محمّدجواد ظریف خوانساری 17 دی 1338 در خانواده‌ای مذهبی و متمول در تهران به‌دنیا آمد. پدر و پدربزرگش از تجار اصفهان بودند، پدربزرگش از بانیان مسجد اعظم قم و مسجد هامبورگ و پدرش عباسعلی ظریف خوانساری از شعرای اصفهان، فردی خیر بود که به علما کمک های مالی زیادی می کرد و به همین دلیل به گاوصندوق علما معروف بود. مادرش عفت کاشانی‌پور نیز فرزند یکی از بازرگانان کاشانی مستقر در تهران بود.
خانواده ظریف ابتدا در محله ملک اصفهان ساکن بودند و سپس به تهران نقل مکان کردند. او تحصیلات مقدماتی را از سال 1345 تا 1355 در دبستان و دبیرستان علوی تهران انجام داد.
ظریف در سال 1355 با ویزای دانشجویی به ایالات متحده آمریکا رفت و از سال 1355 تا 1356 دیپلم خود را از کالج درو، در سانفرانسیسکو گذراند و به ترتیب در سال‌های 1360 و 1361 مدرک کارشناسی و کارشناسی ارشد روابط بین‌الملل را از دانشگاه ایالتی سانفرانسیسکو دریافت نمود، سپس به ایالت کلرادو نقل مکان کرد و در سال 1363 مدرک کارشناسی ارشد مطالعات بین‌الملل را از دانشکده مطالعات بین‌الملل جوزف کوربل، دانشگاه دنور اخذ نمود و پس از آن تحصیلات خود را در مقطع دکترا ادامه داد.
ظریف در تابستان 1358 از طریق خواهرش با مریم ایمانیه آشنا شد. آن‌ها در ایران با هم ازدواج کردند، اما پس از آن به نیویورک نقل مکان نمودند و هردو به زبان انگلیسی مسلط هستند.
ظریف دو فرزند دختر و پسر دارد که در آمریکا متولد شده‌اند. پسر وی مهندسی برق خوانده و دارای فوق لیسانس مدیریت است و دخترش نیز دارای مهندسی معماری داخلی است. هر دو فرزند وی ازدواج کرده‌اند. فرزندان وی به همراه همسرانشان ساکن ایران هستند و به کار آزاد مشغول اند. وی دارای دو نوه است.
محمدجواد ظریف از سال 1357 تا 1359 مشاور سرکنسولگری ایران در سانفرانسیسکو بود. پس از آن در سال 1361 به عنوان مشاور سیاسی، رایزنی و کارداری نمایندگی ایران در سازمان ملل به فعالیت مشغول بود. در سال های 1367 و 1368 نیز مشاور وزیرخارجه وقت، علی اکبر ولایتی بوده است.
او از سال 1368 تا 1371 مسئولیت نمایندگی دائم ایران در سازمان ملل را به عنوان سفیر ایران پذیرفت و به نیویورک رفت. پس از بازگشت تا سال 1389 دستیار ارشد وزیر امور خارجه بود. از آن پس معاون بین المللی دانشگاه آزاد اسلامی بود.
دکتر محمدجواد ظریف مسئولیت هایی را نیز در مجامع بین المللی برعهده داشته است. او در سال 1371 ریاست کمیته حقوقی مجمع عمومی چهل و هفتم سازمان ملل متحد در نیویورک را برعهده داشت و سال 1372 رییس کمیته نگارش اجلاس آسیایی حقوق بشر در بانکوک بود. در اجلاس افتتاحیه کنگره حقوق بین الملل ملل متحد در نیویورک نیز رییس بود.
ظریف ریاست اجلاس ها و نشست های متعددی را برعهده داشته است، از جمله کمیته حقوقی مشورتی آسیایی - آافریقایی، کمیته سیاسی هشتمین اجلاس سران کنفرانس اسلامی تهران، نشست کارشناسان ارشد هشتمین اجلاس سران کنفرانس اسلامی تهران، کمیته کارشناسان اعتمادسازی، کمیته سیاسی دوازدهمین اجلاس سران غیرمتعهدها در دوربان، سمپوزیوم اسلامی گفت‌وگوی تمدن‌ها، کمیسیون خلع سلاح ملل متحد، کنفرانس آسیایی نژادپرستی و تبعیض نژادی، کمیته متخصصان گفت‌وگوی تمدن‌ها در جده، کمیسیون فرهنگی یونسکو در نیویورک.
او از سال 1382 تا سال 1384 معاون مجمع عمومی سازمان ملل متحد شد، وی سخنگویی هشتمین اجلاس سران کنفرانس اسلامی تهران در تهران را نیز عهده دار بوده است.
محمدجواد ظریف مرداد ماه سال 1392 به عنوان وزیر امور خارجه از مجلس رای اعتماد گرفت، و در دولت دوازدهم نیز به عنوان وزیر امورخارجه مشغول به فعالیت شد، در این مدت یک بار از وزارت استعفا داد که با عدم موافقت رئیس جمهور، دکتر حسن روحانی مواجه شد.
وی در مذاکرات هسته ای از زمان مذاکرات با سه کشور اروپایی در تهران و توافق سعدآباد، در زمان ریاست حسن روحانی بر دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی حضور داشت، و با روی کار آمدن دولت دکتر حسن روحانی، مسئول تیم مذاکره کننده ایران با کشور‌های 5+1 شد.
بعد از امضای توافق نامه برجام، بسیاری در ایران او را امیرکبیر زمان خواندند و برجام را با ملی شدن صنعت نفت و ظریف را با مصدق قیاس کردند. با این حال، تندروها او را آماج حملات خود قرار دادند.
ظریف از 11 مرداد تا 12 اسفند 1403، معاون راهبردی رئیس‌جمهور ایران، مشاور رئیس‌جمهور و رئیس مرکز بررسی‌های استراتژیک بود تا این که به دلیل دو تابعیتی بودن فرزندانش که در خارج از کشور به دنیا آمده بودند، ناگزیر از استتعفا شد. خودش در این باره نوشته است: دیروز به دعوت ریاست محترم قوه قضائیه به دیدار ایشان رفتم. ایشان با اشاره به شرایط کشور توصیه کردند که برای پیشگیری از فشار بیشتر بر دولت، به دانشگاه بازگردم. بنده نیز بی‌درنگ پذیرفتم که همواره خواسته‌ام یار باشم و نه بار.
او دانشیار دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران است.
