فضای سایبری دنیای بی‌انتهایی‌ست و کلاهبرداری در آن هرروز ابعاد متفاوت و جدیدی به خود می‌گیرد اما برداشت از حساب‌های بانکی، بیشترین راه برای کلاهبرداری‌های سایبری است. این درحالی‌ست که علیرغم انتشار اخبار گوناگون از حملات فیشینگ و دزدی از حساب کاربران، باز هم آمار این حملات رو به رشد است.
بنا به گفته پلیس فتا، در سال 96 رقمی حدود 142 میلیارد تومان از کاربران فضای مجازی کلاهبرداری شده است. سردار «کمال هادیان‌فر» رئیس پلیس فتای ناجا، تنها 93 میلیارد تومان از این رقم را به طور قطعی تائید می‌کند و می‌گوید:
«میزان برداشت از حساب‌های بانکی و کلاهبرداری رایانه‌ای در سال 96 نسبت به سال قبل به ترتیب 65 و 55 درصد افزایش داشته است.»
چه دلیلی باعث ادامه و افزایش این روند شده، تا جایی که این نوع از کلاه‌برداری‌ها 65 و 55 درصد رشد داشته‌اند؟ «مجتبی رحیمی» کارشناس امنیت شبکه و سایبری علت کلاهبرداری‌های مالی سایبری را در دو عامل می‌داند: اول کمبود آگاهی و دانش مردم از فضای سایبری و دوم نبود ناظر بر فضای سایبری. این کارشناس در گفتگو با دیجیاتو می‌گوید:
«متاسفانه مردم اطلاعات کمی از فضای سایبری و استانداردهای آن دارند. برای مثال داشتن نماد اعتماد الکترونیک یکی از مولفه‌هایی است که امنیت فروشگاه‌های اینترنتی را نشان می‌دهد. حضور فعال نهادهای امنیتی و نظارتی، بازرسی مداوم وب سایت‌ها، صفحات اینستاگرامی و همچنین شناسایی رفتارهای نامتعارف آنها مثل فروش محصولات بدون مجوز و مسدود کردن این صفحات یا اطلاع رسانی در موردشان می‌تواند تاثیر به سزایی در کاهش جرایم سایبری داشته باشد.»
نکته‌ای که در حملات و تهدیدات سایبری جدی گرفته نمی‌شود، بهره‌گیری هکرها و مهاجمان از مسیرهای ساده و ضعیف‌تر است. برای یک مهاجم که قصد خالی کردن حساب‌های بانکی را دارد چه گزینه‌ای بهتر از یک کاربر کم اطلاعات وجود دارد؟ رحیمی معتقد است بعضی کاربران با دیدن شکل و طراحی زیبای صفحات وب سریع‌تر به آنها اعتماد می‌کنند و همین، کار را برای متخلفان سایبری راحت می‌کند. سوء استفاده از نیازهای مردم شیوه دیگری است که کلاهبرداران، قربانیان را به سمت خود می‌کشانند:
«آگهی وام 100 میلیونی با کمترین بهره، بدون ضامن و در سریع‌ترین زمان، موردی بود که شهروند گرفتار را به سوی خود کشاند اما با درخواست اطلاعات کامل بانکی و رضایت نامه از کاربر، موضوع شک برانگیز شد و در نهایت این کلاهبرداری با هوشیاری و راهنمایی پلیس فتا ناکام ماند.»
مهاجمان سایبری هر روز از روش‌های جدید برای کلاهبرداری استفاده می‌کنند که این مسیرها پس از شناسایی در مجلات، کتب و رسانه‌ها منتشر می‌شوند. خواندن اخبار روز و کسب آگاهی از تحولات فضای مجازی بهترین راهی است که رحیمی برای ارزیابی فضای سایبری پیشنهاد می‌کند:
«کانال‌های تلگرامی زیادی برای خرید و فروش وجود دارند و افراد زیادی عضو آنها هستند اما شاید افراد بسیار کمی از مزایای «کدشناسایی» کانال‌های خرید و فروش تلگرامی مطلع باشند. این کد، راهی‌ست تا اگر کلاهبرداری انجام شد، کاربران بتوانند از طریق آن اقدام به شکایت کنند.»
کلاهبرداری سایبری در همه‌جای دنیا وجود دارد اما متغیرهای زیادی در کمتر یا بیشتر شدن آن نقش دارند. رحیمی می‌گوید:
«بیشترین مهاجمان سایبری که صفحات فیشینگ طراحی می‌کنند هندی و پاکستانی هستند. کلاهبرداری نیجریه‌ای هم از جمله کلاهبرداری‌های معروف سایبری است که در آن ایمیلی مبنی بر مرگ یک فرد ثروتمند و ارث چند میلیارد دلاری بدون وارث برای کاربر ارسال می‌شود. در ادامه از فرد خواسته می‌شود تا مرحله به مرحله برای انجام کارهای قانونی بانکی و وراثتی مبالغی واریز کند.»
به جز ایران که به دلیل کمبود آگاهی مردم از فضای سایبری، حملات زیادی در آن انجام می‌شود، کشورهای اروپایی هم هدف خوبی برای مهاجمان هستند اما آمار دقیقی از حملات سایبری در ایران به نسبت سایر کشورها وجود ندارد.
آنچه مشخص است نقش اطلاع رسانی و آموزش در کاهش جرایم سایبری است. موضوع مهمی که در سطح کلان نهادها و موسسات دولتی و در کوچکترین سطح یعنی خانواده پدران و مادران عهده دار آن هستند. چنانکه کودکان و نوجوانان به دلیل کنجکاوی و هیجانات مختص به سن خود در معرض تهدیدات بیشتری قرار می‌گیرند و شهروندان بسیاری هم به دلیل ناآگاهی مبالغ هنگفتی را از دست می‌دهند.
