هفته نامه سلامت - دکتر سارا ساعدی*: یکی از شیرین ترین و مهم ترین لحظات زندگی برخورداری از احساس مادری است که البته به همان اندازه هم پر مسوولیت و با ارزش است، به طوری که می توان گفت این مرحله یکی از مراحل مهم در چرخه زندگی اغلب زنان محسوب می شود. البته اغلب به دلیل ایجاد تغییرات عمده جسمی و روانی در زنان باعث ایجاد احساسات مبهم و غیر قابل انتظار به ویژه اضطراب در مادران هم می شود.
محققان حوزه سلامت معتقدند در صورت عدم مدیریت اضطراب دوران بارداری، این اختلال نه تنها باعث بروز اختلال خواب و بیماری هایی مانند سردرد عصبی، فشارخون بالا و ناراحتی های قلبی عروقی در خود مادران می شود، بلکه در سطوح بالاتر و در صورت تداوم می تواند باعث تحریک سیستم عصبی اتونوم شود، عضلات صاف شریان ها را منقبض کند و جریان و اکسیژن رسانی به رحم رانیز کاهش دهد که تمام اینها در نهایت منجر به غیرطبیعی شدن ضربان قلب جنین و احتمال زایمان زودرس می شود.
استرس و اضطراب
طبیعی است زایمان و بچه دار شدن برای هر خانمی استرس و اضطرابی را در وجودش بیدار می کند، به ویژه اگر نخستین بار باشد که بخواهد مادر شدن را تجربه کند و هیچ شناختی از آن نداشته باشد. به علاوه در این هنگام هورمون هایی مانند کاتکولامین ها، کورتیزول، اپی نفرین و بتا آندروفین ها که در پاسخ به اضطراب ترشح می شوند با اثر گذاری بر عضلات صاف رحم و کاهش قدرت انقباضی آن و کارایی اش در روند زایمان منجر به طولانی شدن زایمان طبیعی و افزایش درد در مادر می شوند.
پزشکان برای پیشگیری از وقوع این فرایند و جلوگیری از عوارض مربوط به زایمان طبیعی معمولا توصیه می کنند مادر، فرزند خود را طریق عمل سزارین به دنیا بیاورد، در حالی که همین عمل جراحی نیز برای مادر و کودک آسیب های بیشتری نسبت به زایمان طبیعی دارد.
روش لاماز
مطالعات حاکی از آن است مداخلات روان شناختی پا به پای مداخلات پزشکی برای آمادگی زایمان دارای اهمیت هستند. این نتایج نشان می دهند به جز نرمش های دوران بارداری، آگاهی پیدا کردن در مورد مراحل و شرایط زایمان، یاد گرفتن روش های کنترل درد و انرژی در طول زایمان می تواند با کاهش اضطراب و درد زایمان، سلامت مادر و نوزاد را تامین کند.
امروزه یکی از فراگیرترین روش های روان شناختی در آمادگی برای زایمان «روش لاماز» است. این روش سال هاست در سراسر دنیا به عنوان یکی از بهترین کمک های روانشناختی به خانم های باردار برای سازگاری با دوران بارداری، زایمان و دوران پس از زایمان شناخته شده است. این تکنیک که معمولا زیر نظر روان شناس سلامت، از ابتدای ماه هشتم بارداری آغاز می شود دارای 5 مولفه اطلاعات، فنون تنفس، آرمیدگی شرطی شده، فنون شناختی و حمایت اجتماعی است.
اطلاعات
با توجه به اینکه اطلاعات (به خصوص درباره آنچه تجربه خواهد شد و چگونگی احساس آن) برای بالا بردن احساس کنترل فرد در موقعیت های پزشکی حیاتی و ضروری است، در مرحله اول روش لاماز، درباره رشد جنین و شرایط واقعی دردهای زایمان به مادر اطلاعات داده می شود.
فنون تنفسی
در طول آموزش لاماز، مادر یاد می گیرد در خلال مراحل مختلف زایمان به صورتی مطلوب و درست تنفس کند تا رسیدن اکسیژن و دی اکسید کربن کافی را به خود و چنین تضمین کند. تنفس درست، معمولا رسیدن اکسیژن به عضلات را آسان و در نهایت از گرفتگی عضله و درد و همچنین استرس جلوگیری می کند. تنفس های مخصوص این روش 3 ریتم آرام، متغیر و با الگوی خاص دارد.
تنفس آهسته و آرام طی مرحله اول انقباضات و دردهای زایمانی که اغلب به آرامی شروع می شوند، شدت می یابند و سپس فروکش می کنند، تنفس با ریتم متغیر به علت فاز فعال زایمان که در آن انقباضات طولانی تر و از نظر فاصله زمانی نزدیک تر هستند، انجام می گیرد. به علاوه اینکه طی مرحله زایمانی که دهانه رحم به طور کامل باز شده و بچه برای خروج از رحم آماده است، نوع تنفس به این دلیل که شدت انقباضات بیشتر شده و فواصل آن بسیار کوتاهتر است باید سریع، سطحی و سبک انجام شود.
آرمیدگی شرطی شده
زنانی که با روش لاماز آموزش می بینند یاد می گیرند عضلات بدن خود را با انجام تمرینات منظم به طور آگاهانه، هنگام انقباضات رحم شل کنند. برای انجام آرمیدگی از زنان خواسته می شود در وضعیت راحتی بخوابند و در دو نوبت جداگانه با شل کردن عضلاتشان به آرام سازی عصبی عضلات خود بپردازند. معمولا در نوبت اول، اندام های مختلف بدن به صورت مقطعی منقبض و منبسط می شوند و در مرحله دوم در حالی که یک عضله منقبض است، سایر اعضا باید شل نگه داشته شوند. این کار باعث می شود واکنش خود را در برابر انقباضات کنترل کنند.
فنون شناختی
در این مرحله خانم های باردار یاد می گیرند رویدادهای زایمان را از لحاظ شناختی بازسازی کنند مثلا اینکه انقباضات رحم را حملات دردناک تفسیر نکنند و آنها را نیروی مثبتی بدانند که باعث خروج نوزاد از رحم می شود.
حمایت اجتماعی
روش لاماز بر حمایت اجتماعی خانم های باردار از سوی همسر یا یکی از اعضای خانواده تاکید دارد. وظیفه این افراد آن است که بر انجام فنون در خانه نظارت و به خانم باردار خاطرنشان کنند در همه احوال آرامش داشته باشد و به او در خصوص ادامه کار اطمینان و اعتماد به نفس می دهند. ذکر این نکته لازم است که ساختار بدنی زن، اندازه نوزاد و مشکلات زایمان از عوامل مهمی هستند که در میزان دردناک بودن این تجربه نقش تعیین کننده و بسزایی دارند،
ولی هدف روش لاماز این است که تا حد امکان این درد را تسکین دهد و زایمان را آسان تر و قابل کنترل تر کند. شواهد بالینی نشان می دهند روش های آمادگی زایمان، با برخی نتایج مثبت تجربه زایمان رابطه دارد. زنانی که از این روش ها استفاده می کنند، نگرش های مادرانه مثبت تری دارند و تجربه زایمانی مثبت تری گزارش می دهند. به علاوه اینکه زنان دارای آمادگی برای کنترل درد به داروهای کمتری نیاز دارند، تحمل درد در آنها بسیار بالا می رود و همه اینها در نهایت باعث کاهش مشکلات زایمان خواهد شد.
* متخصص روان شناسی سلامت، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی
