منبع: کتاب اصول و روش‌های کاربردی در فرزند پروری 1
از انتشارات انجمن علمی ترویج تغذیه با شیر مادر ایران
تحریریه زندگی آنلاین : برای بسیاری از زنان جوان، حاملگی و مادر شدن برنامه‌ریزی شده، تجربه مثبت و بسیار خوشایندی است و مادر شدن نقطه عطفی در تکامل آنان محسوب می‌شود. با این حال بارداری با تهدیدهایی نیز همراه است و بر این اساس مراقبت‌های بهداشتی از زنان باردار در طی چندین دهه گذشته در تمام دنیا افزایش یافته است.
زنان باردار همچنان که به سمت مادر شدن حرکت می‌کنند، علاوه بر تغییرات مداومی که در جسم‌شان ظاهر می‌گردد، در زندگی و روابط اجتماعی خود نیز با مسائل جدیدی مواجه می‌شوند. این تغییرات اگر چه ممکن است کم اهمیت جلوه کند، ولی حتی در یک بارداری طبیعی هم ممکن است مخاطره‌آمیز باشد، چه رسد به آنکه مشکلاتی مانند افسردگی، انزوا و یا سایر موضوعات مربوط به بهداشت روان هم وجود داشته باشد. ثابت شده است که فراهم ساختن حمایت‌های اجتماعی مانند مداخلات روان‌شناختی و عاطفی می‌تواند تاثیر قابل‌توجهی بر سلامت زنان باردار و فرزندان‌شان داشته باشد. مشکلاتی از قبیل افسردگی، سوگ، تهاجم و انزوا می‌توانند پیامدهای جسمی و هیجانی متعددی برای مادر و کودک داشته باشند؛ به عنوان مثال افزایش استرس در مادر بارداری که مورد تهاجم و پرخاشگری قرار می‌گیرد، می‌تواند باعث وزن کم کودک در هنگام تولد شود. افسردگی مادر با نشانه‌های شبه افسردگی در نوزاد مرتبط است. اضطراب و استرس سبب کاهش جریان خون رحم می‌شود که این مسئله منجر به اختلال در شکل‌گیری اعصاب مغزی می‌گردد. تحقیقات نشان داده‌اند که دلیل دو سوم انقباضات پیش‌رس رحمی، ناشی از جنبه‌های روانی – اجتماعی و روانی – جسمی استرس است.
زنانی که در سه ماهه سوم بارداری دچار استرس زیادی می‌شوند، میزان بالاتری از هورمون‌های وابسته به استرس را دارند که این هورمون‌ها بر تکامل مغز جنین اثر منفی می‌گذارند. بر این اساس استفاده از مراکز خدمات پیشگیری و حمایت بهداشتی اجتماعی برای کاهش خطرات هیجانی و روان‌شناختی لازم است. درک این مسئله که بارداری به عنوان دوره‌ای است که مادر را مستعد آسیب‌های جسمی، روانی و اجتماعی می‌سازد، امری مهم است. تغییرات زیادی اتفاق می‌افتد تا مادر برای بروز نقش مادری در عرصه زندگی آماده شود، بنابراین لازم است اهداف بهداشتی متعددی مد نظر قرار گیرد.
بیشتربخوانید:
این اهداف عبارتند از:
جسمی: یعنی تولد کودک سالم از مادر سالم
روان‌شناختی: یعنی مادر احساس کفایت داشته باشد و در مورد زن بودن خودش و باورهای زنانه‌اش احساس رضایت کند.
هیجانی: یعنی مادر برای تجربه طیف وسیعی از هیجانات نسبت به فرزند و خودش آمادگی پیدا کند و بداند که این هیجانات طبیعی هستند، همچنین بداند که با چه کسی این احساسات را مطرح کند. تحقیقات نشان داده‌اند که وضعیت هیجانی و بهداشت روانی مادر اثرات مستقیم و طولانی مدت بر ارتباط وی با شیرخوارش دارد. سلامت رابطه مادر و کودک بر کیفیت زندگی کودک اثر می‌گذارد. رسیدن مادر به وضعیت هیجانی و روانی بهتر، این امکان را به کودک می‌دهد که روابط سالم‌تری را در خانواده تجربه کند.
مادر شدن و مراقبت از شیرخوار
مادر شدن، تجربه‌ای سرشار از شگفتی‌ها است. بزرگ‌ترین شگفتی، شدت احساسات مادر نسبت به کودک تازه به دنیا آمده است. قبل از تولد فرزند، حتی تجسم زندگی همراه با مسئولیت مراقبت و نگهداری از یک کودک دشوار به نظر می‌رسد، اما پس از تولد او زندگی بدون وجود این انسان کوچک و دوست‌داشتنی غیر قابل تصور می‌شود. مادر شدن تجربه‌ای است که زن را برای همیشه تغییر می‌دهد، اما کیفیت این تجربه در زنان مختلف متفاوت است.
بیشتر بخوانید:
اولین تماس و اولین تغذیه
پیوستگی اصطلاحی است که به رابطه عاطفی مادر نسبت به کودک اطلاق می‌شود. بعضی دانشمندان معتقدند که این رابطه با تماس جسمانی مادر و نوزاد در همان ساعت اول تولد تسهیل می‌شود.
تماس پوست با پوست مادر و نوزاد و تماس چشمی آنان (تلاقی نگاه) فواید زیادی هم برای مادر و هم برای نوزاد دارد. وقتی بلافاصله پس از تولد، نوزاد سالم در تماس پوست به پوست با شکم یا قفسه سینه مادر قرار می‌گیرد، علاوه بر این که توانایی‌های قابل توجه خود را بروز می‌دهد، از مزایای بسیاری نیز بهره‌مند می‌شود. بلافاصله پس از تولد، نوزاد در نهایت هوشیاری است و توانایی خزیدن به طرف نوک پستان مادر را دارد و آرام آرام با کمک عضلات گردن، شانه و ران‌های خود، خود را به پستان مادر می‌رساند، سپس نوک پستان را بو می‌کند، لیس می‌زند و بالاخره پستان را در دهان گرفته، می‌مکد و اولین تغذیه را آغاز می‌نماید. نوزاد، آغوز این مایع طلایی یا هدیه زندگی را که نه تنها سرشار از مواد مغذی، بلکه حاوی مواد ایمنی‌بخش فراوانی نیز هست، به عنوان اولین واکسن دریافت می‌کند تا او را در برابر اکثر بیماری‌ها محافظت نموده و به تنظیم سیستم ایمنی در حال تکامل او کمک نماید. تماس پوست با پوست مادر و نوزاد سبب ثبات ضربان قلب و تنفس، دمای مناسب بدن، ثبات قند خون و تعادل اسید و باز در نوزاد شده و گریه نوزاد را کاهش می‌دهد که خود سبب کاهش استرس و مصرف انرژی کمتر در او می‌شود. این تماس اولیه ضامن تحریک غریزه عاطفی و اهدای گرما، عشق و احساس امنیت به نوزاد است. تماس با پوست گرم مادر و لمس و نوازش نوزاد توسط مادر بهترین محرک برای رشد و تکامل سیستم عصبی او است که به ویژه در نوزادان کوچک و کم وزن اهمیت بیشتری دارد. مادران نیز از اولین تماس با نوزاد خود لذتی بی‌نظیر و باور نکردنی را تجربه می‌کنند، این تماس سبب آرامش، شادی، افزایش آستانه درد و افزایش عشق و محبت به فرزند می‌شود. رابطه عاطفی (باندینگ) و شروع رفتار مادرانه از همین تماس اولیه آغاز می‌شود و اگر پدر هم حضور داشته باشد، می‌تواند در این لذت بزرگ سهیم باشد.
بیشتر بخوانید:
دلبستگی مادر – کودک و اهمیت آن در شکل‌گیری شخصیت کودک
دانشمندان در مطالعه مادران و شیرخواران به یک خصوصیت عمومی و چشمگیر برخورده‌اندکه در سراسر دنیا به صورت یکنواخت دیده می‌شود. این خصوصیت، توانایی و قابلیت مادر و کودک در ایجاد یک رابطه عاطفی مستحکم و پایدار است که به خصوص بر شکل‌گیری ساختار شخصیتی کودک تاثیر عمیقی دارد. این رابطه با رفتارهای کودک و واکنش مادر (یا مراقب اصلی) آغاز می‌شود. کودک سعی دارد تا با رفتارهای خود، مانند گریه کردن و لبخند زدن، نزدیکی و تماس خود را با مادر حفظ کند. معمولا کودک زمانی این رفتارها را نشان می‌دهد که به مادر نیاز دارد، یعنی خسته و بیمار است یا از چیزی ترسیده است. به تدریج با بزرگ‌تر شدن کودک این رفتارها متوجه یک شخص خاص که باز هم مادر است، می‌شود و بسته به نوع پاسخی که مادر به نیازها و رفتارهای کودک می‌دهد، وی تصویری ذهنی از مادر و نیز از دنیای پیرامون خود پیدا می‌کند. بر اساس اکثر واکنش‌های مادر (نه بر اثر یک اتفاق یا برخورد) ممکن است تصویری از یک مادر حساس و مهربان یا مراقبی بی‌تفاوت و طرد کننده یا غیر قابل پیش‌بینی، در ذهن کودک شکل گیرد که میزان اعتماد وی به پدر و مادر و دنیای اطراف، همچنین واکنش‌های او در روابط بین فردی در طول زندگی‌اش را پایه‌گذاری کند.