مدرسه یا میکده؟! (۲)

نکات برجسته شعر فاضل نراقى به شرح زیر است:

الف) عشق
 

1- در عشق باید از سر دو جهان گذشت:
من گذشتم ز دو عالم به ره عشق و کسى
اندر این راه نباشد به سبک‏بارى من (28)
2- عشق در کتاب و مدرسه نیست:
اى صفایى درس عشق از بر بخوان
زان که این صحبت نگنجد در کتاب (29)
3- عشق هنر است:
هنرم نیست ‏به جز عشق و چنان پندارم
که ندارد به جهان کس هنرى بهتر از این (30)
4- در عشق ضرر نیست:
در عشق آن زیبا صنم دنیا و عقبى گر دهى
من اى صفایى کافرم بینى اگر یک جو زیان (31)
5- عشق ضد عقل است:
جمالى بر ضمیرم پرتو افکند
که عقل از من گرفت و طاقت و هوش (32)
باز از پى فریب دل اى عقل آمدى
باش آن‏قدر که عشق بتان را خبر کنم (33)
6- بى عشق نماز درست نیست:
دى داد پیر میکده فتوا که لازم است
بى عشق هر که کرده نمازى قضا کند (34)

ب) ترجیح خرابات بر مسجد
 

نمى‏خواهم مقامى جز خرابات
ز مسجد دل گرفت از خانقه نیز (35)
گفتم که آیا جویمت در کعبه یا در خانقه
گفتا مرا خواهى بیا دیر مغان دیر مغان (36)

ج) دوست
 

1- عاشق کش است:
چشمت‏به تیغ ابرو خلقى فکنده در خاک
دادى چرا به مستى این تیغ جان ستان را (37)
2- جان در برابر او بى ارزش است:
نقد جان را به کفم دید و بگفت آمده‏اى
با چنین مایه صفایى به خریدارى من (38)
3- فنا شدن در راه او عین بقاست:
طرف حالى بین که من جویم ز زخم تیغ او
عمر جاویدان و او ترساند از خنجر مرا (39)
4- غم او ارزش دو جهانى دارد:
ریزند اگر در دامنت نقد دو کون و در عوض
خواهند کالاى غمش، زینهار کاین سودا مکن (40)

د) زهد و زاهد
 

1- شیخ در بند ظاهر است:
رند خراب طى کند این راه پر خطر
تا شیخ فکر کفش و عصا و ردا کند (41)
2- عبادت ظاهرى بى ارزش است:
چه نازى از نماز و روزه زاهد
گنه زینگونه من بسیار دارم (42)
3- پند زاهد بى فایده است:
از پند بى‏جا زاهد مرا کشت
از من چه خواهى اى شیخ گمراه (43)

ه) توجه به مفاهیم عرفانى
 

1- حجاب:
هستى ما شد حجاب روى دوست
اى خدا بردار از پیش این حجاب (44)
2- طلب:
اگر به راه طلب مى‏روى در اول کن
وداع جان که کنى راه طى به آسانى (45)
3- سیر انفس:
شهر جانان را که صد کوه و بیابان در ره است
رفتم از راه دل و دیدم که ره یک گام بود (46)
4- جنون:
لحظه‏اى اندر جنون بر ما شد آسان هر چه بود
سال‏ها در عاقلى ما را نشد حل مشکلى (47)
5- توبه شکنى:
دى توبه کردم از عشق خوبان
از توبه دى استغفر الله (48)
6- رهبرى پیر مغان:
اگر پیر مغان گردد در این ره راهبر ما را
تواند شد رسیم آن‏جا که باشد در نظر ما را (49)
7- عنایت ‏ساقى:
اگر ساقى کند لطفى و آبى در قدح ریزد
امید است آن که سازد واقف از سر قدر ما را (50)

و) نفى مدرسه
 

غیر بحث و جدلى نیست در این مدرسه‏ها
اثرى هیچ ندیدیم از ادراک آن‏جا (51)

ز) ستایش مستى
 

دردا که دوش طاعت‏سى سال خویش را
دادم به مى‏فروش به یک جرعه برنداشت (52)
مال یتیم و رشوه را بخشیدم اى قاضى به تو
من ماندم و یک جرعه مى با من در آن غوغا مکن (53)
دستار و ردا و جبه من
اندر گرو شراب بهتر (54)
پایان سخن را این غزل خراباتى عارف بزرگ مرحوم ملااحمد فاضل نراقى قرار مى‏دهیم:
تا میکده باز و مى‏به جام است
کار من خسته دل به کام است
تا مغبچگان مقیم دیر اند
در دیر مغان مرا مقام است
دل از کف من ربوده ماهى
کش مهر فلک غلام است
آن آیه که منع عشق دارد
اى واعظ هرزه گو کدام است
و آن مى‏که به دوست ره نماید
آیا به کدام نص حرام است
دامى که به راه عشق باشد
دیدیم که دام ننگ و نام است
از خانه ما که باد آباد
تا منزل دوست‏یک دو گام است
گفتند بسى فسانه عشق
این قصه هنوز ناتمام است
گفتم که دگر دلم مسوزان
گفتا که بسوزمش که خام است
در میکده زان شده صفایى
کاین مدرسه منزل عوام است (55)
فهرست منابع
1- مطهرى، مرتضى، تماشاگه راز، صدرا، [بى‏تا] .
2- پور نامداریان، تقى، دیدار با سیمرغ، تهران، پژوهشگاه علوم انسانى و مطالعات فرهنگى، 1374.
3- امام خمینى، دیوان امام، چاپ بیست‏وششم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، 1378.
4- حافظ، دیوان حافظ، تصحیح علامه قزوینى و قاسم غنى، تهران، زوار.
5- وحشى بافقى، دیوان وحشى بافقى، ویراسته حسین نخعى، چاپ هفتم: تهران، امیرکبیر، 1366.
6- نراقى، ملااحمد، دیوان نراقى، غزل، به کوشش اختر نراقى، تهران، جاویدان، [بى‏تا] .
7- سعدى، کلیات سعدى، تصحیح محمدعلى فروغى، تهران، امیرکبیر.
8- زرین کوب، سیرى در شعر فارسى، چاپ سوم: تهران، علمى، 1371.
9- گلشن راز، انتشارات ما و منوچهرى، تهران 1371.

پی نوشتها:
 

28) ملااحمد نراقى، دیوان نراقى، ص 80 .
29) همان، ص 27.
30) همان، ص 84 .
31) همان، ص 86 .
32) همان، ص 66.
33) همان، ص 70.
34) همان، ص 46.
35) همان، ص 63.
36) همان، ص 86 .
37) همان، ص 16.
38) همان، ص 80 .
39) همان، ص 14.
40) همان، ص 81 .
41) همان، ص 46.
42) همان، ص 78.
43) همان، ص 90.
44) همان، ص 27.
45) همان، ص 95.
46) همان، ص 57.
47) همان، ص 97.
48) همان، ص 90.
49) همان، ص 94.
50) همان.
51) همان، ص 15.
52) همان، ص 32.
53) همان، ص 81 .
54) همان، ص 62.
55) همان، ص 33.
 

منبع: www.naraqi.com