بهشت بوها: تاریخ عطر

تاریخ کوتاه هرکدام از عطرها و جا عطری‌ها در زیر عکس‌ها آمده است. این‌ها برای مصریان و رومیان باستان همان‌قدر مهم بود که عید نوروز برای ما مهم است. با بنیتا همراه باشید.

عطر و ملزومات Credit: Bridgeman Images

سه قطعه‌ی پلاستیکی جا عطری متعلق به شرق یونان در شکل‌های میمون، کلاه جنگجو و کفش صندل. 7 قرن قبل از میلاد. یونانی. موزه‌ی اشمولین (Ashmolean)، دانشگاه آکسفورد بریتانیا

جا عطری Credit: Bridgeman Images

جا عطری سفالی در شکل گوزن ماده، متعلق به دوره‌ی اتروسک (Etruscan)، 6 قرن قبل از میلاد، موزه‌ و گالری هنری بیرمنگام

حواس و امضا‌ی بو‌یی

انتخاب عطر جدید کار سختی است. حداقل این در مورد من صادق است چون که بعد از 10 سال استفاده از عطری ثابت، تصمیم به انتخاب عطری جدید گرفته‌ام. این عطر مثل امضا من است؛ اگر من درجایی یا اتاقی باشم دوستانم خواهند فهمید. تصمیم گرفته بودم تا برای همیشه از آن استفاده کنم، اما با استفاده کردن عطر‌های مختلف در روزهای مختلف، نظرم کلاً عوض شد.

احساس بویایی ما یکی از حواس اولیه‌ی ما است، ولی این حس غیرقابل‌اعتماد نیز هست، ازآنجاکه ما به عطرهای خاصی عادت می‌کنیم و در بیشتر مواقع دیگر متوجه آن نمی‌شویم. ما حتی دوستان خود را ناخودآگاه با حس بویایی خود در مرحله‌ی اول انتخاب می‌کنیم، ولی از طریق بو احساس خطر هم می‌کنیم: وقتی چیزی می‌سوزد یا چیزی سمی یا ناخوشایند به مشاممان می‌رسد؛ و خیلی بامزه است که بدانید در زبان آلمانی مثلی برای کسی که دوست ندارید وجود دارد «Ich kann ihn/sie nicht riechen» که یعنی: نمی‌توانم بوی این فرد را تحمل‌کنم.

شوارزلوز (Schwarzlose) و عطرهای دهه‌های اول قرن 13 شمسی

جا عطری میناکاری شده Credit: Christie's Images / Bridgeman Images

بوچونس مورنس (Bouchons Mures) شماره 495، ساخت 1300 شمسی با شیشه‌ی میناکاری شده و آبی شفاف. لالیک (Lalique)، رنه جولس (Rene Jules)، مجموعه شخصی

شیشه اسپری عطر Credit: A. Dagli Orti / Bridgeman Images

شیشه‌ی اسپری عطر با دکوراسیون گل. دهه‌ی اول قرن 13 شمسی، مجموعه شخصی

کم‌کم علاقه‌مند شدم که درباره‌ی تاریخ عطرها مطالعه کنم این کار را با بازدید از نمایشگاه برلین شروع کردم که عنوان آن تاریخ عطر برلین به نام شوارزلوز بود، در دهه‌ی اول و دوم قرن 13 شمسی در اوج معروفیت خود بود. در این نمایشگاه همچنین وسایلی برای استفاده کردن از عطر به نمایش گذاشته شده بود؛ یکی از آن‌ها فلاسک کوچکی بو که به شکل پایی روی حشرات بود و معنی آن این بود که این عطر وسیله‌ای برای دفع حشرات است.

ظروف و نگه‌دارنده‌های عطر

ظروف عطر Credit: Werner Forman Archive / Bridgeman Images

جعبه‌ای دکوری فلاسک‌ها و بطری‌ها نگه‌دارنده‌ی عطرها و لوازم‌آرایشی پیداشده از آرامگاه مریت (Merit)، همسر معماری سلطنتی کا

مثال‌های خوبی از ظروف البستر (alabaster vessels) تا مصر یا بطری‌های شیشه‌ای از روم که نگه‌دارنده‌ی روغن‌ها و عطرهای قیمتی بودند. حتی امروزه عطر‌های بسیار عالی با ماندگاری زیاد وجود دارد که بسیار گران هستند و بطری‌های آن مثل خود عطر امضا محسوب می‌شود. شکل بطری‌ها برای مارک‌های مختلف معمولاً به‌راحتی قابل تشخیص هستند و تغییر آن به‌راحتی فهمیده می‌شود.

با نگاه به آرشیو عکس‌ها متوجه شدم که ظروف عطر‌ها و کرم‌ها از زمانی که انسان وجود داشته استفاده می‌شده‌اند. جستجو‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد که عطر‌ها در تاریخ همیشه گران‌قیمت و باارزش بوده‌اند.

بطری های عطر Credit: Photo © Bonhams, London, UK / Bridgeman Images

مجموعی از بطری‌های عطر متعلق به قرن 12 و 13 هجری شمسی از سوئیس و بریتانیا و فرانسه و ونیز، مینایی و طلائی و شیشه‌ای و چینی و نقره‌ای. مجموعه‌ی شخصی

عطرپاش Credit: Bridgeman Images

عطرپاش، قرن 6 و 7 هجری شمسی، شیشه‌ای، مصر باستان، موزه‌ی سنت لوریس در میسوری آمریکا

طاعون و پماندرها

در قرون‌وسطی، با افزایش انفجاری جمعیت در بسیاری از شهر‌ها، کمبود امکانات بهداشتی و درمان، بوی مشمئزکننده و فاضلاب در خیابان‌ها می‌پیچید. البته این موضوعی نیست که بخواهم بیشتر از این به آن فکر کنم.

طاعون در آن زمان بیشتر مراکز شهرنشینی را مورد هدف قرارداد و «هوای ناپاک» به عقیده‌ی آنان عامل بیماری بود. پزشکان زمان برای مقابله با این بیماری، ترکیبی از روغن‌های معطر، گیاهان دارویی و دارچین را در هود‌های نوک بلند قرار می‌دادند که می‌توانیم در تصاویر معاصر آن‌ها را ببینیم.

پماندرها (Pomanders) بسته‌های کوچکی بودند که پر از ادویه‌جات می‌شدند و برای دفع طاعون به کار برده می‌شدند. این ظروف بسیار ماهرانه طراحی‌شده بودند که می‌شد آن‌ها را دور گردن یا کمر نیز بست.

پماندور Credit: Bridgeman Images

پماندر که از 4 قسمت بازشده تشکیل‌شده است و برای نگه‌داری عطرها و چیزهای معطر استفاده می‌شد. طلا نقره‌ای، احتمالاً متعلق به انگلستان سال 960 هجری شمسی.

عطر بدن

حمام کردن درگذشته کاری خطرناک تصور می‌شد که در طی آن «حفره‌های پوست باز می‌شود و بخارات بد وارد بدن می‌شوند». این تفکر در قرن‌های بعد دیگر جایی نداشت و از عطر و وسایل آرایشی برای پوشش بوی بدن استفاده می‌شود. ما این کار را تا حدی هنوز انجام می‌دهیم و بهداشت بدن رفته‌رفته در طول قرن‌ها بهبودیافته است.

بطری های عطر Credit: Bridgeman Images

مجموعه‌ای بطری‌های عطر (نقره) متعلق به اروپای قدیم، مجموعه‌ای شخصی به نام پائول فریمن (Paul Freeman)

بطری های عطر Credit: Bridgeman Images

بطری‌های عطر، کتابخانه‌ی عکس دِ آگوستینو (De Agostino)، جی. داگالی اورتی (G.Dagali Orti)

عطر‌ مناسب هدیه

می‌دانم که عید نوروز و کریسمس زمانی مناسب برای دادن هدیه‌هایی مثل عطر است اما این نصیحت را از من داشته باشید: اگر می‌خواهید برای کسی هدیه‌ای بگیرید و او هنوز از عطر خاصی استفاده نمی‌کند، حتماً سعی کنید عطر را به‌عنوان هدیه در نظر بگیرید. من چندین سال قبل عطری بسیار گران‌قیمت را به دوستم هدیه دادم که چنان تهوع‌آور بود که فقط توانستم دو بار از آن استفاده کنم ولی روی دوستم بسیار خوشبو بود. همه‌ی ما متفاوت هستیم و ازآنجایی‌که حس بویایی ما توسط دماغمان کنترل می‌شود باید بیشتر به آن فکر کنیم.

جا عطری