ماهنامه همشهری تندرستی - الناز خجسته: با پیشرفت تکنولوژی های مختلف در زمینه های متعدد پزشکی، شیوه های جراحی های دشوار با خونریزی بالا و دوره نقاهت طولانی کم کم جای خود را به روش های نوینی داده است که می تواند با کمترین عوارض و کوتاه ترین زمان بستری، پیچیده ترین جراحی های موجود را با موفقیت به انجام برساند. از جراحی های زیبایی گرفته تا حتی مواردی مانند تومورهای مغزی یا انواع سرطان ها؛ ویژگی بارز این تکنولوژی، برش های بسیار محدود در محل جراحی است که خود را به عنوان «جراحی کم تهاجمی» به جامعه پزشکی معرفی کرده است.
در این زمینه با دکتر هاشم موذن زاده، متخصص جراحی عمومی، صحبت کردیم. هاشم موذن زاده، دارای تخصص «لاپاروسکوپی» متوسط و پیشرفته با گرایش اصلی جراحی های چاقی و فارغ التحصیل دوره دکترا در سال 70 است که تخصص جراحی خود را در سال 84 گرفته است. سوالاتی را درباره این روش نوین جراحی با ایشان مطرح کردیم که در زیر می خوانید:
«لاپاروسکوپی» دقیقا به چه نوع جراحی گفته می شود؟
- بعد از توسعه تکنولوژی های تولید دستگاه هایی که بتوانند تصاویر را از طریق ابزار کوچک به تصویر بکشند، نوع جدیدی از جراحی با عنوان «جراحی های کم تهاجمی» در جهان شکل گرفت. در این گروه، «لاپاروسکوپی» بیشتر در مورد شکم و «توراکوسکوپی» در مورد قفسه سینه به کار می رود. جاهای مختلفی از بدن حتی برخی نواحی مغزی هم در حال حاضر با استفاده از این دوربین های کوچک قابل ورود هستند؛ البته از این روش در اعمال غیر جراحی مثل ورود به معده، روده، ریه و سینوس ها برای تهیه تصاویر مناسب و حتی برخی دخالت های درمانی استفاده می شود.
از چه زمانی جراحی های تکنولوژیک در جامعه پزشکی فراگیر شده است؟
- بعد از اینکه توانایی استفاده از دوربین های کوچک برای ورود به حفرات بدن ایجاد شد، بستری به وجود آمد که از این روش برای جراحی هم استفاده شود. اولین عمل «لاپاروسکوپی» مربوط به زنان بوده که تقریبا قدمتی صد ساله دارد. اما گسترش این نوع جراحی به حدود دو دهه اخیر بر می گردد که ابزارها و وسایل مورد نیاز برای انجام جراحی های کم تهاجمی در دسترس قرار گرفته است.
از جراحی های کم تهاجمی بیشتر در چه مواردی استفاده می شود؟
- در این نوع جراحی از طریق برش های بسیار کوچک که به آن «پورت» گفته می شود، حفرات دیگر قابل دسترسی است و بر اساس آموزش هایی که جراح دیده است، می تواند اقدامات لازم را در داخل حفره های مختلف بدن از جمله شکم انجام دهد که به آن «لاپاروسکوپی» گفته می شود. جراحی های لاپاروسکوپی می توانند بر اساس نوع تخصص افراد متفاوت باشند. در داخل شکم، گروه «زنان»، گروه جراحی عمومی»، گروه «اورولوژی» در این زمینه مشغول هستند و هر کدام با زیرشاخه های خود فعالیت های مربوط به روده ها، معده، پانکراس، کلیه، رحم و ضمائم آن مثل تخمدان، کبد، طحال و جاهای مختلفی را که داخل شکم با آن سروکار دارند را انجام می دهند.
این فعالیت ها به واسطه تقسیم بندی های موجود در سه دسته اعمال «پایه»، اعمال «متوسط» و اعمال «پیشرفته» طبقه بندی می شوند. علاوه بر این با توجه به اینکه آموزش «لاپاروسکوپی» در دنیا به سطح مناسبی رسیده؛ اعمال خیلی پیچیده در مورد «سرطان ها» و یا جابجایی هایی که در نقاط مختلف شکم در حیطه جراحی های عمومی و زنان انجام می شود نیز با استفاده از این روش انجام می شود.
تفاوت روش «لاپاروسکوپی» با جراحی های باز در چیست؟
- در اصل به این ترتیب است که بعد از بیهوشی بیمار، با استفاده از یک گاز مخصوص که الان عموما از گاز CO2 استفاده می شود، حفره شکمی به صورت یک بادکنک بزرگ در می آید تا امکان دسترسی به قسمت های مختلف وجود داشته باشد. بعد از اینکه فضای مناسب برای کار ایجاد شد، در قسمت های مختلف به تناسب نوع جراحی برش های کوچکی در حد 5، 10 و حداکثر 15 میلیمتر ایجاد می شود. ابزارهای مورد نیاز برای جراحی، بریدن، دوختن، سوزاندن و جلوگیری از خونریزی از این طریق وارد شکم شده و اقداماتی مشابه یک جراحی باز انجام می شود.
از لحاظ تکنیک آنچه که در داخل شکم انجام می شود، اغلب اوقات در نتیجه نهایی تفاوت زیادی با یک عمل جراحی «لاپاراتومی» یا جراحی باز ندارد؛ یعنی در کارهایی مثل برداشتن معده یا بخشی از روده به طور کلی این شیوه ها از اصول مشابهی پیروی می کنند؛ اما این جراحی با تهاجم و آسیب کمتر به بیمار و به صورت باز نشدن شکم است که همین عامل به میزان زیادی ضریب ایمنی بدن را بالا برده و به خصوص از احتمال چسبندگی های شکمی که بعد از هر جراحی باز و «لاپاراتومی» رخ می دهد، می کاهد. با این شیوه درد بیمار بسیار کمتر و بازگشت به کار او هم بسیار مناسب تر خواهد بود.
جراحی های تکنولوژیک با وجود مزایای قابل توجهی که دارند در بخش مالی بیماران را دچار مشکل می کنند؛ به نظر می رسد در بیشتر موارد، هزینه های این جراحی ها به شکل ملموسی بالاتر از روش های قدیمی و پردردسر است. در جراحی های تکنولوژیک دو مورد وجود دارد، یکی به «دوره های آموزشی» آن ها باز می گردد که زمان طولانی تر لازم دارد و نوع آموزش ها هم پیچیده تر است؛ چرا که در جراحی های باز پزشک از تمام حواس خود استفاده می کند. اما در این روش ابتدا حس لامسه حذف می شود و فضای سه بعدی نیز به فضایی با دو بعد (تصاویر مانیتور) کاهش پیدا می کند. هماهنگی دست و چشم جراح نیز مسئله مهم دیگری است که باید به خوبی انجام شود.
مسئله دیگر «گرانی» روش های تکنولوژیک است؛ زیرا این فناوری مربوط به داخل کشور نیست و باید از کشورهای دیگر خریداری شود. دستگاه ها و تجهیزات مصرفی به نسبت میزان پیشرفته بودن و پیچیدگی فعالیت هایی که با آنها صورت می گیرد، قیمت های بالایی دارند؛ البته اگر به شکل کلان به مسئله نگاه کنیم، از آنجایی که با این شیوه دوره بستری در بیمارستان و میزان مصرف داروی بیمار به مراتب کوتاه تر و کم تر است، استفاده از این تکنولوژی ها به نفع اقتصاد جامعه خواهد بود؛ اما در بدو سرمایه گذاری هزینه های بالای تجهیزات مصرفی و دستگاه ها می تواند سرمایه بیشتری را از جیب صاحبان فناوری خارج کند.
با توجه به اینکه برش ها در «لاپاروسکوپی » محدود است، جراحی های مثل خارج کردن بخش هایی از روده با آن چگونه انجام می شود؟
- در «لاپاروسکوپی» هیچ محدودیتی وجود ندارد. در حال حاضر جراحی های بسیار پیچیده ای با استفاده از این روش انجام می شود. سیر تحولی طی شده برای جراحی های کم تهاجمی و ایجاد مهارت ها و آموزش های مناسب افراد را به این سمت سوق داده که بتوانند با استفاده از چند برش کوچک و بسیار ظریف، کارهایی را انجام دهند که قبلا ادعا می شد فقط با برش های بزرگ و جراحی های باز قابل انجام است.
«لاپاروسکوپی» پیشرفته در دنیا و همچنین در داخل کشور بسیار مورد استفاده قرار می گیرد و ما هم متخصصان زیادی در این زمینه داریم. البته در موارد خاص، مانند جراحی هایی که قرار است بخشی از بافت بدن سالم خارج شود یا در مورد تومورها و خروج بافت های توموری، ممکن است برش ها در قسمتی بزرگتر باشد تا بشود بافت سالم را خارج کرد، در غیر این صورت، سایر موارد موجود را می شود با استفاده از روش «لاپاروسکوپی» به خوبی انجام داد.
در ایران، این سبک جراحی چقدر رواج پیدا کرده و تا چه میزان جایگزین جراحی های باز شده است؟
- در واقع میزان گسترش این تکنولوژی به این بستگی دارد که کدام سطح را در نظر بگیریم. در سطح «پایه» توسعه بسیار چشمگیری دیده می شود. در جراحی های عمومی مثلا در مواردی که باید کیسه صفرا برداشته شود، از عمل جراحی باز مگر در موارد اورژانس و یا موقعیت هایی که به لحاظ تکنیکی دچار مشکل هستند، استفاده نمی شود و مابقی عموما از طریق «لاپاروسکوپی» انجام می شوند. در بیماری های زنان، بسیاری از موارد کیست های تخمدانی و بیشتر موارد اورژانسی این حوزه با «لاپاروسکوپی» در تمام کشور قابل انجام است. در بخش «اورولوژی» هم مواردی مثل کیست های ساده کلیه که
موارد روتین به شمار می روند هم این روش جراحی بسیار مورد استفاده قرار می گیرد. در جراحی های متوسط و پیشرفته هم تعداد متخصصان خیلی زیاد نیست اما تعداد موجود تفاوت چندانی با آمار معمول جامعه جهانی ندارند؛ چرا که آموزش های لازم به آنها داده شده و همواره در حال به روزرسانی تخصص خود هستند. در این زمینه نیازهای کشور قابل توجه است که باید در دوره های مناسب به آن رسیدگی شود اما در مجموع بین 5 تا 10 سال آینده تعداد زیادی از اعمال جراحی که قبلا به صورت باز انجام می شد با پیشرفت تکنولوژی و ایجاد توانایی های لازم، با استفاده از فناوری های اعمال جراحی کم تهاجمی صورت خواهد گرفت.
