پیش‌بینی‌های جدید بین‌المللی از شاخص‌های اقتصادی ایران پس از تحریم‌ آمریکا/ آیا موضع ترامپ ملایم‌تر خواهد شد؟

به گزارش اقتصاد آنلاین، برخی از تحریم‌ها بعد از دوره تنفس نود روزه که ششم اوت به پایان می‌رسد دوباره برقرار خواهند شد، اما تحریم‌های اصلی ثانویه‌ آمریکا، از جمله تحریم‌های متمرکز بر بخش انرژی ایران، در ماه نوامبر دوباره اعمال خواهند شد.

کریستِن سیلوِربِرگ (مدیر کل)، گاربیس ایرادیِن (رئیس بخش پژوهش‌های خاورمیانه و شمال آفریقا)، اسکات فارنِم (تحلیلگر ارشد) به بررسی  و تحلیل نکات اصلی درباره تحریم‌های آمریکا که دوباره برقرار می‌شوند پرداخته اند، این گزارش را در ادامه می‌خوانید:

به طور مشخص، بند 1245 سند جواز دفاع ملیِ سال 2012 شامل تحریم‌های بانکی است که سازوکارهای مالی مورد استفاده شرکای تجاری ایران برای پرداخت بهای نفت این کشور را هدف می‌گیرند. خلاصه این‌که این بندِ سند از دولت آمریکا می‌خواهد برای هر بانک خارجی که پرداخت از طریق بانک مرکزی ایران را پردازش می‌کند، دسترسی به بانک نماینده در آمریکا را به شدت محدود سازد. این قید، در صورتی که تراکنش مربوطه بابت خرید نفت انجام گیرد، درباره بانک‌های مرکزی خارجی نیز صادق است. برای بانک‌های کشورهایی که خرید نفت از ایران را در 180 روز آینده کاهش دهند معافیت در نظر گرفته می‌شود. این قید، برای تعیین این‌که آیا کشوری خرید نفت از ایران را کاهش داده است یا خیر و آیا مستحق دریافت معافیت هست یا نه، آزادی عمل زیادی برای دولت آمریکا فراهم می‌آورد.

چین، روسیه، هند، و ترکیه، با استناد به تقاضای زیاد داخلی خود و با اشاره به مخالفتشان با رویکرد فراسرزمینی در قبال تحریم‌ها، به طور ضمنی گفته‌اند که قصد ندارند خرید نفت از ایران را کاهش دهند. با این حال، ما تصور می‌کنیم که اغلب کشورها از فرصت 180 روز آینده استفاده خواهند کرد تا نشان دهند که خرید نفت از ایران را قدری کاهش داده‌اند و برای دریافت معافیت با دولت آمریکا چانه‌زنی خواهند کرد. رئیس‌جمهور ترامپ اخیراً درباره شرکت چینی زِد-تی-ای، که به انتقال محصولات ساخت آمریکا به ایران اعتراف کرده بود، توییتی منتشر کرد که می‌گفت تحریم‌ها علیه این شرکت را تعدیل خواهد کرد. این توییت به طور ضمنی از این حکایت می‌کند که رئیس‌جمهور حاضر به بررسی درخواست‌های رهبران خارجی هست. کار دیگری که کشورها می‌توانند بکنند یافتن راهی برای پرداختن بهای نفت ایران بدون تکیه بر بانک‌هایی است که به دسترسی به بانک نماینده در آمریکا نیاز دارند.

حجم صادرات نفتی ممکن است کاهش یابد

بر این اساس، ما در پیش‌بینی بازبینی‌شده خود که در جدول 1 نشان داده شده است فرض کرده‌ایم صادرات نفت خام و میعانات نفتی ایران، که در سال بودجه‌ای 2017 معادل 2.7 میلیون بشکه در روز بود، در سال بودجه‌ای 2018 (که در مارس 2019 به پایان می‌رسد) با نرخ نسبتاً ملایم 300 هزار بشکه در روز و در سال 2019 با نرخ 600 هزار بشکه در روز کاهش خواهد یافت. در سال‌های 2012 تا 2015 که اتحادیه اروپا خرید نفت از ایران را مستقیماً تحریم کرده بود صادرات نفتی این کشور سالانه حدود 1.2 میلیون بشکه کاهش یافت.

کاهش صادرات نفتی ایران با افزایش تولید در جاهای دیگر، از جمله ادامه افزایش سریع تولید نفت خام در آمریکا، جبران خواهد شد. این امکان نیز هست که آمریکا از ذخایر راهبردی خود، شاید به اندازه 100 تا 200 هزار بشکه در روز، نفت به بازار تزریق کند تا نگرانی از افزایش قیمت بنزین برای مصرف‌کنندگان آمریکایی را از بین ببرد. عربستان سعودی نیز در صورتی که قیمت نفت به بیشتر از بشکه‌ای 80 دلار افزایش یابد، و نیز به احتمال خیلی زیاد بعد از منقضی شدن توافق تمدید شده اوپک در پایان سال 2018، ممکن است تولید خود را بیشتر کند. برای آن‌که عربستان بتواند بودجه سال 2018 خود را تراز کند قیمت نفت باید بالای 86 دلار در هر بشکه باشد.

شکل 1: 75 درصد صادرات نفت‌خام و میعانات‌نفتی ایران در سال2017 به چین و اتحادیه اروپا و هند صادر شد

منبع: داده‌های رسمی ایران (shana.ir)، IIF.

بی‌اطمینانی‌های جدید رشد ایران را محدود خواهد کرد

ما پیش‌بینی می‌کنیم که نرخ رشد کلی اقتصاد ایران، بر اثر کاهش انتظاری حجم صادرات نفت خام و میعانات نفتی و کاهش سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، از مقدار برآوردشده 3.4 درصد در سال 2017 به 1.1 درصد در سال 2018 کاهش یابد (جدول 1). نرخ رشد واقعی جی‌دی‌پی غیرنفتی از 3.6 درصد در سال 2017 به 2.1 درصد در سال 2018 خواهد رسید و بیکاری نیز ممکن است به بالای 13 درصد و بیکاری جوانان به 26 درصد برسد. بی‌اطمینانی مرتبط با سرنوشت توافق هسته‌ای تأثیر بزرگی بر سرمایه‌گذاری خواهد گذاشت. با این‌که رهبران اروپا ظاهراً در پی یافتن راه‌هایی برای پشتیبانی از سرمایه‌گذاری در ایران از طریق بانک سرمایه‌گذاری اروپا هستند، وضع دوباره تحریم‌های آمریکا می‌تواند برخی از توافقنامه‌های تجاری مهم ایران با اتحادیه اروپا را به هم بزند.

چین با انجام سرمایه‌گذاری‌های بزرگ در پروژه‌های زیربنایی ایران نقش خود در اقتصاد آن را افزایش داده است. همچنین ممکن است چین قراردادهای آتی نفت خام با واحد پولی یوان و قابل تبدیل به طلا عرضه کند. استیلای دلار در تراکنش‌های تجاری دنیا (به ویژه در مورد کامودیتی‌ها) آمریکا را در منزوی کردن ایران یاری خواهد کرد.

ما همچنین پیش‌بینی می‌کنیم که، بر اثر کاهش شدید ارزش ریال در بازارهای رسمی و موازی در ماه‌های اخیر و اعمال دوباره تحریم‌های آمریکا، جی‌دی‌پی اسمی ایران در سال 2018 حدود 50 میلیارد دلار کاهش یابد.

شکل 2: از ماه مارس امسال، ارزش ریال ایران در بازار موازی 50 درصد کاهش یافته است.

منبع: Haver and IIF.

جدول 1: شاخص‌های اصلی اقتصادی و مالی

منبع: بانک مرکزی ایران، برآوردهای IIF برای سال 2017 و پیش‌بینی IIF برای سال‌های 2018 و 2019.

شکل 3: نرخ ارز مؤثر واقعی بسیار بالاست

منبع: تا مارس 2018 از Haver، برای آوریل و مه 2018 از پیش‌بینی‌های IIF.

شکل 4: مقصد‌های اصلی صادرات ایران

منبع: اداره آمار تجاری IMF و IIF.

کاهش شدید ارزش ریال

از پایان سال 2017، بر اثر نگرانی از وضع دوباره تحریم‌ها به دست دولت ترامپ، هم نرخ ارز رسمی و هم نرخ ارز بازار موازی به شدت افزایش یافته است. در حقیقت، بعد از آن‌که در اوایل ماه مارس مایک پمپئو به جای رکس تیلرسون وزیر امور خارجه آمریکا شد و جان بولتون به عنوان مشاور جدید امنیت ملی ترامپ منصوب گردید، ارزش ریال در بازار موازی 50 درصد کاهش یافته و شکاف بین دو نرخ ارز اسمی و بازار موازی از 14 مه 2018 به 58 درصد افزایش یافته است (شکل 2).

برآورد ما این است که هم‌اکنون ریال در بازار موازی حداقل 20 درصد کمتر از مقدار واقعی ارزشگذاری شده است. ما پیش‌بینی می‌کنیم که با افزایش شدید هزینه کالاهای وارداتی، میانگین تورم مصرف‌کننده از حدود 10 درصد در سال 2017 به حدود 17 درصد در سال 2018 افزایش یابد.

وضعیت حساب خارجی همچنان مطلوب است

حساب جاری ایران همچنان مازاد نسبتاً بزرگی به اندازه بیش از 20 میلیارد دلار خواهد داشت - برابر با حدود 6 درصد جی‌دی‌پی. با این حال، به خاطر سرعت گرفتن جریان‌های خروج سرمایه و سخت شدن دسترسی به درآمد صادرات، ذخایر رسمی ایران ممکن است همچنان کاهش یابد (شکل 5). ذخایر رسمی این کشور در سال 2017، 9 میلیارد دلار کاهش یافت و به 113 میلیارد دلار رسید، که 15 ماه واردات کالاها و خدمات را کفاف می‌دهد (شکل 6).

بودجه ایران برای سال بودجه‌ای 2018/2019 انبساطی است. با وجود این، ما پیش‌بینی می‌کنیم کسری بودجه همچنان حدود 3 درصد جی‌دی‌پی بماند، چرا که افزایش معادل ریالی درآمدهای نفتی، که علتش رشد قیمت‌های جهانی نفت و کاهش ارزش ریال است، می‌تواند افزایش 20 درصدی مخارج را جبران کند.

برآوردهای ما، بر اساس عملکرد یازده ماه نخست سال بودجه‌ای 2017/2018، نشان می‌دهد کسری بودجه با افزایشی ملایم به 3 درصد جی‌دی‌پی خواهد رسید. کاهش درآمدهای مالیاتی و افزایش مخارج اثر افزایش درآمدهای نفتی را جبران کرده است. بررسی پرداخت‌های معوق در چند سال گذشته، که به مخارج غیربودجه‌ای ربط دارند، نشان می‌دهد که نسبت بدهی به جی‌دی‌پی حدود 48 درصد است. افزون بر آن، کل بدهی بنگاه‌های بخش دولتی و خصوصی به بانک‌های داخلی همچنان در حال افزایش است و اکنون از 80 درصد جی‌دی‌پی فراتر رفته است.

آیا موضع ترامپ ملایم‌تر خواهد شد؟

به این نکته باید توجه کنیم که جزئیات اطلاعیه دولت ترامپ درباره برجام را هنوز ندیده‌ایم و تا مدتی دیگر نیز نخواهیم دید. 180 روز در دولت ترامپ یک عمر است و رئیس‌جمهور نیز مستعد آن هست که ناگهان تغییر مسیر دهد.

دولت ترامپ در دیگر تصمیمات اخیر خود (اطلاعیه بند 232 درباره فولاد و آلومینیوم، اطلاعیه بند 301 درباره مالکیت فکری در چین، و تحریم‌های الیگارشی روسیه) سیاست‌هایی جسورانه با اثراتی شدید را اعلام کرد و بعد، در جزئیات آن‌ها، از اطلاعیه خود عقب نشست.

شکل 5: حساب جاری همچنان دارای مازاد خواهد بود

منبع: CBJ و برآورد IIF برای سال 2017 و پیش‌بینی IIF برای سال‌های 2018-2020.

شکل 6: ذخایر رسمی، با این‌که در حال کاهش است، کافی خواهد بود و 15 ماه واردات کالاها و خدمات را کفاف خواهد داد.

منبع: CBJ تا سال 2017، پیش‌بینی IIF برای سال‌های 2018-2020.

شکل 7: کسری بودجه، عمدتاً بر اثر کاهش درآمدهای نفتی، ممکن است تا حدود 3 درصد جی‌دی‌پی رشد کند

منبع: آمارهای رسمی ایران تا سال 2016، برآورد IIF برای 2017 و پیش‌بینی IIF برای 2018-2020.

شکل 8: رشد واقعی، بر اثر کاهش صادرات و سرمایه‌گذاری خصوصی، به حدود 2 درصد کاهش خواهد یافت

منبع: بانک مرکزی ایران، برآورد IIF برای سال 2017 و پیش‌بینی IIF برای سال‌های 2018-2020.

شکل 9: فشارهای تورمی، بر اثر افزایش شدید نرخ ارز، بیشتر خواهد شد

منبع: CBJ و پیش‌بینی IIF از آوریل 2018 تا مارس 2019.

شکل 10: بنزین در ایران از همه کشورهای صادرکننده نفت ارزان‌تر است

منبع: www.globalpetrolprices.com

شکل 11: بر اثر افزایش قیمت نفت، صادرات در سال 2018 به 105 میلیارد دلار افزایش خواهد یافت که اثر کاهش حجم صادرات را جبران خواهد کرد.

منبع: CBJ، برآورد IIF برای سال 2017 و پیش‌بینی IIF برای سال‌های 2018-2019.

شکل 12: بیش از 80 درصد کل صادرات ایران روانه چین، هند، ترکیه، و اتحادیه اروپا می‌شود

منبع: بانک مرکزی ایران، اداره آمار تجاری IMF، و IIF.

شکل 13: تقریباً نیمی از واردات ایران را امارات متحده عربی و چین تأمین می‌کنند

منبع: بانک مرکزی ایران، اداره آمار تجاری IMF، و IIF