشترین تاثیر را روی جذب روده ای داروها دارند. علاوه بر آنها محتوای الکترولیتی و فیبر غذا هم بر جذب دارو اثر دارند. این مواد جذب مواد معدنی را هم می‌توانند تغییر دهند. برای مثال، آهن و کلسیم بهترین جذب را در محیط اسیدی دارند.
برخی ترکیبات موجود در رژیم بر متابولیسم دارو اثر می‌گذارند و میزان متابولیسم و دفع ادراری داروهای مختلف را تغییر می‌دهند. فلاونوئیدهای موجود در مرکبات، اسیدهای چرب، پروتئین و اسید آمینه‌های خاص، گیاهان، ادویه‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی مواد مغذی هستند که می‌توانند بر روی متابولیسم دارو تاثیر بگذارند. مقادیر بالای ویتامین C، دفع کلیوی برخی داروهای اسیدی مثل استیل سالیسیلیک و اسیدباربیتوریک را کاهش می‌دهند.
بعضی از داروها می‌توانند باعث سوء جذب چربی شوند. اسید صفراوی و برخی داروهای مسهل ممکن است ترکیبات کمپلکس تشکیل دهند که بر روی جذب چربی اثر می‌گذارد. اورلیستات (زنیکال) که برای کاهش وزن مصرف می‌شود، باعث سوء جذب چربی شده و سوء جذب چربی ممکن است باعث اسهال وکمبود ویتامین‌های E، D، A وK و بتاکاروتن شود.
برخی داروها با مکانیسم‌های مختلف خطر استئوپروز را افزایش می‌دهند. این داروها عبارتند از : آنتی اسیدهای حاوی آلومینیوم، درمان طولانی با لیتیوم، شیمی‌درمانی، ضد تشنج‌ها، تتراسایکلین، فروزماید، سیکلوسپورین، آنتاگونیست‌های هورمون آزادکننده گنادوتروپین.
در مورد تداخل مواد مغذی لازم به ذکر است که اثر مصرف طولانی مدت نوشیدنی‌‌های حاوی کربنات، به خصوص کولا‌های رژیمی، در ایجاد پوکی استخوان زودرس در زنان جوان ثابت شده است. رژیم‌هایی که دفع کلیوی اسیدها را افزایش می‌دهند، دفع ادراری کلسیم را هم زیاد می‌کنند. رژیم‌هایی که سدیم، پروتئین، فسفات، ویتامین A، کافئین و الکل بالایی دارند و ویتامین D و کلسیم کمی دارند، عامل خطری برای پوکی استخوان هستند.
وارفارین داروی معروفی است که با متوقف کردن سنتز ویتامین K در بدن که یک عامل انعقادی است، اثر خود را اعمال می‌کند. مقادیر بالای این ویتامین تاثیر وارفارین را کاهش می‌دهد و باعث می‌شود دارو در مقادیری که قبلاً موثر بوده است، با مصرف زیاد ویتامین K بی اثر باشد.
به همین دلیل، تغییرات رژیمی در این بیماران ممکن است مقدار وارفارین مورد نیاز برای درمان‌های ضدانعقادی را تغییر دهد. بیمارانی که به طور مرتب غذاهای غنی از ویتامین K مصرف می‌کنند، ممکن است به مقادیر بالای وارفارین نیازداشته باشند تا مقدار کافی برای ضدانعقاد بودن تامین شود.
فهرست برخی غذاهای غنی از ویتامین K
کلم برگ، کاهو، خردل، جعفری، برگ اسفناج، شلغم، شاهی، جگر، مایونز، روغن سالاد، کلزا و سویا، کلم بروکلی، کلم بروکسل، کلم‌پیچ، کلم برگ سبز، آندیو، پیازچه، گشنیز.
بسیاری از گیاهان و ویتامین‌ها بر فرایند تشکیل لخته خون تاثیر داشته و با طولانی کردن زمان ایجاد لخته ممکن است خطر خونریزی را افزایش دهند. این مواد شامل بابونه، شنبلیله، بابونه زرد، روغن ماهی، سیر، زنجبیل، عصاره پاپایا (خربزه درختی)، ماده رنگی زردچوبه، و ویتامین E می‌باشند. برخی مواد مثل کوآنزیم Q10 (یوبی‌کوئینون)، جینسینگ و چای سبز نیز ممکن است اثربخشی ضدانعقاد‌ها را کم کنند.
اما آیا آب گریپ فروت و سایر مرکبات هم در متابولیسم داروها تغییری ایجاد می‌کند؟
چندین ترکیب در گریپ فروت وجود دارد که مانع متابولیسم داروها شده و از طریق بلوکه کردن ایزوآنزیم سیتوکروم (cyp 3A4) P450 3A4 و P گلیکوپروتئین زیست فراهمی بسیاری از داروها را افزایش می‌دهد.
موادی که درمرکبات هستند، شامل فلاونوئیدها (نارنجین و نارنجنین ) و فوماروکرومارین (برگاپتن و 7،6 – دی هیدروکسی برگامتین) می‌توانند در این تداخلات فعال باشند.
سیتوکروم P450 3A4 در دیوارة روده و کبد وجود دارد و مسؤول متابولیسم بسیاری از داروهاست هرچند به نظر می‌رسد فقط CyP3A4 موجود در روده تحت تاثیر ترکیبات گریپ‌فروت قرار می‌گیرد.P گلیکوپروتئین روده ای این داروها را از سلول به بیرون پمپ کرده و به روده برمی گرداند...
برای خواندن بخش دوم- مراقب غذای خود باشید- اینجا کلیک کنید.
