حدیث، دومین سند دین است که پس از قرآن، در شناختن و شناساندن اسلام و شکل گیری و بالندگی علوم اسلامی بیشترین سهم را داشته است. حدیث، میراث ماندگار معصومان ع است که به شرح و تفسیر قرآن و تبیین دین می پردازد.
پیشوایان معصوم ع ، مسلمانان را به فراگیری و فهم حدیث و مذاکره و نشر آن، ترغیب بسیار کرده اند و همین امر، از ابتدا تاکنون، سبب رونق این دانش بوده است.
تلاش عالمان، محدثان و حافظان حدیث و سنت در طول تاریخ اسلام، ستودنی است. آن بزرگواران از ثبت و ضبط حدیث آغاز کردند و با ترجمه، شرح، تعلیق، جامع نویسی و گردآوری احادیث، حراست از این مجموعه را ادامه دادند. این تلاش، امروزه با تصحیح کتب حدیث، معجم نویسی، مسندنویسی، گزیده نویسی، واحد سازی مجموعه ها و ایجاد بانکهای اطلاعات حدیثی ادامه یافته است که بحمدالله رشد و بالندگی شایسته ای دارد و تلاشهای والای پیشینیان را روشنتر می نمایاند.
در حوزه علوم حدیث و دانشهای وابسته به آن، رشته های متعددی چون رجال، درایه، تاریخ حدیث، مصطلحات حدیث، فقه الحدیث، غریب الحدیث و... شکل گرفت و بدین سان، ابعاد بهره وری از آن مجموعه گرانسنگ، استوارتر و گسترده تر گشت. تلاشهای انجام شده و به ثمر رسیده، به راستی بسیار است که باید بدان بالید و آن را پاس داشت. با این همه، باب پژوهش در این حوزه همچنان گشوده است و گرهها و دشواریها نه تنها یکسره از میان نرفته، بلکه به لحاظ شرایط ویژه فرهنگی و اجتماعی که جامعه اسلامی دارد، افزون نیز شده است.
به جرأت می توان گفت که بسیاری از پرسشها درباره اسلام، به حدیث و سنت برمی گردد. بررسی این پرسشها و دستیابی به قواعدی روشن در فهم حدیث، کاری ضروری است. عرضه مدوّن و سامان یافته علوم حدیث، قواعد رجالی و فقه الحدیث در عصر گسترش شبکه دانشها بایسته ای دیگر است. مطالعه جدی درباره احادیث مجعول و ارائه طُرُق روشن در شناسایی آنها، جای تردید ندارد. بررسی احادیث متعارض و یافتن راههای معقول جهت حل تعارض نیز کاری برجای مانده است. تفکیک و رده بندی محتوایی احادیث و یافتن شیوه ها و قواعد متناسب، ضرورت دیگری است؛ زیرا حدیثی که در زمینه معارف به ما رسیده، با آنچه به احکام فقهی مربوط است و یا آنچه به بیان آداب و رسوم اختصاص دارد، یکسان فهم نمی شود و قواعد برداشت از آنها هم یکی نیست. نقد و بررسی کتب حدیث و بیان سبک و روش محدثان، امری است که اندکی مورد توجه پژوهشگران اهل سنت قرار گرفته و نیازمند تداوم و تکمیل است. در کنار این امور، معرفی محدثان و شخصیتهای حدیثی و خدمات ارزنده آنان به حدیث،
احیای متون کهن و نسخ خطی، شرح احادیث مشکل و.... از دیگر کارهای بایسته است.
از این رو، ضرورت انتشار مجله ای علمی تخصصی که به این نیازها توجه کند و اندیشه ها را در این حوزه بگستراند و زمینه های نقد و بررسی و برخورد اندیشه ها را فراهم سازد و پژوهشگران وادی حدیث را با یکدیگر آشنا نموده و آنان را متشکل سازد و حلقه ارتباطی میان جامعه علمی و جامعه فرهنگی باشد، به شدّت احساس می شود. امّا تا آنجا که سراغ گرفته شد، چنین نشریه ای وجود نداشت.
فصلنامه علمی تخصصی علوم حدیث، که به همّت بانیان فرهیخته مؤسسه فرهنگی دارالحدیث و در پی این احساس نیاز، پاگرفت و اینک با همدلی و همکاری دانشورانی فرزانه قدم به عرصه مطبوعات می گذارد، می کوشد تا در حدّ توانْ این نیازها را برآورده کند، و خود را در خدمت به «ثقل اصغر» سهیم سازد.
این نشریه، با توجه به خلأهای یاد شده و با الهام از رهنمودهای مقام معظم رهبری حضرت آیة الله خامنه ای مد ظله (در پیام ارجمندشان به مناسبت افتتاح دارالحدیث)، آرمانها و اهداف زیر را دنبال می کند:
1 گسترش و نشر فرهنگ سنت و حدیث؛
2 تبیین جایگاه حدیث و سنت در اسلام شناسی؛
3 رسیدن به قواعد روشن در مسیر فهم سنت و حدیث؛
4 ارائه معیارهایی روشن برای پالایش حدیث؛
5 معرفی و احیای میراث حدیثی شیعه و اهل سنت.
برای دستیابی بدین آرمانها، این فصلنامه، ارباب معرفت و صاحبان قلم را در زمینه های یاد شده زیر به همکاری فرا می خواند:
یک. تاریخ حدیث: بررسی تاریخ حدیث از آغاز تا دوره کمال و نمایاندن مراحل، شرایط و انگیزه های تدوین حدیث در هر دوره، امری ضروری و ارزشمند است. در پرتو چنین پژوهشهایی می توان میزان درستی و نادرستی احادیث، اعتبار کتب حدیثی و نیز چگونگی فهم حدیث و برداشت از آن را نشان داد. در این وادی، کاستیهای فراوان به چشم می خورد. در مثل، از «اصول اربعمأة» که در تاریخ حدیث شیعه، فصلی به شمار می رود اطلاعات اندکی در دست است؛ از عنوان و نام گرفته تا ارزیابی و نقد؛ با اینکه می دانیم کتب دوره های بعد برپایه همین «اصول» سامان یافته است.
دو. علم رجال و ارزیابی اسناد حدیث: وجود جعل و دس در احادیث، گذشت زمان و فاصله گرفتن از عصر حضور، ضرورت بررسی صحت احادیث را به دنبال دارد. وجود گرایشهای چندگانه درباره بررسی سند و مطرح شدن شیوه های جدید با عنوان «متدولوژی تحقیق تاریخی»، این ضرورت را دوچندان می کند. نگاه بیرونی به وضع کنونی دانش رجال و ارائه راههای متعدد در بررسی سند، می تواند در تکامل علم رجال مفید باشد.
سه. فقه الحدیث: تفسیر نصوص دینی به طور اعم، و قرآن و حدیث به صورت عام، و حدیث به نحو اخص، مطالعه و پژوهشی جدی را طلب می کند. آنچه بر این طلب می افزاید، طرح مباحث جدید در تفسیر متون دینی در میان متکلمان و فیلسوفان دین است. آگاهی بر این مباحث، و نقد و بررسی و سپس گزینش و به کار گیری آنها در تفسیر متون دینی، نیز در همان پایه از مطلوبیّت قرار دارد.
به جز آن، قواعد عام فهم حدیث، چون تعارض اخبار، تقیه در حدیث، نقل به معنا، دلالت فعل، نسخ، پرسش و پاسخها... و قواعد خاص ابواب حدیث، چون: معارف، عبادات، اخلاقیات، آداب، احادیث تفسیری، طب و بهداشت، ادعیه و زیارات و... نیازمند پژوهش است.
چهار. محدثان و کتب حدیثی: پژوهش در کتب حدیث و نشان دادن اسلوب و سبک محدثان هم نیازمند پژوهش است. مطالعه در اوضاع سیاسی اجتماعی آنان و نشان دادن مواضع کلامی و عقیدتی آنها می تواند در نقد و بررسی کتب حدیثی مؤثر افتد.
پنج. نقد و بررسی راویان: در کنار بحثهای کلی علم رجال، پرداختن به شخصیت راویان و تبیین مواضع فکری آنها در نقد و بررسی احادیث بسیار راهگشاست. از این رهگذر می توان به سرِّ بسیاری از جرح و تعدیلها در کتب رجال پی برد و آنها را به نقد کشید.
شش. بررسی و شرح حدیث: گزینش برخی احادیث و روشن ساختن اعتبار و نیز تأمل در محتوا و مفهوم آنها، یکی دیگر از محورهایی است که این نشریه دنبال می کند.
هفت. معرفی و احیای نسخ خطی: معرفی نسخ خطی یی که تاکنون به چاپ نرسیده اند و نیز تحقیق و نشر برخی نسخ خطی کم حجم نیز یکی از مقولاتی است که نشریه بدان اهتمام می ورزد.
هشت. رایانه و حدیث: ضرورت استفاده از تکنولوژی رایانه ای در علوم، جای انکار ندارد. این صنعت، در خدمت به حدیث و ارزیابی های رجالی، بسی سودمند است. معرفی و نشان دادن راههای به کارگیری این صنعت و نیز نشان دادن نتایج پژوهشهایی که با این ابزار به ثمر رسیده، بخش دیگری از قلمرو مجله است.
نُه. کتابشناسی: کتابشناسی جوامع روایی، محدثان و راویان، احادیث، ادعیه، زیارات و... در خدمت به پژوهشگرانْ سودمند است و نشریه از آن استقبال می کند.
ده. نقد و معرفی: نقد و معرفی کتبی که در حوزه علوم حدیث نشر یافته اند و نیز پایان نامه ها، ترجمه ها، شرحها و تعلیقه ها و... از دیگر بخشهای مجله خواهد بود.
«و تلک عشرة کاملة».
در پایان، پنهان نمی کنیم که با استمداد از ذات احدیّت و چشمْ داشت به فیض بی دریغ حضرات معصومین ع ، امید به همدلی، همیاری، پیشنهاد و نقد اهل نظر بسته ایم و ادامه حرکت را در گروِ آن می دانیم.
سردبیر
1 - الکافی، ج 1، ص 41: قال رسول الله [ص]: تذاکروا و تلاقوا وتحدّثوا، فانّ الحدیثَ جلاءٌ للقلوب.
