منظور از هفت آسمان چیست؟

قبل از آنکه مقصود از هفت آسمان روشن شود: لازم است به چند نکته اساسی اشاره شود:

1. مقصود از سماء (آسمان):

کلمه «سماء» و مشتقات آن که سیصد و ده بار در قرآن کریم به کار رفته، دارای مفهوم جامعی است که مصادیق و معانی متعددی از آن اراده می شود از جمله:

الف. «سماء» در لغت از ریشه «سمو» به معنای بلندی است، (2) حتی برخی لغویون ادعا کردند هر بالایی نسبت به پایین آن، آسمان و هر پایینی نسبت به بالای آن ،زمین است. (3)

ب. آسمان در قرآن در دو مفهوم به کار رفته است:

آسمان مادی

- آسمان به معنای جهت بالا :

اصلها ثابت و فرعها فی السماء

مانند درخت پربرکت و پاکیزه که ریشه آن در زمین ثابت و محکم است و شاخه های آن به آسمان کشیده شده است. (4)

-آسمان به معنای جوّ اطراف زمین :

و نزلنا من السماء ماءً مبارکاً (5)

و از آسمان آب مبارکی را فرو فرستادیم.

- آسمان به معنای مکان سیارات و ستارگان:

تبارک الذی جعل فی السماء بروجاً و جعل فیها سراجاً و قمرا منیراً (6)

بزرگوار آن خدایی که در آسمان برجها مقرر داشته و در آن چراغ روشن خورشید و ماه تابان را روشن ساخت.

آسمان به معنای معنوی:

- آسمان به معنای مقام قرب و مقام حضور که محل تدبیر امور عالم است:

یدبّر الامر من السماء الی الارض (7)

اوست که امر عالم را از آسمان تا زمین تدبیر می کند.

- آسمان به معنای موجود عالی و حقیقی (8)

و فی السماء رزقکم و ما توعدون (9)

روزی تان و آن چه به شما وعده داده می شود (که ظاهراً بهشت منظور است) در آسمان قرار دارد.

2. مقصود از سبع (هفت) چیست؟

کلمه سبع (هفت) در عربی به دو صورت به کار می رود.

الف. هفت به معنای عدد مشخص و معین که در ریاضیات به کار می رود.

ب. هفت به معنای نماد کثرت؛ چرا که گاهی در عرب کلمه «هفت» به کار می رود و معنای کنائی آن (تعداد زیاد و کثیر) مراد است. (10).

3. مقصود قرآن از واژه «هفت آسمان»

مفسرین درباره واژه «هفت آسمان» چندین احتمال داده اند.

الف: هفت به معنای عدد حقیقی باشد که در این صورت این احتمالات متصور است.

1. هفت آسمان پر از ستاره و سیاره (11) چون احتمال وجود هفت جهان مشابه که هنوز کشف نشده است، وجود دارد.

2. هفت مقام قرب و حضور و موجود عالی معنوی (هفت آسمان) (12)

3. ممکن است منظور از آسمان، جهان باشد و هفت آسمان به هفت جهان مخلوق خدا اشاره کند. این نظر صحیح تر به نظر می رسد زیرا از آیات قرآن استفاده می­شود که تمام کرات و ثوابت و سیّاراتی را که ما می بینیم، همه جزء آسمان اوّل است ‌و شش عالَم دیگر وجود دارد که از دسترس دید ما و ابزارهای علمی امروز بیرون است و مجموعاً‌هفت عالم را به عنوان هفت آسمان تشکیل می دهند. شاهد این سخن آن است که قرآن می گوید:

وَ زَیَّنَّا السَّماءَ الدُّنْیا بِمَصابیح‏ (13)

ما آسمان پایین را با چراغ های ستارگان زینت دادیم.

وَ لَقَدْ زَیَّنَّا السَّماءَ الدُّنْیا بِمَصابیح ‏(14)

ما آسمان پایین (نزدیک) را با چراغهای فروزانی زینت بخشیدیم‏.

از این آیات به خوبی استفاده می شود که همه ‌آن چه می بینیم و جهان ستارگان را تشکیل می دهد، جزء آسمان اوّل است و در ماورای آن، شش آسمان دیگر وجود دارد که در حال حاضر اطلاع دقیقی از جزئیات آن نداریم.

این که گفتیم شش آسمان دیگر امروز برای ما مجهول است و ‌ممکن است علوم بشری  روزی  از روی آن پرده بردارد، به این دلیل است که علوم ناقص بشر به هر نسبت که پیش می رود، از عجایب آفرینش، تازه هایی را به دست می آورد.

ب. اگر هفت، به معنای کثرت باشد در این صورت احتمالات زیر متصور است:

1. آسمان های زیادی (مجموعه کرات و سیارات و...) خلق کرد.

2. تعداد زیادی از طبقات جوّ آسمان را خلق کرد .

3. مراتب معنوی و مقامات قرب و حضور و موجودات عالی بسیاری خلق کرد .

با توجه به ابهامی که در معنای هفت آسمان قرآن وجود دارد و با توجه به ابهاماتی که در مورد آسمان و کهکشان ها از نظر علمی وجود دارد؛ نمی توان درباره آن نظر قطعی داد و همه نظریات به صورت احتمال و گمان مطرح می شود (15) امّا نباید از این نکته غافل شویم که هدف قرآن هدایت معنوی و تربیتی بشر است . اشاره قرآن به مواردی از قبیل هفت آسمان و زمین، حرکت خورشید و زمین و... علاوه بر حقانیت آنها، نشان از قدرت لایزال او و هموار نمودن راه خداشناسی و آماده کردن زمینه تفکر و تدبر در آفرینش است. همچنین بعضی از مطالب علمی قرآن نیازمند به زمان و اثبات علم تجربی می‌باشد. اگر علوم تجربی تا کنون در بعضی مسائل علمی قرآنی نظریه تاییدی نداده اند، دلیل بر باطل بودن نظریه قرآن نیست بلکه هنوز علم به کشف این راز و رمز ها نرسیده است.

پی نوشت:

1 . بقره(2) آیه29 ـ اسراء(17)آیه 44 ـ مؤمنون(23)آیه 86 ـ فصلت(41)آیه 12 ـ ملک(67)آیه 3 ـ نوح(71) آیه15 ـ طلاق(65)آیه 12.

2. التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، حسن مصطفوی، (انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چ 1، تهران، 1371ش) ج 5، ص 254.

3 . مفردات، راغب اصفهانی، المکتبه الرضویه، تهران، 1332 ش، ماده سماء.

4. ابراهیم(14) آیه 24.

5.ق(50)آیه9.

6. فرقان(25) آیه 61.

7. سجده(32) آیه 5.

8. معارف قرآن، استاد مصباح یزدی، (انتشارات در راه حق، قم، 1367 ش)، ص 234؛ پژوهش در اعجاز علمی قرآن، دکتر محمد علی رضایی اصفهانی، انتشارات مبین، رشت، چ 1، 1380، ج 1، ص 134.

9. ذاریات(51) آیه 22.

10. لقمان(32)آیه27.

11 . التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، همان، ج 1، ص 165.

12.المیزان، علامه طباطبایی، نشر اسراء، قم، ج 16، ص 247 و ج 19، ص 327.

13.فصلت(41)آیه12.

14. ملک(67)آیه5.

15.: تفسیر الجواهر، طنطاوی جوهری، دار الفکر، بی تا، ج 1، ص 46؛  پژوهش در اعجاز قرآن، ، ج 1، ص 126 ـ 146.