فاطمه شفیعی: کارشناس ارشد تغذیه، دانشگاه علوم پزشکی تهران
اختلالات روانی جزء مهم‌ترین بیماری‌های غیرواگیردار هستند که هم در کشورهای توسعه یافته و هم در کشورهای در حال توسعه بعلت شیوع بالا توجه ویژه‌ای را به خود معطوف داشته‌اند.
این اختلالات انواع مختلف با تظاهرات متفاوتی دارند ولی مواردی نظیر غیرطبیعی بودن افکار، ادراک، احساسات، رفتار و تعامل با افراد جزء ویژگی‌های مشترک این اختلالات هستند.
این اختلالات عوارض قابل توجهی نظیر ناتوانی، کاهش کیفیت زندگی و ابتلا به بیماری‌های غیرواگیر و مزمن را به دنبال دارند.
اضطراب یکی از شایع‌ترین اختلالات روانی است که 7/3 درصد افراد در دنیا به آن مبتلا هستند که این افراد غالباً زنان و بویژه زنان میانسال هستند.
در کشور ما طبق گزارشات ملی، 21 درصد از بزرگسالان مبتلا به اختلالات روانی هستند که اضطراب از شایع‌ترین این اختلالات است.
اضطراب با بسیاری از مشکلات سلامت عمومی از قبیل بیماری‌های قلبی-عروقی، دیابت، مشکلات تیروئید، اختلالات تنفسی و سوء مصرف مواد در ارتباط است و به همین دلیل حائز اهمیت است.
هرچند عوامل متعددی نظیر عوامل ژنتیکی، محیطی، زیستی و روانشناختی در سبب شناسی آن دخالت دارند ولی مطالعات جدید حاکی از این هستند که ابتلا به چاقی، که معمولاً با تجمع چربی در شکم همراه است، می‌تواند شانس افراد را برای ابتلا به اضطراب افزایش دهد.
شیوع جهانی چاقی در چند دهه اخیر بعلت افزایش کالری دریافتی و کاهش فعالیت فیزیکی سه برابر شده است و نکته قابل تأمل این است که چاقی قابل پیشگیری است، بنابراین با پیشگیری و کنترل چاقی می‌توان از بیماری‌های مرتبط با چاقی نظیر اضطراب نیز پیشگیری یا به کنترل آن کمک نمود.
شاخص‌های متعددی برای ارزیابی چاقی وجود دارد که شناخته شده ترین آنها عبارتند از: نمایه توده بدنی، دور کمر و نسبت دور کمر به باسن.
شاخصی که اخیراً در مجامع علمی مورد توجه فراوان قرار گرفته است نسبت اندازه دور کمر به قد است که استفاده از آن بسیار آسان است و بر خلاف شاخص‌های قبلی به جنس و نژاد وابسته نیست.
این شاخص بیشترین همبستگی را با کل چربی بدن و چربی شکمی دارد و به همین دلیل نمایانگر خوبی از میزان چاقی و در واقع چاقی شکمی است.
شاخص مذکور از تقسیم اندازه دور کمر (بر حسب سانتی متر) بر قد (بر حسب سانتیمتر) بدست می‌آید و عدد 0/5 در تمامی افراد ≥ 6 سال در جهان بعنوان حد مرزی آن اعلام شده است و مقدار بالاتر از 0/5 بیانگر چاقی شکمی است.
این شاخص حامل یک پیام ساده است: "اندازه دور کمر خود را کمتر از نصف اندازه قد خود نگه دارید". با وجود اینکه با این شاخص می‌توان بهترین ارزیابی را از خطر بیماری‌های کاردیومتابولیک نظیر فشار خون، دیابت، چربی خون و بیماری‌های قلبی - عروقی داشت، اما به ندرت از آن استفاده می‌شود.
در افراد میانسال بصورت فیزیولوژیک تجمع چربی در ناحیه شکم بیشتر است و به دلایلی نظیر پوکی استخوان و فشردگی صفحات بین مهره‌ها کاهش قد دیده می‌شود، به همین جهت استفاده از این شاخص مطلوب‌تر از سایر شاخص‌ها به نظر می‌رسد.
میانگین سنی جمعیت ما بویژه در مورد زنان رو به افزایش است که به معنی طول عمر بیشتر زنان نسبت به مردان است، ولی به موازات آن میزان ابتلا به بیماری‌ها و مشکلات مرتبط با آنها نیز در زنان بیشتر است.
یک مرحله گذر بسیار کلیدی در طول زندگی زنان دوران یائسگی است که در سنین میانسالی، 40 تا 60 سالگی، اتفاق می‌افتد و با تغییرات هورمونی، فیزیولوژیک و متابولیک بسیاری همراه است.
متاسفانه این دوران با بروز بیماری و ناتوانی در زنان همراه است که یکی از این بیماری‌ها اضطراب است و همانگونه که در ابتدا ذکر شد شیوع آن بصورت کلی در زنان بالاتر است.
مطالعات متعددی نشان داده‌اند که ابتلا به اضطراب در زنان در میانسالی بیشتر از سنین پایین‌تر است و یکی از دلایل آن تغییرات هورمونی است.
یکی از این تغییرات هورمونی، کاهش سطح استروژن است. استروژن یک هورمون زنانه است که دارای نقش محافظتی عصبی است و کاهش یا عدم وجود آن باعث کاهش زیست دسترسی به انتقال دهنده‌های عصبی می‌شود و در نتیجه عملکرد عصبی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
بنابراین، تغییرات هورمونی می‌توانند در ایجاد و پیشرفت اضطراب مشارکت داشته باشند.
علاوه بر این، هورمون‌ها در توزیع چربی در بدن نقش دارند و متعاقب تغییرات هورمونی ایجاد شده در دوران یائسگی، چاقی شکمی در زنان بیشتر می‌شود.
بنابراین، اضطراب و چاقی شکمی در دوران میانسالی در زنان بیشتر دیده می‌شوند و خود چاقی نیز در ایجاد و یا پیشرفت اضطراب دخیل است.
به همین خاطر، ارزیابی وضعیت چاقی مخصوصاً چاقی شکمی در زنان در سنین میانسالی اهمیت بسزایی دارد که بدین منظور می‌توان از یک شاخص بسیار ساده و در عین حال کاربردی یعنی نسبت اندازه دور کمر به قد استفاده کرد.
با استفاده از این شاخص توسط ارائه دهندگان مراقبت‌های بهداشتی و درمانی در ارزیابی‌های بالینی می‌توان وضعیت چاقی زنان و در نتیجه خطر ابتلا به بیماری‌هایی نظیر اضطراب را ارزیابی کرد و با اقدامات مناسب از بیماری‌های مرتبط با چاقی پیشگیری و یا آنها را کنترل نمود.
