تهران، شهری نامهربان با چنارهایش

بر اساس گفته‌های رئیس کمیسیون سلامت، محیط زیست شورای شهر تهران برای جایگزین کردن این درختان قرار است تعدادی چنار از اصفهان به تهران آورده و بجای درختان آفت‌زده و خشک شده خیابان ولیعصر کاشته شوند. هدف از این اقدام این است که خیابان ولیعصر همچون گذشته سرسبزی، صفا و طراوت خود را حفظ کند.

در روزهای اخیر هم مدیر عامل سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهر تهران گفت: « شیوع آفت سرطان رنگی علت قطع درختان خیابان، ولیعصر است و تا پایان سال 97 تمام درختان چنار، ولیعصر جایگزین می‌شود.» محمدعلی پورمختار با بیان اینکه در فاز نخست ساماندهی خیابان ولیعصر تا پایان اسفند 400 اصله درخت را جایگزین درختان آلوده به سرطان رنگی می‌کنیم، افزود: « در نهایت صد درصد درختان خیابان ولیعصر را جایگزین می‌کنیم.»

این در حالی است که بر اساس گفته‌های کارشناسان فضای سبز شهری ساخت و ساز بلند مرتبه‌ها جلوی نورگیری درختان را گرفته و همین مساله در بروز انواع آفت و بیماری در بین درختان تاثیرگذار است. از سوی دیگر کف خیابان ولیعصر از سنگ و آسفالت پوشیده شده و همین مساله هر گونه آبیاری به درختان را با نارسایی مواجه می‌کند. از سوی دیگر به دلیل برداشت‌های بی‌رویه از سفره‌های آب زیر زمینی چنار نمی‌تواند آب مورد نیاز خود را تامین کند.

وضعیت چنارهای تهران چگونه است؟

یک گیاه شناس اکولوژیک درباره وضعیت چنارهای خیابان ولیعصر به خبرنگار «آرمان» می‌گوید: چنار شاید یکی از انتخاب‌های مناسب از گذشته‌های دور برای فضای سبز شهری تهران است. این گونه با نام علمی Platanus orientalis از تیره چنار(Platanaceae) در میان گونه‌های گیاهی کاشته شده در تهران از نظر جذب صداهای بیش از حد تحمل(آستانه) جزو مطلوب‌ترین گونه‌ها است.

محمدرضا کاووسی می‌افزاید: بسیاری از دره‌های البرز جنوبی و معدود نقاطی از زاگرس دارای رویش‌های طبیعی از این گونه است، در این دره‌ها گستردگی و نقش گونه چنار در ساختار اکولوژیکی دره‌ها کاملا آشکار است. اساسا دره‌های دارای آبرفت عمیق با آب زیرزمینی مناسب و بسترهای قابل نفوذ، امکان شکل‌گیری این گونه را در رویشگاه‌های طبیعی ایجاد کرده‌اند.

به گفته او این گونه در شرایط طبیعی دارای طرح رشدی نسبتا متفاوت با پایه‌های هم نامش در تهران است، اما نظام سخت‌گیرانه شهری بر این محدودیت می‌افزاید. به گفته این استاد دانشگاه کاهش محسوس نفوذ آب به بستر پایه‌های درختی و برخی عوامل مطالعه نشده دیگر بر بحران‌های رشد این گونه در محدوده‌های شهری دامن می‌زند.

این گیاه‌شناس اکولوژیک تاکید می‌کند: آلودگی‌های فزاینده می‌توانند از شرایط نامتوازن آبی در بستر چنارها، در تفسیر وضعیت کنونی آنها نقش داشته باشد. کاووسی می‌گوید: گیاهان در شرایط ضعف فیزیولوژیکی بیشتر بیمار می‌شوند، اما همین موضوع هم برای چنارها شناخته شده نیست و ما نیازمند بررسی‌های دقیق آکادمیک درباره همه موارد ذکر شده فوق هستیم.

به گفته او هر گونه توصیه عجولانه و مطمئن مآبانه‌ای درباره حل بحران‌های گونه چنار در تهران می‌تواند پایه‌های این گونه را با مخاطرات بیشتری مواجهه کند. بنابراین ضرورت دارد با صرف هزینه مناسب برای این گونه به روز شده با شرایط بد آب و هوایی تهران، مطالعه مستقل و همه جانبه‌ای صورت گیرد تا بتوان پایه‌های مانده و کمتر آسیب دیده آن را حفاظت کرد.

بی‌توجهی به درختان در شهر تهران

در ادامه یک گیاه شناس درباره چگونگی نگهداری مناسب درختان چنار خیابان ولیعصردر شهرها فضای سبز شامل پوشش سبز حاشیه خیابان‌ها، میدان‌های سبز، پارک‌ها و فضای سبز داخل محوطه پارک‌ها، بیمارستان، دانشگاه‌ها، فرودگاه‌ها، باغچه در منازل و... می‌شود. مجموعه این پوشش گیاهی در فضای شهری کارکردهایی برای مردم و جامعه دارد.

برای مثال بخش قابل توجهی از پوشش گیاهی در خنکی هوا، زیباسازی شهر، رفع برخی آلودگی‌ها و... موثر است. افشین دانه کار می‌افزاید: گیاهان قدرت پالایش آلاینده‌های صوتی، هوا، خاک و... را دارند. از سوی دیگر باید یک ارتباط دو سویه بین مردم و فضای سبز برقرار شود، چون بر اساس باور همگان پوشش گیاهی هر خطه بر قیمت اراضی آن می‌افزاید.

همچنین فضای سبز و درختکاری‌ها از پیشروی بادها و تخریب‌های ناشی از ورزش باد جلوگیری می‌کند. به گفته او برای پایدار نگهداشتن این خدمات باید مردم مسئولیت‌های خود را نسبت به فضای سبز بدانند. برای مثال شهروندان باید از هرگونه رهاسازی زباله و انتقال شیرابه زباله به ریشه درختان خودداری کنند. همچنین با اقدامات فرهنگی همشهریان می‌توانند از هر گونه زخمی کردن بدنه درختان اجتناب کرده و شاخه‌های آنها را به روش‌های نامناسب نچینند و در کنار درختان آتش روشن نکنند.

به گفته او افراد باید از ریختن زباله و ورود هر گونه آلودگی و نور اضافه به درخت ممانعت کنند، چون امروزه بخش قابل توجهی از مشکلات برای درختان به دلیل تابش نور است که این مساله سلامتی و حیات درخت را با مشکلات فراوان مواجه کرده است. به گفته او در شهر تهران شاهد مجموعه‌ای از درختان کهن هستیم.

هر چند در برخی مواقع به دلیل دستیابی به اهداف اقتصادی این درختان مورد بی‌مهری قرار می‌گیرند. در برخی مواقع افراد برای تغییر سبک معماری و در نمای ساختن به حذف درختان پرداخته یا شرایطی برای حذف درختان ایجاد می‌کنند. این استاد دانشگاه می‌افزاید: برخی افراد سودجو برای دستیابی به منافع اقتصادی خود پای درخت نفت، بنزین و روغن موتور سوخته ریخته و به این شکل مبادرت به از بین بردن درخت می‌کنند. باید دانست که این اقدام برای درختان و پوشش گیاهی که بدون هیچ چشم داشتی به طبیعت امکانات می‌دهند، مهرورزانه نیست.

دانه کار درباره چگونگی ایجاد شرایط برای ادامه حیات درختان و پوشش گیاهی تاکید می‌کند: همانطور که هر موجود زنده برای ادامه حیات به شرایط زیستی مناسب نیازمند است، طبیعتا فضای سبز و اجتماعات درختی نیز به عنوان یک موجود زنده به امکانات مناسب برای ادامه حیات نیازمند هستند. وقتی شرایط زیستی تضعیف شود، طبیعتا درخت از لحاظ کالبدی ضعیف شده و مستعد ابتلا به انواع بیماری و آفات می‌شوند.

امروزه در درختان چنار خیابان ولیعصر هم نشانه‌هایی از بروز بیماری و از درون تهی شدگی و ناتوانی در ادامه حیات مشاهده می‌شود. به گفته او در تهران در برخی مواقع شاهد وزش بادهایی با سرعت بیش از 40 کیلومتر در ساعت هستیم که این بادها می‌تواند درختان بلند از درون تهی شده یا کالبد آنها از لحاظ مداخلات انسانی ضعیف شده را نابود کند.

باید توجه داشت که این قضیه می‌تواند برای شهر بحران آفرین باشد. با این تفاسیر باید گفت که هر یک از شهروندان باید نسبت به درختان مسئولیت متقابل داشته باشند. در خیابان ولیعصر توجه اغلب افراد به مغازه‌ها و جلوه‌های اقتصادی است. این در حالی است که ارزش این خیابان به عناصر درختی و محیط زیستی است.

عناصر خدمات‌رسان به شهر را حذف نکنید

درباره وضعیت درختان چنار باید گفت که اغلب این درختان ریشه سطحی دارند و با استفاده از آب‌های سطحی به بقای خود ادامه می‌دهند. هر چند که درختان مسن نیز بر شدت ریشه‌های عمودیشان افزوده شده و می‌توانند از آب‌های زیر زمینی بهره‌مند شوند. هم اکنون به دلیل گرم شدن زمین و بروز خشکی‌ها به دلیل آسفالت کف خیابان، گرمای ناشی از تردد خودرو و منازل جزایر حرارتی ایجاد شده و همین مساله باعث شده تمرکز حرارت در محیط‌های پیرامون شهری بیشتر شود.

این جزایر حرارتی نیاز گیاه به آب را افزایش می‌دهند. این در حالی است که با فعالیت‌های شهرسازی کف خیابان غیر قابل نفوذ شده و حتی خاک سطحی هم مرطوب نمی‌شود. در برخی مواقع نیز شاهد تجمع زباله در جوی هستیم که همین مساله باعث انتقال مواد سمی به گیاه می‌شود.

همچنین در وضعیت کنونی تنش کم آبی در کشور وجود دارد. در خیابان ولیعصر بلند مرتبه سازی با اهداف اقتصادی متداول شده و این ساختمان‌های بلند امکان ادامه حیات درخت را گرفته‌اند.

در این میان از لحاظ فیزیکی شاهد درختانی با شاخه‌ها کله‌بری شده هستیم که عملا این اقدام نشان دهنده از بین رفتن و بیماری در درخت است. هر یک از نارسایی‌های محیط زیستی موجود را می‌توان از طریق فرهنگسازی در بین شهروندان و مسئولان از بین برد، چون برای ادامه حیات در شهر تهران در وضعیت نامساعد محیط زیستی توجه به یک نهال هم می‌تواند اثرگذار باشد.