دکتر محمد اثنی عشری
داشتن دندان‌هایی سالم و عاری از هر نوع ضایعه از آرزوهای دیرینه انسان بوده است. پوسیدگی دندان از قدیمی‌ترین و در عین حال شایع‌ترین ضایعات شناخته شده نزد انسان می‌باشد. وقتی قسمتی از ساختمان سطح دندان خراب شود می‌گوییم دندان فاسد و پوسیده شده است.
در سال‌های قبل از میلاد، بقراط و ارسطو امراض دهان و دندان را در آثار خود به بحث گذاشته بودند و دستوراتی را برای مقابله با آن‌ها ارائه داده بودند. بیش از هزار و سیصد سال قبل پیامبر عالیقدر اسلام حضرت محمد مصطفی(ص) در اهمیت رعایت بهداشت دهان فرمودند: «مازالجبرییل یوصینی بالسواک حتی ظننت انه سیجعله فریضه: آنقدر جبرییل (از طرف خداوند) مرا به مسواک زدن سفارش کرد که گمان بردم بزودی مسواک زدن از واجبات دینی خواهد شد)».
همانطور که می‌دانیم دندان‌ها بزرگترین وسیله برای کمک به عمل گوارش هستند و غذایی که خوب جویده نشود می‌تواند مشکلاتی در هضم ایجاد نماید. دندان‌ها در حفره دهان قرار دارند. در این حفره بیش از 17 نوع میکروب به طور دائم مشغول فعالیت می‌باشند. امروزه کاملا مشخص شده است که پلاک دندانی در بروز پوسیدگی دندان و بیماری‌های لثه نقش مهمی را ایفا می‌کند.
پلاک میکروبی یک توده بی‌رنگ، چسبنده و غیرقابل رویت است که از تجمع انواع میکروب‌ها و سلول‌های موجود در دهان تشکیل می‌شود. این پلاک روی سطوح مختلف دندان‌ها مانند طوق دندان، فواصل دندان‌ها و شیارهای سطح جونده تشکیل می‌شود. چنانچه این پلاک از سطوح دندان‌ها برداشته نشود می‌تواند باعث ایجاد پوسیدگی و بیماری لثه گردد.
بعضی از میکروب‌های دهان به سهولت و با سرعت، مواد قندی ناشی از مصرف مواد غذایی را به اسید تبدیل می‌نمایند. مطالعات نشان می‌دهند که پس از مصرف هر وعده غذا، در اثر تخمیر باقیمانده مواد غذایی در سطوح مختلف دندان برای حدود 20 دقیقه در دهان اسید تولید می‌شود. چنانچه یک فرد طی شبانه‌روز سه وعده غذا مصرف نماید، حدود یک ساعت در دهان او اسید به وجود می‌آید و اگر فردی بین سه وعده غذا از مواد غذایی دیگر استفاده نماید در 24 ساعت نزدیک به 2 ساعت بزاق دهانش حالت اسیدی خواهد داشت.
حال اگر شخص در رعایت بهداشت و مسواک زدن کوتاهی نماید، پلاک دندانی کامل‌تر شده و مواد اسیدی تولید شده برای مدت طولانی‌تری در تماس با دندان باقی خواهند ماند. این اسیدها به تدریج، ابتدا ضعیف‌ترین و نازک‌ترین نقاط مینای دندان را حل نموده و خود را به عاج دندان که بافتی حساس است می‌رسانند.
از آن به بعد پیشرفت پوسیدگی دندان با سرعت بیشتری ادامه می‌یابد. در صورت ایجاد پوسیدگی دندان بیمار بایستی برای درمان آن به دندانپزشک مراجعه نماید. عدم توجه بیمار به این مساله باعث می‌شود که پوسیدگی به تدریج پیشرفت نموده و میکروب‌های موجود در آن، پالپ (عصب دندان) را تحریک و آن را ملتهب و عفونی نمایند.
برای پوسیدگی دندان علل گوناگونی مانند: میکروب‌ها، مواد قندی، اسیدها، پلاک دندانی، جنس و شکل و وضع قرارگیری دندان‌ها، کمیت و کیفیت بزاق و انواع غذاهای مورد استفاده ذکر شده است. اما به طور کلی می‌توان گفت چهار عامل اصلی در ایجاد پوسیدگی دندان نقش موثر دارند:
1- پلاک میکروبی و فعالیت میکروبی پلاک روی سطح دندان. 2- مواد قندی موجود در غذا که در اختیار پلاک میکروبی قرار می‌گیرند. 3- مستعد بودن سطوح دندان و ضعیف بودن آن‌ها در برابر اسید. 4- مقاومت شخص و زمان کافی برای ایجاد پوسیدگی.
بدیهی است که حذف هر یک از عوامل چهارگانه فوق امکان بروز پوسیدگی را کاهش داده و یا از بین می‌برد.
برای جلوگیری از ایجاد پوسیدگی دندان باید اقدامات زیر را انجام دهیم:
1- مسواک زدن دندان‌ها توسط مسواک مناسب، با روش صحیح و در زمان مناسب برای حذف پلاک میکروبی. 2- استفاده از انواع نخ دندان و دهان‌شویه‌هایی که توسط پزشک تجویز می‌شوند. 3- کم کردن و کنترل مواد قندی در برنامه غذایی. 4- عدم استفاده از دخانیات. 5- استفاده از فلوراید با روش‌های مختلف و زیرنظر پزشک. 6- پوشاندن شیارهای سطح دندان (فیشور سیلانت) برای جلوگیری از گسترش پوسیدگی. 7- پر کردن پوسیدگی‌های مختصر به منظور جلوگیری از پیشرفت آن.
اگر قسمت پالپ (مغز دندان) در اثر پیشرفت پوسیدگی دچار آماس یا عفونت شود بیمار ممکن است دردهای شدیدی را تجربه نماید. در این صورت باید معالجه ریشه دندان انجام شود. در این نوع درمان بافت‌های آماسی پالپ در ناحیه تاج و ریشه دندان خارج شده، پس از تمیز و ضدعفونی کردن آن توسط مواد مناسب، این فضاها پر می‌شوند. سپس ناحیه تاج دندان توسط مواد ترمیمی مناسب یا روکش ترمیم می‌شود.
و خلاصه اینکه؛ بهداشت دهان به مجموعه اقداماتی اطلاق می‌شود که اجرای آن بیماری‌های دهان و دندان را به حداقل می‌رساند، پس باید حفظ بهداشت دهان و دندان را برای خود و اطرافیان، به صورت یک عادت درآوریم تا امکان ابتلا به پوسیدگی دندان، بیماری‌های لثه و درگیری پالپ دندان را به حداقل برسانیم.
