تقوا و برکات آن
روزه ای که در آن تشنگی و گرسنگی نباشد، خیلی حالت روزه ندارد. روایت زیبایی در کافی و ثواب الاعمال هست، که پیغمبر عظیم الشأن فرمودند: کسی که در شدت گرمای طولانی روز، روزه دار است و تشنگی بر او غلبه کند، خدای متعال هزار فرشته را مأمور می کند صورت تشنه روزه دار را مسح کنند و به او بشارت بدهند تا وقتی که موقع افطار شود. موقع افطار خدای متعال با او صحبت می کند و می گوید: «مَا أَطْیبَ رِیحَک وَ رَوْحَک» (کافی/ج4/ص64) ای روزه داری که برای من روزه گرفت، «مَنْ صَامَ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یوْماً فِی شِدَّةِ الْحَر» یعنی واقعاً امتیازهای فوق العاده ای به کسانی که در هوای گرم روزه می گیرند، می دهند. خدای متعال می فرماید: چقدر بو و جان و روحت طیب و پاکیزه است. ای ملائکه «مَلَائِکتِی اشْهَدُوا أَنِّی قَدْ غَفَرْتُ لَهُ». کسی که در شدت گرما به خاطر خدا روزه می گیرد، آب و غذا نمی خورد. روزه علامت اخلاص افراد است و ایمان به غیب است. خدای متعال می فرماید: ای ملائکه شاهد باشید، من این روزه دار را آمرزیدم. گناهانش را پاک کردم. دختر خانم هایی که در سن 9 سالگی روزه می گیرند، هم پدر و مادرها به اینها توجه کنند و هم تشویقشان کنند و نوازش کنند. همینطور که خدا روزه دارها را تشویق می کند. در آخر هدایای به آنها بدهند که برای روزه گرفتن تشویق شوند. چه پسرها و چه دخترها انشاءالله در روزه گرفتن موفق باشند.
محور اصلی بحث ما همانطور که فرمودید، در باره ی برکت در زندگی بود. چه عواملی برکت را زیاد می کند و چه عواملی برکت زداست. برکت را کم می کند. یکی از چیزهایی که برکت را زیاد می کند، خود ماه مبارک رمضان و روزه گرفتن است. خطبه ی پیامبر اعظم در ماه شعبان با لفظ برکت است. «أَیهَا النَّاسُ إِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ إِلَیکمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَکةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَة» (وسایل الشیعه/ج10/ص313) یعنی سه واژه مهم و بشارت مهم را در اول خطبه دادند که اولی این است که ماه خدا با برکت و رحمت و آمرزش به شما روی آورده است. اگر برکت در جان و مال و زندگی انسان بیاید وارسته است و نجات پیدا می کند. اگر رحمت هم شامل حال او شود، نجات پیدا می کند. اگر آمرزش هم شامل حال او شود باز نجات پیدا می کند. یعنی سه چیز برای عاقبت بخیری انسان مؤثر است. برکت در این ماه بسیار فوق العاده است. یعنی از لحظه لحظه ها و ثانیه های ماه رمضان باید حداکثر بهره را ببریم. خیلی از عزیزانی که سال گذشته بودند، امسال در بین ما نیستند.
پیغمبر خدا عبور می کردند، کنار قبری کسی دفن شده بود. روزهای قبل فوت شده بود، بستگانش برای خواندن فاتحه آمده بودند. حضرت فرمودند: «لرکعتان خفیفتان مما تحتقرون أحب إلی صاحب هذا القبر من دنیاکم کلها» (مجموعه ورام/ج2/ص225) دو رکعت مختصر و کوتاه در نزد این میت از همه چیز بالاتر است. یعنی آرزو دارد ای کاش من برگردم و دو رکعت نماز بخوانم. حالا برکاتی که در ماه رمضان است، یکی خواندن دو رکعت نماز واجب ادا یا قضاء است. هفتاد برابر ماه های دیگر ثواب دارد. پیغمبر در همین خطبه شعبانیه فرمود: اگر کسی نماز مستحبی بخواند، برائت آزادی از آتش جهنم را برایش می نویسند.
ثواب تلاوت قرآن کریم
بیشترین چیزی که در ماه رمضان سفارش شده است، ماه بهار قرآن است. تلاوت قرآن، نگاه کردن و گوش دادن به قرآن است و انس با قرآن است. گوش دادن قرآن هم ثواب تلاوت آن را دارد. به جای گوش دادن به صوت های دیگر قرآن را گوش بدهند. قرآن را باز کنند و نگاه کنند. یکی از اساتید بزرگوار می گفت: آنها که دلشان مرده است، وضو بگیرند و قرآن را روی سینه شان بگذارند. بگویند: خدایا این نور قرآن را به دل ما بده و دل ما را زنده کن. بشارت بزرگی پیغمبر خدا دادند و فرمودند: اگر کسی یک آیه در ماه رمضان تلاوت کند، مثل این است که در غیر ماه رمضان یک ختم قرآن کرده است. یک ختم قرآن چقدر وقت می خواهد. ولی شما در این ماه مبارک یک «بسم الله الرحمن الرحیم» هم بگویید، یک ختم قرآن است. «قل هو الله احد» یک ختم قرآن است. «الله الصمد» یک ختم قرآن است. در این ماه افازه و برکت از جانب خدای متعال بر سر بندگان ریخته می شود. عزیزانی که سواد ندارند، سوره حمد، سوره توحید، سوره های کوچکی که بلد هستند را تکرار کنند. سوره توحید غیر از اینکه هر آیه اش یک ختم قرآن است، در غیر این ماه هم هر یکبارش یک سوم قرآن است. دیگر نور علی نور است. یعنی از لحظه لحظه های این ماه استفاده کنیم.
روایت داریم امام هشتم(ع) در ماه رمضان هر سه روز یک ختم قرآن می کردند و می فرمودند: اگر تدبر و تفکر در قرآن سفارش نشده بود، من زودتر از این می خواندم. در روایت داریم برتری کلام خدا بر سایر کلمات مثل برتری خدا بر خلق است.
روایت داریم روز قیامت قرآن به شکل جوان زیبایی تجسم پیدا می کند و آنهایی که با او مأنوس بودند، و به قرآن عمل کردند، از آنها شفاعت می کند. و برای بعضی هم مدعی و شاکی است. بعضی قرآن را فقط برای شب عروسی و اینکه در خانه گذاشتند خاک می خورد، اهمیت نمی دهند. وقتی که ما برای دیدن سریال، بازی با گوشی همراه، شاید یک دهم آن را برای قرآن یا برای معنویت و رشد و کمال و تعالی روح و جان خودمان نمی گذاریم. این واقعاً جای گلایه است. چیزی که برای ما می ماند این قرآن و اهل بیت است. ایمان و تقوا و عمل صالح است که به درد ما می خورد. پیغمبر خدا فرمودند: از برکات این ماه افطاری به روزه دار است، و ثواب آن مثل آزاد کردن یک بنده در راه خداست. این افطار دادن به مؤمن آمرزش گناهان را در پی دارد. بعضی بلند شدند و گفتند: یا رسول الله! ما قدرتی برای افطار دادن نداریم. حضرت فرمودند: «اتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشِقِّ تَمْرَةٍ اتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشَرْبَةٍ مِنْ مَاء» (وسایل الشیعه/ج10/ص313) یعنی ولو به نصف خرما هم شده است. نصف خرما مثال است، حداقل چیز را که می توانند افطار بدهند. چند نفری آب و نان و شیر بدهیم. شیرینی بدهیم. در روایات ما روی صدقه خیلی پافشاری شده است.
روایتی دیدم که خدا تمام اعمال را موکل دارد، فرشته ها آن را تحویل می گیرند و ثبت می کنند. جز صدقه که خدا می گوید: من خودم با دست خودم می گیرم. بعضی می گویند: ما روزه می گیریم و نماز می خوانیم، اما حرف پول و دست به جیب شدن و احسان و افطار را برای ما نگویید. اینها خیلی خطرناک است. خساست و بخل جامه تمام بدی ها است. خدا می گوید: من با جان و مالت کار دارم. حتی در بعضی آیات داریم که مال بر جان مقدم شده است.
یک نفر به امام هفتم گفت: من مشکل اقتصادی و کمبود مال دارم. چه کنم؟ فرمودند: صدقه بده. عرض کرد: من می گویم: مشکل اقتصادی دارم. فرمودند: صدقه بده. گفت: ندارم! فرمودند: قرض کن و صدقه بده. ما هم در آیات قرآن و هم در نهج البلاغه داریم، «لِینْفِقْ ذُو سَعَةٍ مِنْ سَعَتِهِ وَ مَنْ قُدِرَ عَلَیهِ رِزْقُهُ فَلْینْفِقْ مِمَّا آتاهُ اللَّهُ» (طلاق/7) یکی از چیزهایی که برکت را زیاد می کند، انفاق است. «وَ مَنْ قُدِرَ عَلَیهِ رِزْقُهُ» یعنی کسی که در تنگنای اقتصادی قرار گرفته، در تنگنای مال است. «فَلْینْفِقْ مِمَّا آتاهُ اللَّهُ» مال کم را بدهد. یک ریال بدهد ولی بدهد.
امیرالمؤمنین(ع) فرمود: «إذا أملقتم فتاجروا الله بالصدقة» (غررالحکم/ص395) یعنی اگر مشکل اقتصادی پیدا کرد، با صدقه دادم با خدا معامله و تجارت کند. یا فرمود: «اسْتَنْزِلُوا الرِّزْقَ بِالصَّدَقَة» (شرح نهج البلاغه/ج18/ص335) یعنی رزق و روزی را با صدقه دادن پایین بیاورید. البته خرما و لیوان آب برای کسانی است که تمکن ندارند، اگر کسی واقعاً دارایی و ثروت دارد، در حد توانش باید بدهد.
خوابیدن در ماه رمضان برکت است. نفس کشیدن برکت است. اگر کسی در این ماه گناه نکند، روزه دار واقعی باشد، نفس کشیدنش ثواب سبحان الله دارد و برایش ثبت می شود. انشاءالله حداکثر بهره را از این ماه داشته باشیم. به برکت آیات نورانی رکوع هایتان پر از شکوه و سجده هایتان پر از قیام باشد. دلهایتان صاف و نماز و روزه هایتان قبول باشد. در خطبه شعبانیه پیامبر عظیم الشأن(ص) بخشی را درباره ی ذکر شریف صلوات فرموده اند. آیت الله بهاءالدینی می فرمودند: ذکر شریف صلوات کمتر از تلاوت قرآن نیست. عمل به قرآن و دستور قرآن است. حتی ایشان می فرمودند: من برای اموات به جای حمد و «قل هو الله» ذکر صلوات هدیه می کنم و آثارش را هم دیدم. پیغمبر خدا فرمود: کسی که در این ماه زیاد بر محمد و آل محمد صلوات بفرستد، خدا میزان حسنات او را سنگین می کند، در روزی که میزان اکثر افراد سبک است. پیغمبر در این بیان فرمودند: خیلی ها روز قیامت باقی می آورند. ثواب کم، گناه زیاد است. اگر کنار اعمالشان ذکر صلوات را زیاد گفته باشند، خدا میزان و کثر حسنات آنها را بالا می برد. صلوات هم غیر از قرائت قرآن و نماز است. برای قرآن و نماز باید وضو داشته باشیم، رو به قبله باشیم. اما صلوات را با وضو و بی وضو، رو به قبله، نشسته، در حال حرکت، یک عبادت سهلی است که کثیر الثواب است.
اولین آیه از سوره مبارکه انعام می فرماید: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ الحْمْدُ لِلَّهِ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ جَعَلَ الظُّلُمَاتِ وَ النُّورَ ثُمَّ الَّذِینَ کفَرُواْ بِرَبهِّمْ یعْدِلُونَ» حمد و ستایش خداوندی که آسمان ها و زمین را خلق کرده است. روایتی از امیرالمؤمنین(ع) داریم که این آیه پاسخ به سه گروه است که منکر خدا هستند. خدا می فرماید: خالق هستی آن پروردگاری است که از چشم عدم به وجود آورده و ایجاد کرده است. گروه دوم که ایزد و اهریمن می گویند، نور و ظلمت می گویند. آب و آتش می گویند. می فرماید خداست که نور و ظلمات را قرار داده است. یعنی هم خلق کرده و بعد از خلقت هم نور و ظلمت را او ایجاد می کند. در همه جای قرآن نور مفرد آمده است. یعنی انوار در قرآن نداریم. ولی ظلمات جمع آمده است. چون ظلمت برای جهل و جهالت است. ولی نور واحد است و یگانگی است. از خدا تعبیر به نور شده است. از قرآن و از امام ها تعبیر به نور شده است. به هر حقی و هر چیزی که روشنگری می کند، نور می گویند، یک حقیقت بیشتر نیست. پس دسته اول منکر خدا هستند، خدا خالق آسمان ها و زمین است. دسته دوم دوگانه پرستان هستند، ظلمات و نور برای یک خداست. برای دو خدا نیست. دسته سوم مشرکین هستند که کنار خدا، بتی قرار دادند. می فرماید: «ثُمَّ الَّذینَ کفَرُوا بِرَبِّهِمْ یعْدِلُونَ» اینهایی که کفر ورزیدند، همتا و هم مانند برای خدا قرار دادند که اینها منحرف هستند و گمراه هستند. امیدواریم که خدای متعال توفیق کامل را به ما مرحمت بفرماید.
آقای شریعتی: «یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا کتِبَ عَلَیکمُ الصِّیامُ کما کتِبَ عَلَی الَّذینَ مِنْ قَبْلِکمْ لَعَلَّکمْ تَتَّقُونَ» (بقره/183) روزه بگیرید، شاید تقوا و اهل تقوا شوید. شنیدن از تقوا و برکات آن قطعاً برای همه ما شنیدنی خواهد بود.
شکر خدا در همه حال
بحث اصلی ما درباره زندگی با برکت، عمر و جان با برکت، علم با برکت، شغل با برکت، رزق و روزی با برکت، گاهی حقوق کم است اما همه مشکلات با این حقوق کم برآورده می شود. یکی از عواملی که در قرآن و روایت است و خیلی روی آن تأکید شده بود، شکرگزاری بود. «لَئِنْ شَکرْتُمْ لَأَزیدَنَّکم» (ابراهیم/7) چیزهایی که وسایل شکر است، یکی درک نعمت بود. یکی حدیث و گفتگوی نعمت بود. یادآوری کنیم. بدنمان سالم است و روزه می گیریم. البته آنهایی هم که عذر دارند ثواب می برند، ولی خدا به کسی که این تشنگی و گرسنگی را تحمل می کند، هزار فرشته می آیند صورت او را مسح می کنند و به او بشارت می دهند. یادآوری نعمت ها شکر نعمت است. گفتن کلماتی که باعث شکر است، الحمدلله، شکر شب و روز را کامل می کند. دعای افتتاح این شب ها مملوء از حمد و ستایش و شکرگزاری است. دعای سحر را فراموش نکنیم. واقعاً اگر ما در یک خانواده بت پرست و آتش پرست بودیم، همانطور می شدیم. یعنی این لطف خداست که اگر هدایت نمی کرد هدایت نمی شدیم. «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدانا لِهذا وَ ما کنَّا لِنَهْتَدِی لَوْ لا أَنْ هَدانَا اللَّه» (اعراف/43)
یکی از راه های شکرگزاری نماز شکر است. سجده شکر است. بالاترین شکر این است که انسان اظهار عجز کند. «از دست و زبان که برآید *** کز عهده شکرش به در آید»
«بنده همان به که ز تقصیر خویش *** عذر به درگاه خدا آورد»
آخرش این است که آدم به عجز و ذلت کامل بیفتد. در روایت دیدم که حضرت می فرماید: در ماه رمضان تن آرام، قلب آرام و آن حالت خضوع و شکستگی که نتیجه روزه هست، که آدم ضعیف می شود را خدا خیلی دوست دارد. اگر شکر به اینجا برسد که آدم با همه وجودش ببیند از خودش چیزی ندارد. شکر نعمت کامل را به وجود آورده است.
تقوا و برکت الهی
عامل دیگری که باعث برکت و خیر در عمر و جان و مال و ایمان و زوایای زندگی می شود، بحث تقوا است. تقوا عامل بسیار بسیار قوی برای وسعت رزق است. همه درهای بسته را باز می کند و باعث گشایش در همه کارها می شود. آیه 96 سوره اعراف می فرماید: «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُری آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ» وعده خداست نه وعده آدمی که معلوم نیست به وعده اش پایبند باشد و توان و قدرت اجرایش را داشته باشد. خدایی که خزانه اش تمام شدنی نیست. روایت هست که از خدا هرچه می خواهید بخواهید. بعد خدا می فرماید: اگر تمام خواسته های خلق را بر بیاورم، یک بال پشه و یک ذره از ملک و مملکت من کم نخواهد شد. اهل دنیا وقتی خرج کنند تمام می شود. گاهی ندارند خرج کنند. ولی خدا تمام آرزوها را هم برآورده کند، تمام نمی شود. خدای بزرگ می گوید: اگر مردم شهرها ایمان بیاورند و واقعاً خدا را قبول کنند، و کنار ایمان هم تقوا پیشه کنند، دست به حرام دراز نکنند، «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُری آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ» خدا می فرماید: قطعاً ما باز می کنیم و برکات آسمان و زمین را بر آنها می ریزیم. یعنی هم از طرف آسمان خیر و برکت می بارد. باران رحمت می بارد، رزق و روزی هایی که از آسمان باید نازل شود و هم از زمین گنج هایی که در زمین نهفته است، پیدا می شود. چرا در زمان ظهور امام زمان فقیه و نیازمند نیست.
دعایی که بعد از نمازها در ماه مبارک می خوانیم همه در زمان امام زمان (ع) اتفاق می افتاد. «اللَّهُمَّ أَغْنِ کلَّ فَقِیرٍ اللَّهُمَّ أَشْبِعْ کلَّ جَائِعٍ اللَّهُمَّ اکسُ کلَّ عُرْیان» هر برهنه ای را بپوشان. هر گرسنه ای را سیر کن. هر زندانی را آزاد کن، هر مریضی را شفا بده، اصلاً مریضی ها در زمان ظهور از بین می رود. چون اعمال و رفتار ما گرفتاری هایی را ایجاد می کند. امام هشتم(ع) فرمودند: اگر مردم گناه جدید اختراع کنند، خدا مرض و گرفتاری جدیدی به آنها می دهد. یعنی بسیاری از امراض دستاورد اعمال خود انسان است. الا مریضی های خاص، ممکن است طرف معصوم باشد، آنها را قبول داریم. خیلی از آفات و آحاد و گرفتاری ها دستاورد اعمال انسان ها است. «وَ ما أَصابَکمْ مِنْ مُصیبَةٍ فَبِما کسَبَتْ أَیدیکم» (شوری/30) چون در زمان ظهور امام زمان ظلم نیست، همانظور که تقوا برکت می آورد، عکس آن هم برکت زدایی می کند. خیانت، دروغ، قسم ناحق، مال ربا، مال حرام زیاد نمی شود. اگر زیاد شود برکت ندارد. مال حلال آرامش می آورد، خوشی می آورد، راحتی و اطمینان می آورد، انسان به یک جایی می رسد احساس آرامش می کند. ولی مال حرام انسان را در عذاب قرار می دهد.
بی تقوایی برکت را از بین می برد.
روایتی دیدم که اگر خیانت در مردم زیاد شود، برکات از بین می رود. همانطور که تقوا برکت می آورد، بی تقوایی هم برکت را از بین می برد. لذا خدای مهربان وعده داده اگر کسی از مردم، اهل شهرها در زندگی مراعات کنند، خدا در برکات آسمان و زمین را به روی آنها باز می کند. روایت داریم افرادی که زکات بر گردنشان است، در به در می گردند یک فقیر پیدا نمی کنند زکات مالشان را بدهد.
یکی از رفقا می گفت: برای تبلیغ به شهری رفتم، آن سال خشکسالی عجیبی بود و آفت هم زیاد به زراعات و کشاورزی خورده بود. بنده خدایی آمد به من گفت: حاج آقا می شود من از شما دعوت کنم یک ناهاری، یک وعده بیایید باغ و کشاورزی مرا ببینید. گفتم: چطور؟ گفت: شما می دانید امسال خشکسالی است و آفت زیاد است. روایت داریم خدا هیچ سال باران را از سال دیگر کمتر نمی فرستد. این اعمال و رفتار انسان هاست. باران را خدا در دریا و اقیانوس ها می ریزد. یا در کویر می ریزد. خدا از خدایی و رزاقی اش کم نمی گذارد. «إِنَّ اللَّهَ لا یغَیرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّی یغَیرُوا ما بِأَنْفُسِهِم» (رعد/11) ما عوض می شویم فضا عوض می شود.
ایشان می گفت: باغ های اطراف، کشاورزی های اطراف به قدری از بین رفته بود و خشک شده بود، باغ این بنده خدا با طراوت و سر سبز بود و شاخه هایش به طرف زمین خم شده بود و بعضی ها از زیادی میوه شکسته بود. گفت: من همین سالی که خشکسالی اطراف را گرفته است، من زکاتم را می دهم، خمسم را می دهم، به فقرا و ایتام کمک می کنم. هر نهالی که کاشتم، سحرها آبیاری می کردم و دو رکعت نماز می خواندم و نهال را می کاشتم.
روایتی دیدم که خانه هایی که در آن ذکر خدا و تلاوت قرآن می شود برکت در آن خانه ها نازل می شود و آن خانه های برای اهل آسمان مثل چراغ می درخشد. خانم هایی که در آن لهو و لعب و وسایل قمار و گناه و معصیت است، برکت از آن خانه ها می رود. ملائکه می روند و شیاطین می آیند. یعنی اگر می خواهید خانه هایتان محل نزول ملائکه باشد، نماز و قرآن و تلاوت قرآن و احسان به دیگران بکنید. روایت داریم اگر کسی از مال حرام پرهیز کند، خدا معادل آن از مال حلال به او می دهد.
یکی از دوستان ما می فرمودند: وامی نیاز داشتم که مغازه ای تهیه کنم، تقاضای وام کردم. گفتند: برای مغازه وام نمی دهیم، برای ماشین می دهیم. من از علما پرسیدم، گفتند: چون موردش برای کار دیگری است، و وام نیت دیگری دارد، باید فاکتور الکی درست کنی، اشکال شرعی دارد. صرف نظر کردم. گفتم: خدایا من فقط و فقط به خاطر اینکه این کار حرام است، انجام نمی دهم. گفت: چند روز بعد یکی از بستگان ما خودش به من زنگ زد. گفت: من مبلغی پول اضافه دارم و نیازی ندارم. بدون سود و قرض الحسنه به من داد و من کارم را انجام دادم.
مولا علی(ع) آمدند مسجد بروند. مرکبشان را به غلام دادند تا نگه دارد. این غلام عجله کرد، افسار مرکب را باز کرد و مرکب را فروخت و فرار کرد. حضرت وقتی برگشتند دیدند، مرکب هست ولی دهانه افسار را برداشته و فرار کرده است. فرمودند: آن یک درهمی که از راه حرام فروخت و به دست آورد، من از راه حلال به او می دادم. عجله کرد! ما اگر عجله نکنیم و در وقتش روزی به ما می رسد. یکی از چیزهایی که خیر و برکت و روزی گسترده برای ما می رساند پرهیز از گناه و داشتن تقوا است. اگر مردم تقوا را در زندگی رعایت کنند، در برکات آسمان و زمین به روی آنها باز خواهد شد.
