مجله سیب سبز: وقتی رنگ‌های متفاوت و طعم‌های مختلف را در هزاران شکل متنوع ضرب کنید، هزاران نوع از خوراکی خوشمزه‌ای خواهید داشت که خوردنش در تمام دنیا کوچک و بزرگ نمی‌شناسد و حتی شاید نتوانید فردی را پیدا کنید که از این آبنبات‌های ژله‌ای خوشش نیاید! پاستیل از آن دسته خوراکی‌هایی است که سال‌هاست با شکل‌ها و طعم‌های گوناگون راهش را به دل مردم باز کرده و به اعتقاد بعضی‌ها حتی اعتیادآور است!
البته نوشابه‌ای‌‌اش در ایران یکی از قدیمی‌ترین و پرطرفدارترین‌هاست و برای بعضی‌ها حکم یک نوستالژی دوست‌داشتنی را دارد. در این مطلب با تاریخچه مختصری از پاستیل و البته خواص و مضرات تغذیه‌ای آن از زبان دکتر محمدرضا وفا، متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی آشنا خواهید شد.
خرس‌های خوشمزه و دوست‌داشتنی!
شاید باور نکنید که پاستیل در دهه 1920 کاملا اتفاقی توسط یک کارگر ساده اختراع شد! ماجرا از این قرار بود که هانس ریگل، کارگر ساده یک کارخانه آبنبات‌سازی و البته صاحب تجربه‌های زیاد در زمینه شیرینی‌پزی و قنادی برای کسب درآمد بیشتر در آشپزخانه خانه کوچکش هم آبنبات‌های خانگی درست می‌کرد که بسیار خوشمزه و پرطرفدار بود و به همین دلیل بعد از مدتی نام «هاریبو» را برای آبنبات‌هایش انتخاب می‌کند که خیلی زود بر سر زبان‌ها می‌افتد.
او همیشه برای بالا بردن میزان فروش محصولاتش سعی می‌کرد ایده‌های خلاقانه‌ای را عملی کند و به همین دلیل یک‌بار تصمیم گرفت از طعم میوه که آن روزها پرطرفدار بود، همچنین مقداری ژلاتین برای قوام بیشتر آبنبات‌ها استفاده کند. البته او قصد داشت در شکل و ظاهر آبنبات‌ها هم که آن زمان همگی گرد و ساده بودند، تنوعی ایجاد کند و به همین دلیل آنها را در قالب‌های خرسی شکل که کمی قدبلندتر و لاغرتر از خرس‌های امروزی هاریبو بودند، ریخت. این آبنبات‌ها برخلاف ظاهر سفت و محکمی که داشتند، کش می‌آمدند و خیلی زود در میان بچه‌ها و حتی بزرگ‌ترها محبوب شدند و به این ترتیب ثروت فراوانی را برای هانس به ارمغان آوردند.
امروز با گذشت نزدیک به یک قرن از تولد خرس‌های هاریبو، این آبنبات‌های ژلاتینی هنوز پرطرفدارند و خیلی‌ها آن را به عنوان میان‌وعده‌ای کم‌کالری و کم‌شیرین می‌شناسند، اما آیا واقعا همین‌طور است؟!
پاستیل دقیقا چیست؟
پاستیل متشکل از ژلاتین، شکر و مواد افزودنی است که طعم‌های مختلف به آن اضافه می‌شود. البته برای براق کردن پاستیل هم از نوعی واکس روی سطحش استفاده می‌شود که اگر پاستیلی که تهیه می‌کنید دارای پروانه بهره‌برداری و ساخت و نیز مجوز استاندارد وزارت بهداشت باشد، منافاتی با سلامت فرد ندارد.
با این حال جایگزین کردن پاستیل و خوراکی‌هایی مانند آن با وعده‌های غذایی به هیچ وجه توصیه نمی‌شود چراکه این خوراکی نه‌تنها مواد مورد نیاز بدن را تامین نمی‌کند بلکه به دلیل طعم شیرین و چربشان خیلی زود با ذائقه فرد سازگار شده و حتی می‌تواند او را به خوردن این نوع خوراکی‌ها معتاد کند! در ضمن این ترکیبات ژلاتینی به مخاط دهان و دندان‌ها می‌چسبد و احتمال پوسیدگی دندان‌ها را زیاد می‌کند. پس فراموش نکنید که بهتر است به جای جویدن پاستیل صبر کنید در دهان‌تان آب شود و بلافاصله بعد از خوردن پاستیل مسواک بزنید.
سالم‌تر از چیپس و پفک است؟!
پاستیل‌ها به دلیل طرح و اندازه‌های کوچک‌شان به نظر کم‌کالری و بی‌ضرر می‌آیند و حتی شاید خیلی‌ها فکر کنند این خوراکی‌های خوش‌رنگ و لعاب سالم‌تر از چیپس و پفک هستند اما واقعیت این است که با وجود اندازه کوچک هر پاستیل، کالری هر 100 گرم آن تقریبا با کالری 100 گرم چیپس یکی است. البته کالری انواع پاستیل‌ها با توجه به اندازه و طرز تهیه متفاوت آن در کارخانه‌های مختلف متفاوت است و معمولا بر اساس وزن و ترکیباتی مثل شکر و روغنی که در آن وجود دارد، کالری‌اش محاسبه می‌شود اما می‌توان گفت در هر 100 گرم آن بین 300 تا 500 کیلوکالری انرژی وجود دارد که با میزان کالری موجود در یک وعده غذایی برابری می‌کند.
برای استخوان‌سازی خوب است؟شاید خیلی‌ها فکر کنند ژلاتین موجود در پاستیل تامین‌کننده کلسیم بدن است و انواع میوه‌ای آن منبع خوبی برای تامین ویتامین‌های مورد نیاز بدن است و حتی می‌تواند برای بچه‌هایی که علاقه‌ای به خوردن میوه ندارند، جایگزین مناسب و مقوی باشد اما خوب است بدانید ژلاتین موجود در پاستیل از نوع ژلاتین حیوانی است و ژلاتین پست‌ترین نوع پروتئین است و میزان پروتئین موجود در آن بسیار کمتر از پروتئین گوشت، شیر و تخم‌مرغ و... است و بسیاری از اسیدهای آمینه ضروری را ندارد بنابراین پروتئینی نامرغوب است که نسبت به سایر پروتئین‌ها ارزش غذایی بسیار پایینی دارد و منبع خوبی برای تامین کلسیم و سایر ریز‌مغذی‌های مورد نیاز بدن نیست. طعم‌های میوه‌ای و نوشابه‌ای و ... پاستیل‌ها هم فقط و فقط به دلیل اسانس و طعم‌دهنده‌های مصنوعی است و هیچ فرقی بین پاستیل نوشابه‌ای و میوه‌ای وجود نداشته و خاصیتی هم ندارد!
چقدر پاستیل بخوریم؟با اینکه کالری 100 گرم پاستیل با یک وعده غذایی کامل برابر است اما هیچ ماده مغذی و خاصیتی برای بدن ندارد و در علم تغذیه به این نوع مواد که صرفا کالری دارند و بی‌خاصیت هستند، کالری تهی گفته می‌شود، به همین دلیل نباید فراموش کرد که این خوراکی خوشمزه مثل شیرینی‌ها و قندها جایگاهش در راس هرم غذایی قرار دارد و باید کمترین میزان مصرف را داشته باشد. درواقع حتی بچه‌ها هم که پرتحرک هستند و امکان چاق شدن‌شان نسبت به بزرگسالان کمتر است، در کل نباید پاستیل و سایر شکلات‌ها و شیرینی‌ها را بیشتر از 50 گرم در روز مصرف کنند.
البته این موضوع به سایر برنامه غذایی فرد و اینکه در دیگر وعده‌های غذایی‌اش چه مقدار کالری مصرف می‌کند، بستگی دارد. از آنجا که تنوع غذایی امروز بسیار بیشتر از سال‌های پیش است و بیشتر هم خواهد شد، نمی‌توانیم دور خودمان خط قرمز بکشیم و خود را از مصرف خوراکی‌های مختلف محروم کنیم اما نکته مهم این است که هر فرد باتوجه به شرایط خاص خود غذاها و خوراکی‌های مصرفی روزانه‌اش را انتخاب کند. مثلا فردی که برای صبحانه کره و مربا میل می‌کند، می‌داند که کره دارای مقدار زیادی چربی است که اتفاقا از بدترین نوع چربی هم هست!
پس این فرد باید سعی کند مصرف چربی روزانه‌اش را کاهش داده و از خوردن غذاهایی که چربی پنهان دارند، بپرهیزد یا وقتی پفک می‌خوریم، باید مقدار دریافتی نمک آن روز را کاهش دهیم، بنابراین فرد باید سعی کند بین انتخاب‌های روزانه‌اش تعادل ایجاد کند تا دچار مشکل چاقی و بیماری‌های مختلف نشود. پاستیل و شکر و شیرینی هم از این قاعده مستثنا نیستند و باید باتوجه به شرایط جسمی فرد و میزان نیازش در روز مصرف شوند.
پاستیل بدون قند هم چاق می‌کند؟
پاستیل‌ها و سایر محصولاتی که تحت عنوان بدون قند در بازار موجود هستند به جای قندهای طبیعی مانند ساکاروز با شیرین‌کننده‌های مصنوعی شیرین می‌شوند. اما این قندهای مصنوعی بسیار شیرین‌تر از قندهای طبیعی هستند و ذائقه فرد را به طعم قوی شیرینی عادت می‌دهند و به این ترتیب حس چشایی فرد در مواجهه با خوراکی‌ها سردرگم می‌شود. مثلا وقتی ذائقه شما به این نوع خوراکی‌های پرشیرین عادت کند با خوردن یک بیسکویت ساده احساس می‌کنید فقط طعم آرد بی‌مزه می‌دهد! همچنین از آنجا که این قندها مصنوعی هستند، کبد باید این مواد را سم‌زدایی کرده و کلیه این مواد را با مقدار زیادی آب دفع کند بنابراین در صورت مصرف زیاد، کبد و کلیه مجبور به فعالیت بیش از حد می‌شوند.
دیابتی‌ها پاستیل بخورند؟مسلما میزان قند مصرفی یک فرد دیابتی با یک فرد سالم متفاوت است و با محدودیت بیشتری برای انتخاب خوراکی‌های شیرین مواجه است. اما یک فرد سالم می‌تواند روزانه 40 تا 50 گرم از انواع خوراکی‌های شیرین که در گروه‌های مختلف غذایی هستند (از انجیر و خرما گرفته تا شیرینی و پاستیل) مصرف کند. البته بسیار بهتر است که این نوع خوراکی‌ها با معده خالی مصرف نشده و بعد از وعده‌های اصلی و میان‌وعده‌ها میل شوند تا فرد را با احساس سیری کاذب و گرسنگی‌های مکرر مواجه نکند.
غذا نمی‌خورید و چاق می‌شوید؟!شما هم از آن دسته افرادی هستید که سرتان شلوغ است و فرصت خوردن غذای درست و حسابی را ندارید و متعجب هستید که چرا چاق شده و لاغر نمی‌شوید؟ پاسخ در کشوی میزتان است! معمولا افراد پرمشغله مقداری پاستیل، شکلات و بیسکویت دم دستشان می‌گذارند تا در مواقع گرسنگی ته‌دلشان را بگیرد و بتوانند بدون وقفه به کارشان ادامه دهند و در پایان روز فرد احساس می‌کند چیزی نخورده، پس نباید چاق شود. اما این اتفاق نمی‌افتد! باتوجه به ارزش غذایی بسیار ناچیزی که این نوع خوراکی‌ها دارند، فرد به معنای واقعی غذا نخورده اما اگر میزان کالری مصرفی‌اش را با هم جمع کند، خواهد دید که بسیار بیشتر از نیاز روزانه‌اش انرژی دریافت کرده، بدون اینکه مواد مغذی موردنیاز بدنش تامین شده باشد!
خوراکی‌های شیرینی مانند پاستیل، به‌خصوص وقتی فرد برای چند ساعت چیزی نخورده باشد، به دلیل قند زیادی که دارند، با افزایش ناگهانی قند خون، احساس سیری خوبی به فرد می‌دهند اما این احساس فقط حدود نیم ساعت پایدار است چون افزایش قند خون با افزایش ترشح انسولین همراه است و خیلی زود دوباره گرسنگی سراغ فرد می‌آید، به همین دلیل است که مصرف متداول شیرینی‌ها باعث افزایش تعداد دفعات گرسنگی در روز شده و فرد مجبور به مصرف کالری بیشتر از نیازش می‌شود. به این ترتیب پاستیل و سایر شیرینی‌ها باعث به هم خوردن موازنه کالری‌های دریافتی شده و چاقی فرد را در پی دارد.
