ناترازی انرژی و فرسودگی ساختاری؛ دو چالش اصلی صنعت سیمان

محمدرضا محمدی، رئیس هیئت‌مدیره انجمن کارفرمایی صنعت سیمان، در همایش روز صنعت سیمان که به مناسبت نودودومین سالگرد فعالیت این صنعت برگزار شد، اظهار کرد: در شرایطی وارد سال 93 صنعت سیمان می‌شویم که حدود 80 شرکت سیمانی در کشور مشغول فعالیت هستند و نزدیک به هشت شرکت نیز در مرحله تاسیس کارخانه قرار دارند. با ظرفیت‌سازی حدود 90 میلیون تن، ایران در رتبه ششم تولید سیمان جهان قرار گرفته و سیمان امروز ابزاری مهم برای ایفای نقش موثر در توسعه زیرساخت‌های کشور است.

وی با اشاره به کیفیت محصولات تولیدی افزود: علی‌رغم وجود موانع و محدودیت‌های متعدد، کیفیت سیمان تولید داخل ارتقا یافته و رکوردهای قابل‌توجهی در حوزه صادرات به ثبت رسیده که بیانگر مطلوبیت کیفیت سیمان ایران، به‌ویژه در بازارهای منطقه‌ای است. با این حال، صنعت سیمان هم‌زمان با مجموعه‌ای از واقعیت‌های امیدوارکننده و نگران‌کننده مواجه است. از جمله مهم‌ترین واقعیت‌های نگران‌کننده می‌توان به ناترازی انرژی و زیان ناشی از توقف‌ها و محدودیت‌های تامین انرژی اشاره کرد که مانعی جدی در تحقق اهداف برنامه‌ریزی‌شده به شمار می‌رود.

رئیس هیئت‌مدیره انجمن کارفرمایی صنعت سیمان، با تاکید بر فرسودگی ساختاری صنعت سیمان تصریح کرد: از نظر کارکردی، صنعت سیمان در مسیر فرسودگی قرار دارد و طی یک و نیم تا دو دهه اخیر، سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی در این صنعت انجام نشده است. اگرچه پس از پایان جنگ تحمیلی سرمایه‌گذاری‌هایی صورت گرفت، اما این روند در سال‌های بعد متوقف شد. در حال حاضر حدود 65 درصد ظرفیت ایجادشده صنعت در مالکیت حاکمیت و تنها 35 درصد در اختیار بخش خصوصی است که این موضوع، امکان بازسازی و نوسازی را محدود کرده و ناترازی انرژی نیز هم‌راستا با این چالش‌ها تشدید شده است.

محمدی با اشاره به الزامات توسعه پایدار بیان کرد: توسعه پایدار یکی از تکالیف قانونی این صنعت محسوب می‌شود و ذات فعالیت سیمان به‌گونه‌ای است که نباید با محیط زیست در تعارض قرار گیرد. با این حال، مشکلات انباشته و محدودیت منابع که از گذشته وجود داشته، امکان سرمایه‌گذاری موثر در حوزه حفاظت از محیط زیست را با چالش مواجه کرده است. این در حالی است که جایگاه جهانی کشور در حوزه محیط زیست، بر اساس پروتکل‌های موجود، در معرض تهدید قرار دارد. از این رو در حوزه انرژی باید به مواردی از جمله افزایش بهره‌وری و صرفه‌جویی توجه شود. 

وی در ادامه با طرح برخی پیشنهادها گفت: انتظار ما این است که در مسیر تنوع‌بخشی به محصولات سیمانی، به فناوری‌هایی مانند WHR توجه بیشتری شود، چراکه این رویکرد می‌تواند به خلق ارزش و بازدهی مناسب سرمایه‌گذاری منجر شود. همچنین تمهیدات کاهش تولید کربن از جمله موضوعاتی است که صنعت سیمان باید به سهم خود به آن توجه داشته باشد. در کنار این موارد، استفاده از نخبگان و متخصصان برای ارتقای کیفیت منابع انسانی و سرمایه انسانی شرکت‌ها ضروری است تا از دانش روز و تجربیات جهانی بهره‌مند شویم.

رئیس هیئت‌مدیره انجمن کارفرمایی صنعت سیمان همچنین به موضوع صادرات اشاره و اظهار کرد: با توجه به قرار گرفتن صادرات سیمان در رینگ صادراتی، گزارش‌هایی از بروز رقابت‌های غیرسازنده به گوش می‌رسد. نفع جمعی صنعت در این است که فعالان به ضوابط و مقررات موجود تمکین کرده و زمینه شکل‌گیری رقابت سالم را فراهم کنند. بی‌تردید اجرای این رویکرد، به افزایش شفافیت در حوزه صادرات و تقویت جایگاه صنعت سیمان در بازارهای بین‌المللی منجر خواهد شد.

ناترازی انرژی، پاشنه آشیل صنعت سیمان است

همچنین در این مراسم علی‌اکبر الوندیان، دبیر انجمن صنفی صنعت سیمان، با مروری بر تاریخچه این صنعت اظهار کرد: هشتم دی‌ماه، نخستین کارخانه سیمان کشور با ظرفیت 100 تن در روز فعالیت خود را آغاز کرد. صنعت سیمان در دهه 90 به رکود تولید رسید و در سال 1395 میزان تولید به 55 میلیون تن محدود شد. در حال حاضر نیز شاهد نوعی رکود خزنده در این صنعت هستیم، به‌طوری‌که در سال جاری به‌صورت ماهانه حدود 10 درصد کاهش تولید نسبت به سال گذشته ثبت شده که موضوعی قابل‌تامل است.

وی با اشاره به آمار تولید کلینکر افزود: در سال 1402 تولید کلینکر به 76.7 میلیون تن رسید، اما در سال جاری در حال ورود به افت تولیدی حدود 11 درصد هستیم. استمرار این روند طی دو سال متوالی نشان می‌دهد که صنعت سیمان بار دیگر در مسیر ورود به شرایط رکودی مشابه دهه 90 قرار گرفته است. این نشانه‌ها ضرورت توجه جدی به سیاست‌گذاری‌های تولید و تقاضا را بیش از پیش برجسته می‌کند.

دبیر انجمن صنفی صنعت سیمان با تاکید بر ضرورت درک صحیح تقاضا در بازار سیمان تصریح کرد: در سال‌های اخیر تلاش‌های قابل توجهی در حوزه توسعه سیمان‌های آمیخته، تنوع محصولات و تعریف رده‌های مقاومتی انجام شده و تمامی این محصولات در بورس کالا عرضه شده‌اند، اما میزان پیشرفت همچنان محدود است. سهم سیمان آمیخته در بازار از حدود 2 درصد به 12 درصد افزایش یافته و امید می‌رود این روند در آینده ادامه‌دار و تقویت شود.

الوندیان ناترازی انرژی را پاشنه آشیل این صنعت دانست و گفت: امروز ناترازی انرژی مهم‌ترین چالش صنعت سیمان است. از این رو باید در حوزه توسعه انرژی و سرمایه‌گذاری در سبدهای متنوع انرژی اقدام جدی صورت گیرد. وابستگی به گاز، مازوت و برق دولتی باید کاهش یابد. در سال 1402 از اواخر آبان با محدودیت گاز مواجه شدیم، در سال 1403 این محدودیت از مهرماه آغاز شد و امسال نیز از اردیبهشت‌ماه گاز صنایع سیمان محدود شده است.

وی با اشاره به اقدامات انجام‌شده در حوزه انرژی‌های جایگزین اظهار کرد: صنعت سیمان به سرمایه‌گذاری در حوزه RDF نیاز دارد و در عین حال، در زمینه نیروگاه‌های خورشیدی و انرژی‌های تجدیدپذیر گام‌های مثبتی برداشته شده است. تاکنون برای 627 مگاوات پروانه صادر شده که 60 مگاوات آن به بهره‌برداری رسیده و 60 مگاوات دیگر نیز در حال احداث است. انجمن صنفی صنعت سیمان تلاش کرده در حوزه توسعه دانش و استانداردسازی اقدامات موثری انجام دهد، اما سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر باید افزایش یابد.

نظام حکمرانی انرژی به شکل فعلی قابل‌قبول نیست

در ادامه این همایش، اسماعیل سقاب اصفهانی، معاون رئیس‌جمهوری و رئیس سازمان بهینه‌سازی و مدیریت راهبردی انرژی کشور، با اشاره به جایگاه صنعت سیمان گفت: صنعت سیمان از صنایع قدیمی کشور محسوب می‌شود که اگرچه سهمی حدود یک درصد در تولید ناخالص داخلی دارد، اما نقش آن در اقتصاد و زیرساخت کشور بسیار حائز اهمیت است. متاسفانه به دلیل ناترازی‌های انرژی، حدود 30 کوره از مجموع 100 کوره فعال سیمان تعطیل شده و از ظرفیت 90 میلیون تنی تولید، حدود 20 میلیون تن از دست رفته است.

وی با اشاره به مصرف بالای انرژی در این صنعت گفت: این موضوع ریشه در سیاست‌های نادرست گذشته دارد و منجر به عدم توازن در اقتصاد کشور شده است. در بعد بهره‌وری نیز این صنعت با چالش‌هایی مواجه است. از این‌رو، باید به‌صورت هم‌زمان هم انرژی مورد نیاز صنعت تامین شود و هم بهره‌وری آن افزایش یابد. در گام نخست، قیمت انرژی باید از یک نظام غیرشفاف و دستوری به قیمتی شفاف و مبتنی بر رقابت آزاد تبدیل و به‌دنبال آن، نظام قیمت‌گذاری دستوری در صنعت سیمان اصلاح شود.

رئیس سازمان بهینه‌سازی و مدیریت راهبردی انرژی با تأکید بر ضرورت نوسازی فناوری اظهار کرد: فراهم شدن امکان تغییر تکنولوژی در صنعت سیمان امری ضروری است و این موضوع نیازمند تفاهم میان دولت و فعالان صنعت است. بر این اساس، تأمین انرژی صنعت سیمان باید به‌تدریج در سندهای مربوطه به بورس انرژی منتقل شود و هم‌زمان قیمت‌گذاری دستوری لغو گردد. ارتقای فناوری صنایع سیمان از طریق اصلاح فرایند توسعه تکنولوژی می‌تواند بهره‌وری را افزایش دهد و دولت نیز موظف است مسیر واردات فناوری‌های نوین این صنعت را تسهیل کند.

سقاب اصفهانی خاطرنشان کرد: آمارها نشان می‌دهد عامل اصلی تشدید ناترازی انرژی در کشور، صنایع نیستند بلکه مصرف بخش خانگی نقش پررنگ‌تری دارد. بنابراین باید صرفه‌جویی در بخش خانگی به صنعت متصل شود و صنعت بتواند از طریق ایجاد انگیزه در این بخش، انرژی مورد نیاز خود را تامین کند. بدون تردید نظام حکمرانی انرژی به شکل فعلی قابل‌قبول نیست و پس از هفت دهه سیاست‌گذاری نادرست، اکنون زمان محدودی در اختیار داریم و باید طی یک بازه سه تا پنج ساله، نظام انرژی و الگوی مصرف کشور به‌طور اساسی اصلاح شود.

در پایان این مراسم همچنین از شرکت‌های سیمان بجنورد، تهران، آرتا اردبیل، اکباتان، فراز فیروزکوه، ساروج بوشهر، ممتازان کرمان، آبیک، شهرکرد، سپاهان، غرب، شاهرود، داراب، غرب، بهبهان، زاوه تربت، باقران، ارومیه، سفید شرق، مازندران، تقدیر شد.