سزارین یک جراحی نسبتا بزرگ است که در آن پوست شکم، عضلات زیر آن و دیواره رحم شکافته می‌شود. به طور کلی 90 درصد زایمان‌ها در سطح جهان به شیوه طبیعی و 10 درصد به شکل سزارین است. (در کشور ما حدود 35- 40 درصد از زایمان‌ها به صورت سزارین انجام می‌شوند). متاسفانه برخی از خانم‌ها تصور می‌کنند در زایمان سزارین به نوزادشان فشار کمتری وارد می‌آید و او سالم‌تر خواهد بود؛ در حالی که حالت مکشی زایمان طبیعی باعث پاک شدن ریه نوزاد شده و به این ترتیب نوزادانی که از طریق زایمان طبیعی به دنیا می‌آیند، کمتر دچار مشکلات تنفسی می‌شوند.
براساس برخی پژوهش‌ها، نوزادانی که با روش طبیعی به دنیا می‌آیند، باهوش‌ترند و همه این دلایل باعث شده است زنان در کشورهای صنعتی و پیشرفته تمایل بیشتری به زایمان طبیعی داشته باشند؛ مگر آنکه وضعیت خاصی وجود داشته باشد؛ مثل
1- بزرگ بودن سر جنین نسبت به لگن مادر: این مورد به هنگام دردهای زایمانی مشخص می‌گردد؛ به این شکل که با وجود انقباضات متوالی پیشرفت زایمان خوب نیست و در معاینه داخلی تنگی زیاد دریچه رحم و کوچکی لگن مادر و البته بزرگ بودن مشخص سر جنین تشخیص داده می‌شود.
2- قرارگیری جنین به طور غیرعادی: در وضعیت طبیعی سر جنین در رحم مادر به سمت پایین است و اگر جنین به صورت عرضی قرار گرفته باشد یا پاهای جنین پایین باشد، امکان زایمان طبیعی وجود ندارد.
3- ایجاد مشکل در جفت جنین و بند ناف: اگر جفت جنین به طور زودرس از جنین جدا شود و یا جفت در قسمت فوقانی رحم قرار گیرد، باید زایمان به طور سزارین انجام شود.
گاهی اوقات ممکن است بند ناف به داخل مجرای زایمانی سر بخورد و جریان خون و اکسیژن به جنین نرسد. در این وضعیت نیز باید به طور اورژانسی عمل سزارین انجام شود.
4- جنین نارس و دیررس: جنین‌های نارس احتمالا تحمل فشار زایمان طبیعی را ندارند و جنین‌های دیررس نیز به علت درشتی و اشکال در خون‌رسانی در زایمان طبیعی دچار مشکل می‌شوند؛ بنابراین در این موارد نیز زایمان به صورت سزارین صورت می‌گیرد.
5- RH خون: جنین‌هایی که مشکلات خونی دارند، بهتر است با روش سزارین متولد شوند؛ زیرا تحمل فشار زایمان طبیعی را ندارند.
6- چندقلویی: بعضی اوقات زایمان طبیعی دوقلوها به صورت سالم صورت می‌گیرد؛ اما در بیشتر مواقع سزارین بهترین راه برای حاملگی‌های بیش از یک جنین است.
7- مشکلات دیگر: عفونت‌های مختلف در ناحیه تناسلی، فشار خون بالا، بیماری قند، ایدز و سابقه مرگ نوزاد، سابقه نازایی و زایمان در سنین بالا؛ به خصوص شکم اول، جزء مواردی هستند که زایمان سزارین توصیه می‌شود.
عوارض زایمان سزارین
از آنجا که عمل سزارین یک عمل جراحی است، می‌تواند برای مادر عوارضی داشته باشد. برخی از این عوارض عبارتند از:
1- افزایش احتمال عفونت رحم
2- افزایش میزان خونریزی
3- خطرات ناشی از بیهوشی
4- احتمال عفونت محل بخیه‌ها
5- احتمال ایجاد یبوست به دلیل استفاده از داروهای بیهوشی
6- طولانی‌تر بودن مدت استراحت و بستری شدن در بیمارستان
7- دردهای لگنی و چسبندگی بیشتر
8- بروز لخته‌های خون در پاها یا لگن بعد از جراحی
9- احساس خستگی و خواب آلودگی بیشتر مادر به علت مصرف داروهای بیهوشی
10- افزایش احتمال افسردگی، احساس شکست، ناامیدی و دلسردی مادر پس از زایمان
11- عوارض و مضرات احتمالی داروهای بیهوشی روی جنین
12- افزایش احتمال ایجاد مشکلات تنفسی در نوزاد
13- افزایش میزان مرگ و میر شیرخواران نسبت به نوزادانی که با زایمان طبیعی متولد شده‌اند
14- افزایش احتمال یرقان در نوزاد 15- افزایش احتمال سکته مادر.
براساس پژوهش‌ها، زنانی که به روش سزارین زایمان کرده‌اند، حدود 50 درصد بیشتر از زنانی که به روش طبیعی زایمان می‌کنند، در معرض سکته هستند. البته احتمال بروز سکته بعد از زایمان در زنان بسیار اندک است؛ اما به دلیل نوعی اختلال، در سیستم عروقی، زنانی که سزارین می‌شوند، این احتمال در آنها کمی افزایش می‌یابد. چنین مطالعاتی می‌تواند هشداری باشد برای زنان بارداری که نگران عوارض احتمالی زایمان طبیعی هستند و از آن می‌هراسند و گمان می‌کنند که تحمل درد را ندارند. سزارین باید از روی ضرورت انجام گیرد. همین قدر که مادران بدانند در زایمان سزارین احتمال مشکلات تنفسی در نوزاد چهار برابر بیشتر است، شاید به هنگام انتخاب نوع زایمان، عاقلانه‌تر تصمیم بگیرند. دردهای زایمانی، باعث ترشح بیشتر هورمون کورتیزول می‌شود و هورمون کورتیزول همان هورمونی است که نوزاد برای بالغ شدن ریه‌هایش نیاز دارد. مادری که بدون درد زایمان به اتاق عمل می‌رود و نوزادش را با برشی در شکم به دنیا می‌آورد، فرصت بلوغ ریه‌های فرزندش را از او می‌گیرد.
شاید بتوان گفت دغدغه بیشتر زنان باردار این است که کدام روش زایمان (طبیعی یا سزارین) را برای خود انتخاب کنند و کدام یک عوارض کمتری دارد.
به طور کلی زایمان طبیعی یک فرایند کاملا طبیعی است که نسبت به سزارین مزایای بیشتری دارد. این مزایا عبارتند از:
1- خطرات زایمان و عوارض بیهوشی در این زایمان وجود ندارد.
2- درصد ابتلا به عفونت در مادر بسیار کمتر است.
3- طول دوره بستری شدن و استراحت بسیار کمتر است و مادر می‌تواند به زودی در کنار خانواده از فرزندش مراقبت کند.
4- حجم خونی که مادر از دست می‌دهد، بسیار کمتر از زایمان سزارین است.
5- مادرانی که زایمان طبیعی می‌کنند، خیلی زودتر به تناسب اندام می‌رسند.
چند توصیه به زنان باردار
- برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد زایمان به افراد مجرب مراجعه کنید.
- در سه ماهه آخر بارداری کاملا تحت نظر پزشک باشید.
- به پزشک خود اعتماد کنید و بگذارید او در تصمیم‌گیری به شما کمک کند.
- راه اصولی برای کاهش درد در زایمان طبیعی، ورزش مناسب دوران بارداری است که معمولا مادران کمتر به آن توجه می‌کنند.
- به جای آنکه اولین راه، یعنی زایمان سزارین را انتخاب کنید، بهتر است با انجام ورزش‌های مناسب این دوران، خود را برای زایمان طبیعی آماده کنید. صحیح راه رفتن و درست نشستن همگی به هنگام زایمان روی شما تاثیر می‌گذارند.
- ترویج زایمان طبیعی هیچ‌گاه با زور و تحمیل امکان‌پذیر نخواهد بود؛ بنابراین با بالا بردن سطح آگاهی خانواده‌ها این امکان میسر می‌شود.
نکات تغذیه‌ای پس از عمل سزارین
در حال حاضر به دلایل متعددی در کشور ما آمار زایمان سزارین روبه افزایش است. در همین زمینه خانم‌ها با رعایت برخی نکات تغذیه‌ای و ورزشی می‌توانند از عوارض عمل‌‌های جراحی سزارین بکاهند. تغذیه مناسب برای تسریع روند بهبودی زخم‌ها و تامین انرژی کافی در بدن لازم است و عادات خوب تغذیه‌ای دوران بارداری پس از عمل سزارین هم باید ادامه داشته باشد. مصرف غذاهای سرشار از پروتئین، ویتامین C و آهن ضروری است. پروتئین باعث افزایش روند بهبودی زخم‌ها و رشد بهتر بافت‌های جدید می‌شود. غذاهای سرشار از پروتئین شامل گوشت، مرغ، ماهی، تخم‌مرغ و مغز‌ها می‌باشند. ویتامین C مانند انواع مرکبات هم نقش موثری در بهبودی زخم وجلوگیری از عفونت‌ها دارد.
آهن هم موجب تقویت سیستم ایمنی و جبران کم خونی می‌شود. از منابع خوب آهن جگر، گوشت قرمز و غلات غنی شده می‌باشند. یکی از مشکلات رایج در این دوران یبوست است. یبوست باعث دردهای شکمی، نفخ و کشیده شدن بخیه‌ها می‌شود. برای جلوگیری از این امر و درمان آن باید آب فراوانی نوشید. نوشیدن آب به جلوگیری از دهیدراسیون و بی‌آبی بدن و یبوست کمک می‌کند. مقدار توصیه شده مایعات روزانه 8- 12 لیوان و شامل آب و آب میوه‌های بدون شکر می‌باشد. همچنین مصرف میوهای تازه و در صورت عدم تحمل، میوه‌های پخته شده می‌تواند در رفع یبوست موثر باشند و گنجاندن سبزیجات خام و آب پز شده در رژیم غذایی و انواع غلات سبوسدار ضروری است.
در روزهای اول پس از جراحی سوپ گوشت و غذاهای زود هضم مانند پنیر کم چرب و ماست کم چرب و غذاهای پر پروتئین مانند جگر کباب شده و ماهی کباب شده بسیار مفید است. مصرف فراورده‌های پروبیوتیک مانند ماست پروبیوتیک هم در‌این دوران مفید بوده و توصیه می‌شود. در هفته اول بعد از جراحی از مصرف غذاهای چرب و سرخ شده باید خودداری کنید حتی مصرف زرده تخم‌مرغ و شیر هم در هفته اول باید محدود شود زیرا این مواد غذایی نفخ‌آور هستند.
غذاهای تخمیری هم موجب بروز نفخ می‌شوند برخی از غذاهای خام و سرد مانند کلم و هندوانه هم تا 40روز بعد از عمل جراحی نباید مصرف شوند. از مصرف حبوبات ونوشیدنی‌های گازدار در هفته‌های اول به شدت خودداری کنید. به جای سه وعده غذای حجیم در روز سعی کنید تعداد وعده‌ها بیشتر و حجم غذا کمتر شود تا از اتساع شکمی و کشیده شدن زخم‌ها جلوگیری شود. مصرف مکمل‌های آهن، روی، کلسیم و ویتامین E جهت جبران کمبودهای بدن الزامی است و باید طبق دستور پزشک استفاده شوند.
