فکر کردم جرمی مرتکب شدم
«بعد از اینکه مدرسه مدارک و رزومه ام را تایید کرد، باید به اداره (آموزش و پرورش) می رفتم تا در قسمت گزینش هم تایید شوم».او درخصوص جلسه گزینشی که منجر به تعلیق چندماهه صلاحیت او شد «ازم خواستن نماز بخونم و گفتند :«همیشه موهات انقدر معلومه؟» جوری می‌پرسیدند که انگار جرمی مرتکب شدم.
گرچه منتظر بودم ازم چندتا سوال تخصصی بپرسند اما دریغ از یک سوال. آخرش هم ازم پرسیدند آخرین بار کِی نمازجمعه رفتی؟ و منم صادقانه گفتم نمی‌روم». گرچه طبقِ اصل 23 قانون اساسی مصوب کشور، تفتیش عقیده غیر قانونی است. اما در ماده دو ضوابط عمومی گزینش اخلاقی، اعتقادی و سیاسی کارکنان آموزش و پرورش، (مدارس غیرانتفاعی، سازمان‌ها و شرکت های تابعه) اعتقاد عملی به احکام اسلام، اعتقاد و التزام به ولایت فقیه، نظام جمهوری اسلامی و قانون اساسی، تعیین شده است.برای آسیب شناسیِ جریانِ گزینش در آموزش و پروش سراغ چند نمونه را با وضعیت های متفاوت تحصیلی و استخدامی گرفتیم. بنا به درخواست مصاحبه‌شونده ها، با نام مستعار تجربه های خود را در گفت‌وگو با «قانون» در میان گذاشتند.
دوست های ناباب زیاد داری
«صدیقه» دانشجوی کارشناسی یکی از دانشگاه‌های دولتی شهرشان است که در مدرسه غیرانتفاعی مقطع راهنمایی تدریس می کند: « از هفته ها قبل از زمانِ مصاحبه، سعی می کردم احکام مربوط به روزه و نماز را حفظ کنم. همش می ترسیدم گاف بدم و نتونم کار کنم. اطرافیان می‌گفتن باید چادر بپوشم. قرض گرفتم.
وقتی وارد اتاق گزینش شدم، اولین سوال این بود که چرا تو عروسی های مختلط شرکت می کنی؟ یا دوست های ناباب زیاد داری. که انقدر دست پاچه شدم که زدم زیرگریه». «مریم» کسی که به خاطر استفاده از کرم ضد آفتاب! و در نتیجه گزینشش گفته شده کهصلاحیت تدریس ندارد.
«طوری به صورتم نگاه کردن و گفتن ضدآفتاب چند spf می‌زنی؟ که از شدت استرس تهوع گرفتم. ازم پرسیدن تو مجالس چقدر آرایش می کنی؟ و بعد اسم کلی لوازم آرایشی بردن و ازم خواستن بگم چه لوازم آرایشی رو استفاده می کنم؟». می گوید: باید خودم را سوم شخص قرار می دادم و می گفتم:«مریم خودش را فردی محجبه می داند». تجربه مریم و صدیقه خلاف قانون است؛ چرا که تحقیقات محلی برای شناخت شخصی متقاضی نباید منجر به تجاوز به حریم شخصی افراد شود.
همچنین دخالت در حریم شخصی افراد طبق اصول 22، 23، 25 در قانون اساسی به صراحت دخالت در حریم شخصی افراد، مخالف قانون و جرم شمرده شده است ومتقاضی می تواند اعاده حیثیت بکند. همچنین ماده 13 از قانون گزینش آموزش و پرورش مصوب در سال 74 شرایط کارگزاران این واحد را این‌گونه شرح می‌دهد:«صالح، متعهد، عاقل، صاحب اخلاق کریمه، فاضل و متوجه به مسائل روز باشند و تنگ نظر، تندخو و مسامحه کار و سهل انگار نباشند».
یک شعر از حافظ خوندم و گفتند قبولی!
«یحیی»، با مدرک کارشناسی ارشد ادبیات فارسی، در آزمون های استخدامی سال 96 آموزش و پرورش پذیرفته شد. او هم برای تایید پوشش ظاهری اش پیراهن رنگ تیره و آستین بلندی را انتخاب می کند و کمی ته ریش می گذارد. «تازگی مدل موی آلمانی زده بودم که گذاشتم بغلِ موهام بلند بشه وفکر می کردم مصاحبه تخصصی بیشتر طول بکشه ولی فقط یک شعر از حافظ خوندم و گفتن خوبی! و قبول شدم».
«مرجان» رتبه هفت کنکور و نفر برتر المپیاد زیست است، در دبیرستان امام صادق(ع) شهرک غرب تهران تدریس می کرد و تاکید داشت که اسم مدرسه برده شود:«آخرِ سال تحصیلی، وقت تصفیه حساب، با شال رفتم نزدیک مدرسه و مدیر اومد بیرون و گفت داخل نیا و چند روز بعد تماس گرفتن باهام گفتن مشکل پوشش گزارش شده از شما و بعدش گفتند دوباره باید مصاحبه تخصصی بدی و تو اون جلسه ازم پرسیدند: «مسله تکامل رو چطور توضیح می‌دهی برای بچه ها؟ به‌نظرم می ترسیدند اسلامی توضیح ندم. منم گفتم هرچی که تو کتاب درسی اومده . رفتارشون انقدر توهین آمیز بود که بعد از اون روز دیگه با آموزش و پرورش کار نکردم».
فقط عضو یک انجمن اسلامیِ مجوزدار بودم
«سید محمدرضا» همزمان به طور پاره وقت در دو مدرسه غیر انتفاعی و دولتی (به عنوان جایگزین) کار می‌کند. «من بعد از یک سال که به عنوان معلم تدریس کردم، یک روز مدیر با من تماس گرفت و گفت: « ما به تو اجازه تدریس دادیم چون فکر می کردیم موردی نداری و جواب استعلام از دانشگاهت باعث میشه تعلیق از خدمت بشی. راستش من حتی یک بار هم کمیته انضباطی نشدم و فقط عضو یک انجمنِ مجوز دار بودم».«عرفان» موردی دیگر از نیروی استخدام رسمی آموزش و پرورش است که با چند بار درخواست تجدید نظر توانست به طور موقت و یک‌ساله معلم شود.
« نمی تونم دروغ بگم. حقیقتش اینه که من دانشجوی فعالی بودم. کمتر اتفاقی تو دانشگاه می افتاد که من و دوستام مطلع نبودیم و همه تلاشمون هم برای برگزاری برنامه هایی بود که فضای دانشگاه ر ا فعال تر کنیم و از خمودگی سال‌های بعد از بستنِ انجمن اسلامی در بیاریم. طبیعی است که تو این جریان، حراست دانشگاه به ما نقد داشته باشه و روند استعلامِ من رو به عقب بندازه».
گرچه طبقِ قانون استعلام کارکنان آموزش و پرورش، برای سلامت کاری متقاضیان کار، نهاد مربوطه می تواند به دانشگاه محل تحصیل رفته و استعلام سوابق انضباطی فرد مورد نظر را بگیرد. اما احکام انضباطی صادر شده از شورای انضباطی دانشگاه، کیفری نیست و در خارج از دانشگاه اعتباری ندارد.
گزینش روانی
از این میان، تنها مصاحبه شونده هایی که در آزمون استخدام رسمی قبول شده بودند، در اتاق گزینش با مشاور یا روان شناس مصاحبه داشتند. که به زعم بعضی‌شان «به‌نظر رفع تکلیف بود تا مصاحبه تخصصی». یعنی افراد متقاضی تدریس در مدارس غیر دولتی از همین مصاحبه سوری هم بی بهره بودند.دکترسیما قدرتی، متخصص مشاوره و روان درمانی و عضو هیات علمی دانشگاه در پاسخ به این سوال که می توان طی جلساتی، نشانه های رفتار آسیب زا را در متقاضیان آموزش و پرورش تشخیص داد، می گوید: «با توجه به اینکه سیستم آموزش و پرورش دومین پایگاه مهم در زندگی هر فرد به شمار می رود، مرحله گزینش افرادی که با کودک در ارتباط هستند، بسیار مهم است.
برای رسیدن به این مهم می توان با به کارگیریِبرای رسیدن به این مهم می توان با به کارگیریِ ابزارهایی مانند مصاحبه های تشخیصی افراد را شناسایی کرد. تنها در این صورت است که می توان از بازتولید رفتارهای آسیب زا در دانش‌آموزان جلوگیری و از طرفی با شناسایی و هدایت درمانی فرد متقاضی، سلامت فردی او را هم فراهم کرد».
جای خالیِ اساسنامه ای بدون نقایض حقوقی
وزارت آموزش و پرورش به‌عنوان نهادی که مسئول مستقیم گزینش متقاضیانِ معلمی است در اجرای دستورالعمل‌ها، بخشنامه‌ها و سایر موارد محوله از هیات مرکزی و هیات عالی گزینش، صاحب اختیار است. چه در قبال آنان که در فراخون های عمومی استخدام می‌شوند یا دانشجویان دانشگاه فرهنگیان و چه آنان که در مدارس غیر دولتی باید از فیلتر گزینش رد شوند. آموزش و پرورش می تواند با تصویب اساسنامه ای بدون نقایض حقوقی در روندِ بررسی و تعیین صلاحیت متقاضیان، اصلاحاتی انجام دهد تا از پرسش و پاسخ های عقیدتی صرف به روش‌های کارا‌تری برای به‌گزینی نیروهای خود داشته باشد.
