«روزه» یکی از عباداتی است که هم از جهت اصلاح فردی و تهذیب نفس و هم از جهات اجتماعی و نتایج مادی و معنوی، بسیار مؤثر است. این عبادت یکی از دستورات دین مقدّس اسلام و بلکه همهی ادیان الهی است که اگر آداب و شرایط آن رعایت شود، تأثیرات فراوانی در جسم و روح و روان انسانها دارد.
یک ماه روزهداری به خصوص برای انسانی که اشتغالات گوناگون، او را از پرداختن به خود بازداشته، فرصتی پدید میآورد تا روح خود را از قید و بندها آزاد ساخته و به کسب معنویات و تقویت نیروی اراده و خودسازی مشغول شود و با کسب تقوای بیشتر، خویشتن را برای زندگی پاک و پاکیزه در طول سال آماده سازد.
شخص روزهدار، رنج فقرا و محرومینِ جامعه را درک میکند و به مسؤولیت خویش در قبال آنان واقف شده، درصدد حمایت و دستگیری از آنان بر میآید و از این جهت، جامعه نیز از برکات روزه و روزهداری برخوردار میگردد.
«روزه» به معنای امساک و خودداری است و در اصطلاح شرعی به این معناست که روزهدار از اوّلِ اذان صبح تا مغرب از انجام اموری خودداری کند.
فلسفه روزه
روزه یکی از احکام انسانساز اسلام است که آگاهی از فواید و پی بردن به فلسفهی کامل آن، همچون سایر احکام الهی، سعادت و خوشبختیِ انسان را در پی دارد و از آنجا که خدای مهربان خیر محض است و برای بندگان خود جز خیر و سعادت نمیخواهد، پس اگر به چیزی فرمان میدهد، خیر و سعادت ما در آن است و از هر چه نهی میکند، به این دلیل است که برای ما زیانبخش است و به مصالح مادی و معنوی ما لطمه میزند.
در بررسی سود و زیانِ فرمان الهی، تنها به فواید جسمی و بهداشتی و فوائد اجتماعی نباید بسنده کرد، بلکه مشمول فواید دیگری نیز هست که بندگی و تسلیم و اطاعت از خدای متعال از جمله آن است. به همین جهت، روزه حتماً باید با نیت و قصد قربت و برای رضای خداوند متعال انجام شود و بدون نیت، باطل است. روزهی بدون قصد و قربت، اگرچه ممکن است فواید جسمی فراوانی را در بر داشته باشد، ولی از معارف روحی و روانی تُهی بوده، انسانساز نخواهد بود.
با تبیین این مقدمه، به برخی از فواید روزه اشاره میکنیم:
فواید روزه
1- فواید جسمی و بهداشتی
فواید طبی و بهداشتی روزه که آثار مثبت این فریضهی انسانساز است، به حدّی آشکار است که شاید نیاز به توضیح و تکرار نداشته باشد؛ زیرا بیشتر مردم به آن آگاهاند.
دستگاه گوارشِ انسان از اعضای پُرکارِ اندام آدمی است و با سه وعدهی غذای روزانهای که مردم مصرف میکنند، تقریباً در همهی ساعات، دستگاه گوارش به هضم و تحلیل و جذب و دفع مشغول است؛ اما با روزهداری، از یک سو این اعضا استراحت میکنند و از فرسودگی مصون مانده و نیروی تازه میگیرند و از سوی دیگر ذخایر چربی که زیانهای بسیاری دارند، تحلیل رفته و کاسته میشوند.
پیامبر گرامی(ص) فرموده است: «صُومُوا تَصِحُّوا» ؛ روزه بگیرید تا سالم بمانید.
با روزه و امساک میتوان بیماریهای فراوانی را بهبود بخشیده، معالجه کرد؛ روزه باعث استراحت معده شده، در حال روزه اسیدِ معده به جای غذا، به وسیله صفرا خنثی شده و شخص روزهدار مبتلا به زخم معده نخواهد شد. روزه باعث از بین رفتن بیماری قند، چربی، اعصابِ معده، روده و مغز می شود و انسان روزهدار همواره در سلامتی کامل بسر میبرد.
2- اثر اجتماعی
از نتایج بارز روزه، برانگیختن حسّ همدردی نسبت به مستمندان و همنوعانِ تنگدست است؛ کسانی که زندگی آسودهای دارند و رنج و طعم گرسنگی و تشنگی را نچشیدهاند، ممکن است از حال مستمندان غافل بمانند و روزه وسیلهای است که آنان را از غفلت رهانده، رنج مستمندان را به یاد آنها میآورد تا با دستگیری از فقیران و فراهم ساختن مایحتاج آنها، با آنان همدردی کنند؛ لذا از سویی به احسان و اطعام و انفاق به مستمندان در ماه مبارک رمضان بسیار سفارش شده و از سوی دیگر گرسنگی و تشنگی روزه، موجب درک وضعیت مستمندان میگردد و بدین ترتیب ثروتمند به فقیر نزدیک میشود و احساساتش تلطیف میگردد و در نتیجه احسان و انفاق فزونی مییابد و کمک به همنوع در جامعه فراگیر میشود.
3- اثر تربیتی و خودسازی
در آیه 183 سوره «بقره» آمده است:«یَا أیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَی الَّذینَ مِن قَبلِکُم لَعَلَّکُم تَتَّقُونَ»؛ اى افرادى که ایمان آوردهاید! روزه بر شما نوشته شده، همانگونه که بر کسانى که قبل از شما بودند نوشته شد تا پرهیزکار شوید.
آیه مذکور صریح است به اینکه در شریعتهای گذشته نیز روزه مرسوم بوده؛ ولی از اینکه در همه آنها روزه تشریح شده باشد، ساکت است. روزه، بویژه روزهی ماه مبارک رمضان که در اسلام بر همه مسلمینِ مکلّف واجب است، عامل مؤثری در ایجاد و تقویت روحیه و تقوا و پرهیزکاری است. قرآن مجید این فایده بزرگ را با جمله «لَعَلَّکُم تَتَّقون» یادآور میشود و این عبادت را عامل مهمی برای تقوا میشمارد؛ چراکه تقوا و پرهیزکاری در تربیت و سازندگی شخصیت انسان، نقش بسیار مهمی ایفا میکند.
برای رسیدن به این اثر پُرارزش است که بهترین عبادت در ماه صیام، اجتناب از گناهان است و روزهدار با به کار بستن دستورات الهی که شرط کمال است، روح تقوا را در خود زنده میکند. این مراقبت ثمربخش، در ماه مبارک رمضان بسیار آسانتر است؛ زیرا گرسنگی و تشنگی و دیگر محدودیتهای روزه، شعلههای سرکش غرائز حیوانی و هوسها را تا حدّ چشمگیری خاموش میسازد. با این مراقبت و تمرینِ پیاپی، نیروی بازدارنده در انسان به وجود میآید و خصلت خودداری در او ریشه میگیرد و رشد میکند؛ لذا انسان با گذراندن این برنامهی یک ماهه، توفیق مییابد که پس از ماه رمضان نیز پرهیزکار باقی بماند.
4- ایجاد امنیت و انسجام اجتماعی
آثار معنوی، اجتماعی و بهداشتی و درمانی روزه به نوبهی خود میتواند در عوامل فردی و اجتماعی و به طور کلی در فرآیند تکوینی پدیدههای مجرمانه، نقش مؤثری داشته باشد. آثار روزه در عوامل روانی و فردی، منجر به کنترل غرائز و جلوگیری از انحرافات اخلاقی و جنسی میگردد و در سایر موارد نیز آثار فردی و اجتماعی فراوانی دارد که میتواند در جامعه نقش خود را ایفاء کند؛ جرائم علیه اشخاص، اموال و آسایش عمومی در ماه مبارک رمضان به دلیل شرایط خاصِ جسمی و روحیِ افراد و شرایط اجتماع، با کاهش چشمگیری روبرو میگردد.
بنابراین از آیهی «یَا أَیُّهَا الذینَ آمنُوا کُتِبَ عَلَیکُمُ الصِّیامُ کَمَا کُتِبَ عَلَی الَّذینَ مِن قَبلِکُم لَعَلَکُم تَتَّقُونَ» بر میآید که روزه دارای آثار جسمی و معنوی فراوانی هست که از جمله میتوان ظگفت در این ماه عزیز، فضای جامعه آرامتر از ماههای دیگر میشود؛ زیرا توجه افراد به ذات اقدس ربوبی و ترس و هراس از او معطوف میگردد و این مسئله به گونه طبیعی، کاهش جرائم فرهنگی و اجتماعی را در پی دارد و از سویی باعث ایجاد همدلی و مشارکت میان افراد جامعه و در نتیجه افزایش انسجام اجتماعی می گردد.
