تلخ و شیرین‌های پرطرفدارترین نوشیدنی جهان

آسیه محمدزاده؛ کارشناس ارشد تغذیه

بعد از آب، چای پرمصرف‌ترین نوشیدنی در دنیاست. حال ببینیم چای چیست، از کجا آمده و انواع و خواص آن کدامند؟

تاریخچه چای

پیشینه استفاده از چای (به علت قدمت آن) مشخص نیست، ولی اصل این گیاه به چین، برمه و تونکن برمی‌گردد. این گیاه علاوه بر چین در هند، سیلان، ژاپن، اندونزی، ویتنام، تبت، قفقاز و ایران کشت می‌شود. در قرن هفدهم، اولین بار، چای توسط هلندی‌ها به اروپا آورده و بلافاصله مصرف آن همگانی شد و به سایر نقاط جهان رسید. در میان اروپاییان، انگلیسی‌ها از طرفداران پر و پا قرص این نوشیدنی شرقی هستند.

گیاه چای

گیاه چای به ‌صورت بوته، درختچه یا درختی است با نام علمی «THEA SINENSIS» یا «CAMELIA» که از خانواده چای می‌باشد. چون در سه فصل از سال (بهار، تابستان و پاییز) برگ‌‌های چای برداشت می‌‌شود، بنابراین در بیشتر نقاط، به صورت بوته وجود دارد؛ اما اگر هیچ برداشتی از آن صورت نگیرد، کم کم مرتفع شده و به ‌صورت درختچه یا درخت در می‌‌آید.

قسمت اصلی و قابل استفاده‌ بوته چای، برگ آن است که به ‌صورت‌های مختلف تبدیل به انواع چای می‌‌شود. چیدن برگ‌های سبزو جوان گیاه به وسیله دست انجام می‌گیرد و سپس برای آماده‌سازی به کارخانه تحویل داده شده و در کارخانه طی عملیاتی، برگ‌ها تبدیل به چای می‌شوند.

لازم به ‌ذکر است که گیاه چای سبز و سیاه یکی است، ولی نوع عمل آوردن آنها متفاوت است. برای تهیه چای سبز برگ‌ها را بخار داده، گرد کرده و سپس آن را خشک می‌کنند؛ ولی برای تهیه چای سیاه برگ‌ها تخمیر شده، برخی اوقات مواد و رنگ‌های شیمیائی به آن اضافه و در نهایت خشک می‌شود؛ یعنی فرایند بیشتری بر روی چای صورت می‌گیرد.

خواص چای

با وجود اینکه امروزه چای معمولی به‌ عنوان یک نوشیدنی گرم مصرف بسیاری دارد، ولی باید در نظر داشت که علاوه بر مصرف خوراکی به‌ عنوان یک گیاه دارویی با اهمیت، دارای خواص متعددی است. با توجه به ‌قدمت شناخت چای توسط بشر و مصرف بسیار زیاد آن، مطالعات گسترده‌ای بر روی آن صورت گرفته که نشان‌دهنده‌ اهمیت این گیاه باارزش است. 

تاکنون 51 اثر مختلف از چای گزارش شده که مهم‌ترین آنها عبارتند از: افزایش استحکام استخوان و پیشگیری از پوسیدگی دندان به علت محتوای فلور بالای آن، پیشگیری از سرطان‌های معده، روده بزرگ، کیسه صفرا، مجاری صفراوی، ریه، مثانه، پوست، پروستات، سینه، تخمدان، تومور مغزی در کودکان، پیشگیری از بیماری‌های قلبی عروقی، کاهش LDL (کلسترول بد خون) و تری گلیسیرید، کاهش فشار خون، پیشگیری از دیابت نوع‌2، پیشگیری از آرتریت، درمان عفونت حاد کبد، درمان اسهال آمیبی، درمان عفونت حاد و مزمن روده، کمک به هضم غذا، آرامبخش و ضددرد (مسکن)، پیشگیری از حملات صرع، ضدخارش و التهاب حاصل از گزش حشرات، ترمیم زخم‌ها و ایجاد نشاط و سرزندگی. خواص فوق در هر دو نوع چای سبز و سیاه مشترک هستند؛ ولی میزان اثر بخشی آنها متفاوت است.

مضرات نوشیدن چای

1- بهتر است برای پیشگیری از شب ادراری در کودکان و افراد مسن، در هنگام شب و قبل از خواب، چای نوشیده نشود. 2- مصرف چای قبل از خواب ممکن است باعث بی‌خوابی شود. 3- افرادی که سابقه ابتلا به سنگ کلیه، سنگ مثانه و سنگ کیسه صفرا دارند، باید از مصرف چای سیاه خودداری کنند.

4- زیاده روی در مصرف چای به علت محتوای کافئین و به ویژه تانن‌های آن ممکن است موجب ابتلا به سکته قلبی و سرطان‌های دستگاه ادراری، پروستات، تخمدان و سینه شود. 5- با اینکه مصرف چای به هضم غذا کمک می‌کند،‌ ولی برای پیشگیری از عدم جذب آهن بهتر است چای 2 ساعت بعد از صرف غذا نوشیده شود.