هفت آسمان زیر پای زنان؛ نگاهی به زندگی اولین فضانورد زن

سال‌ها پیش، بشر آرزو داشت از سیاره‌ی خودش خارج شود و به مناطق دیگری از جهان هستی ورود پیدا کند. سال‌ها مطالعه و تحقیق صورت گرفت و در نهایت بشر توانست برای اولین بار، به فضا سفر کند. اولین‌ها، همواره هیجان بیشتری را تجربه می‌کنند. بنیتا این‌بار به مناسبت سالگرد تولد اولین زن فضانورد، به شرح زندگینامه و دستاوردهای این بانوی موفق می‌پردازد. با ما همراه باشید.

زندگینامه‌

والنتینا ترشکوا در ششم مارس سال 1937 در شوروی سابق متولد شد. خانواده‌ی پنج نفره‌ی والنتینا، کشاورز بودند. او کوچک‌ترین عضو خانواده‌ بود. پدرش، راننده‌ی تراکتور بود و در جنگ جهانی دوم، پیش از سه‌سالگی والنتینا کشته شد. والنتینا تا ده سالگی موفق نشد به مدرسه برود زیرا مادرش به‌سختی سه فرزندش را بزرگ می‌کرد و او از کودکی مجبور به کار در مزرعه بود. آن‌ها سرانجام مزرعه‌شان را ترک کردند و به شهر آمدند و والنتینا به همراه خواهر و مادرش در کارخانه‌ی نخ‌ریسی مشغول به کار شدند. او تحصیلاتش را به‌صورت مکاتبه‌ای ادامه داد و از مدرسه‌ی فنی صنعت برق فارغ‌التحصیل شد. والنتینا در زمانی‌که در کارخانه‌ی نخ‌ریسی مشغول به کار بود، به مبانی حزب کمونیست علاقمند شد و بعدها به عضویت این حزب در آمد. همچنین علاقه‌ی والنتینا به چتربازی باعث شد که به طور جدی آموزش ببیند و عضو باشگاه چتربازان شود.

زمانی‌که یوری گاگارین به فضا رفت، مادر والنتینا به او گفت که فضانورد بعدی باید زن باشد و همین الهام‌بخش والنتینا برای رفتن به فضا شد.

در اتحاد جماهیر شوروی، همه‌ی افراد جامعه حق داشتند که برای شرکت در برنامه‌های فضایی ثبت نام کنند. والنتینا که به خاطر گفته‌ی مادرش بسیار مشتاق شده بود، در یکی از این برنامه‌ها ثبت‌نام کرد و به خاطر داشتن گواهینامه‌ی چتربازی، پذیرفته شد.  

آموزش‌ها و تمرین‌ها، که یک سال و نیم طول کشید، شامل پرواز در حالت بی‌وزنی، آزمون‌های تنهایی، آزمایش نیروی گریز از مرکز، درس‌های نظری درباره‌ی موشک‌ها و مهندسی و طراحی فضاپیماها، 120 پرش با چتر، و آموزش خلبانی میگ بود. انتخاب‌ها و آموزش‌ها همه به‌صورت مخفی و سرّی انجام می‌شدند و حتی خانواده‌های این افراد نمی‌دانستند که آن‌ها برای برنامه‌ی فضایی آموزش می‌بینند. مادر والنتینا زمانی فهمید دخترش عازم فضاست که این برنامه از رادیو اعلام همگانی شد. هویت دیگر داوطلبان تا دهه‌ی 1990 میلادی اعلام نشد. والنتینا تنها سرنشین فضاپیمای وستوک 6 بود؛ فرصتی که نصیب هیچ زن دیگری نشد. او حدود سه روز در مدار بود و 48 بار به دور زمین گشت که تا آن زمان بیش از مجموع حضور فضانوردان آمریکایی در فضا بود.

در این پرواز مشکلاتی وجود داشت که در آن زمان منتشر نشد و تازه بعد از فروپاشی نظام شوروی و در خاطرات کرولف و دیگران به آن‌ها اشاره شد. البته ترشکوا ماجرا را از دید خود تا سال 2007 منتشر نکرد. گزارش‌ها حاکی از نارضایتی کرولوف از عملکرد او بود؛ چراکه فضانورد مجاز نبود در طول سفر هدایت فضاپیما را از حالت خودکار خارج کند و آن را به دست بگیرد ولی والنتینا این کار را کرده بود. حتی گزارش‌هایی از ناپایداری روانی او منتشر شد. اما خود والنتینا در خاطراتش عنوان کرد که سیستم هدایت خودکار فضاپیما به‌درستی کار نمی‌کرده و او در نخستین ساعات پرواز متوجه شده است که فضاپیما در مسیری قرار دارد که به جای بازگشت به زمین به مداری بالاتر می‌رود و سرانجام موجب مرگ او خواهد شد.

ترشکوا در طول سفر، ضمن ثبت همه‌ی اتفاقات، تصاویری از افق تهیه کرد که بعدها از آن‌ها در کشف برخی لایه‌های جو زمین استفاده شد. برخی روزنامه‌ها، برای پوشاندن این واقعیت که ترشکوا در طول سفرش غذای مناسب و کافی نخورده بود، ادعا کردند که او جیره‌ی غذایی‌اش را در سکوی پرتاب فضاپیما بین تماشاچیان به اشتراک گذاشته است! به هر حال مسائل پشت پرده‌ی بسیاری درباره‌ی سفر والنتینا ترشکوا وجود داشت که هنوز هم حقیقت‌شان روشن نشده است. پس از ترشکوا، با اینکه برنامه‌های دیگری برای اعزام دوباره‌ی زنان به فضا وجود داشت، تا سال‌ها هیچ زنی از شوروی به فضا نرفت. همین موضوع شائبه‌ی تبلیغاتی‌بودن سفر ترشکوا را در ذهن برخی منتقدان نظام کمونیستی شوروی تقویت می‌کرد.

پس از پرواز وستوک6، دولت اتحاد جماهیر شوروی از والنتینا خواست که برای جبران خدماتش به کشور درخواستی از دولت بکند. او نیز از دولت خواست که محل کشته‌شدن پدرش در جنگ را جست‌وجو و اعلام کنند. دولت این کار را انجام داد و اکنون مجسمه‌ای از ولادیمیر ترشکوا در منطقه‌ای نزدیک مرز روسیه و فنلاند نصب شده است.

والنتینا پس از بازگشت از سفر فضایی به تحصیل در رشته مهندسی فضایی در دانشکده‌ی ژوکُوْسکیِ نیروی هوایی پرداخت و در سال 1977 مدرک دکتری‌اش را دریافت کرد.

والنتینا در سال 1963 در مسکو با آندریان نیکلایف، فضانورد و همکارش، ازدواج کرد. آن‌ها یک سال بعد صاحب دختری به نام النا شدند و النا اولین کودکی بود که پدر و مادرش هردو فضانورد بودند. زندگی مشترک والنتینا و آندریان بیش از 19 سال دوام نیاورد و درحالی‌که سال‌ها بود دیگر علاقه‌ای به هم نداشتند، از هم جدا شدند. آندریان نیکلایف در سال 2004 درگذشت.

او در 1977، با دستور رئیس‌جمهور وقت کشورش، از نیروی هوایی و گروه فضانوردان بازنشسته شد. او همچنین از سال 1968 تا 1987 عضو کمیته زنان اتحاد جماهیر شوروی بود و در سال 1971 به ریاست این کمیته رسید.

والنتینا همواره عضو فعال جنبش فمینیستی شوروی بود و این جنبش خواستار همسان شدن حقوق زنان با مردان بود. اما او در این جنبش به‌سبب اینکه گفت: «مهم‌ترین شغل زنان مادربودن و تربیت فرزند است» بسیار مشهور شد. شنیدن این جمله از زبان زنی که خود به یکی از دشوارترین مشاغل دنیا اشتغال داشت برای همه بسیار عجیب بود.

والنتینا در طول دوران زندگی‌اش در مجموع 11 عنوان افتخاری، 20 مدال، و 20 نشان افتخار کسب کرد و همچنین شهروند افتخاری 18 شهر دنیا شد. او هنوز هم زنی سرشناس و قهرمان است و الگوی زنان کشورش به شمار می‌رود.

می‌توانید «زنان خود ساخته/ ایندرا نویی، استاد متفکر طراحی» را نیز بخوانید.

منابع: ماهنامه‌ی زنان، فروردین 1386، biography، space