وقتی پای دیابتی قطع می‌شود...

بیش از 50 درصد افرادی که مجبور به قطع پای خود می‌شوند، دیابت دارند. متاسفانه پیشرفت‌های علمی و مراقبت‌های همه‌جانبه هنوز نتوانسته‌ از شیوع دیابت و به تبع آن، زخم پای دیابتی در جهان بکاهد. در این شرایط، راهکارهای روان‌شناسی می‌توانند نقش موثری در بهبود وضع موجود ایفا کنند؛ چه برای آنهایی که بخشی از پای خود را از دست داده‌اند و نیازمند حمایت‌های روانی هستند، چه برای آنهایی که به دلیل پس‌زمینه‌های فکری و احساسی، درمان دیابت و کنترل بیماری خود را جدی نمی‌گیرند.
بسیاری از بیماران دیابتی به وفور مطالب هشداردهنده‌ای را در مورد پای دیابتی خوانده‌اند. اما نتایج یک تحقیق بزرگ مشترک در آمریکا و بریتانیا حاکی از آن است که همچنان باور درونی اکثر بیماران دیابتی بر این است که «درد نداشتن» زخم پای آنها نشانه خوبی از بی‌خطربودن آن است. از سوی دیگر، احساس درونی اغلب بیماران به گونه‌ای است که اگر پای آنها سرد نشده باشد، همچنان سالم و طبیعی است.
روان‌شناسان معتقدند اصلاح ریشه‌ای این احساس‌های درونی، تنها از طریق توزیع کتابچه‌های راهنما ممکن نیست و به مشاوره‌های تخصصی و گروه‌درمانی نیاز دارد. به عبارت دیگر وجود درد انگیزه‌ای غریزی را در ما بیدار می‌کند تا از عامل‌های تشدیدکننده درد دوری کنیم و به هر ترتیب ممکن به دنبال درمان باشیم. این‌ انگیزه در بیماران دیابتی غیرفعال است و درمانگران وظیفه ایجاد آن را دارند.

زخم پا و کیفیت زندگی
 

تحقیق‌ها نشان داده‌اند بیماران دیابتی با زخم‌های مزمن پا برای ارتباط‌گیری و تطبیق در محیط‌های داخل و بیرون از خانه با مشکل‌های قابل‌توجهی دست و پنجه نرم می‌کنند.
یکی از مشهورترین پروژه‌های تحقیقاتی که به تاثیر زخم پای دیابتی بر کیفیت زندگی پرداخته مربوط به یک گروه سوئدی است. این تحقیق به روشنی نشان داده است که کارکرد اجتماعی-روانی افرادی که به دلیل زخم دیابتی بخشی از پای خود را از دست داده‌اند به شدت افت می‌کند.
مطالعه دیگری در آمریکا به این نتیجه رسید که تقریبا نیمی از افراد با پای قطع شده یا به اجبار بازنشسته شده‌اند یا ساعت کاری‌شان کاهش یافته است و در این شرایط بسیاری از موقعیت‌های شغلی را از دست داده‌اند. به عبارت دیگر تنها 30 درصد افراد دیابتی بعد از قطع عضو همچنان در موقعیت قبلی شغلی خود باقی می‌مانند.
علاوه بر این کاهش تحرک فیزیکی به دنبال قطع‌شدگی پا مشکل‌های اجتماعی و بین فردی را برای دیابتی‌ها به دنبال داشته است؛ مشکلاتی که درنهایت این برداشت را در شخص پدید می‌آورد که او ارزش و جایگاه اجتماعی خود را از دست داده است.

زخم پا و افسردگی
 

نقش نوروپاتی دیابتی به روشنی به عنوان عاملی برای شروع و پیشرفت افسردگی به اثبات رسیده است. طبق برآوردهای مرکز ملی سلامت روان آمریکا، افراد دیابتی دو برابر بیشتر از سایر افراد در خطر ابتلا به افسردگی قرار دارند. به همین دلیل از آنجایی که تمام افراد با زخم پای دیابتی به درجه‌هایی از نوروپاتی مبتلا هستند، لازم است به طور منظم از نظر بروز علایم افسردگی مورد بررسی قرار گیرند.
از سوی دیگر، استرس‌های روحی ناشی از یک زخم کهنه که به سادگی هم بهبود پیدا نمی‌کند یا بدتر از آن کنار آمدن با عضوی که به ناگزیر قطع شده است، می‌تواند زمینه‌ساز اختلال‌های روانی مزمنی باشد. براساس پژوهشی که در سال 1998 میلادی در نشریه BMJ به چاپ رسید، استرس روحی ناشی از قطع عضو معادل استرس ناشی از فقدان یکی از وابستگان نزدیک است. در همین پروژه تحقیقاتی بازگشت زودهنگام به محیط کار به عنوان راهکاری مناسب برای پیشگیری از صدمه‌های روانی جدی آن معرفی شد. و اما چه کسانی بیشتر از سایرین در خطر افسردگی قرار دارند؟ احتمال افسردگی و اختلال‌های اضطرابی پس از قطع عضو به عوامل گوناگونی وابسته است. به عنوان نمونه افرادی که پیش از قطع اجباری پا نیز به دلیل بیماری زمینه‌ای خود دچار اختلال‌های روحی بوده‌اند به مراتب بیشتر از سایرین به اضطراب و افسردگی بعد از عمل جراحی دچار خواهند شد.
درواقع افسردگی و اضطراب در کنار دیابت سیکل معیوبی را تشکیل می‌دهند که هر کدام به صورت مداوم باعث تشدید دیگری می‌شود. در تازه‌ترین پژوهشی که در این زمینه صورت گرفته ارتباط افسردگی و دیابت بیش از هر زمانی آشکار شده است. نتایج این تحقیق سال گذشته در نشریه «بیماری‌های غدد داخلی» به چاپ رسید. براساس این نتایج کسانی که دچار عارضه زخم پای دیابتی شده‌اند، به طور معناداری بیشتر از سایر افراد دیابتی که گرفتار این عارضه نیستند، علایم و نشانه‌های اضطراب و افسردگی را نشان می‌دهند.
به عبارت دیگر داشتن سلامت روانی و درک درستی نسبت به مفهوم «سلامت» خود به عنوان یک فاکتور مهم برای پیشگیری از زخم پای دیابتی عمل می‌کند. به هر حال هیچ چیز مثل افسردگی نمی‌تواند اراده یک بیمار دیابتی را برای کنترل دقیق قند و انجام مراقبت‌های تکمیلی تضعیف کند. بنابراین فرد بیمار، خانواده و کادر درمانی همواره باید مراقب خطر افسردگی در یک بیمار دیابتی باشند.
منبع: www.salamat.com