دکتر محسن نراقی؛ فلوی رسمی جراحان بینی آمریکا
حلق انسان شاهراهی است که هم در عبور غذا و هم در مسیر هوا نقش دارد و به همین دلیل در معرض بسیاری از عفونتهای مختلف باکتریایی و ویروسی است. عفونتهای حلق به‌طور کلی فارنژیت نامیده میشوند و برحسب علت ایجاد کننده تقسیم‌بندی میشوند که در این بحث انواع مختلف آن را توضیح می‌‌دهیم.
فارنژیت باکتریایی
فارنژیت باکتریایی در اکثر مواقع توسط ارگانیسم‌های چرک‌زای استرپتوکوکی ایجاد می‌شود، ولی ممکن است توسط استافیلوکوک، نایسریا و سایر گونه‌های باکتریایی هم ایجاد شود. اغلب شروع بیماری ناگهانی است. فارنژیت باکتریایی اغلب همراه با تونسیلیت باکتریایی (فارنگوتونسیلیت) است.
دمای بدن ممکن است تا بیش از39 درجه بالا رود. اغلب، مخاط حلق قرمز روشن و متورم است و تورم زبان کوچک و قرمزی کام نرم وجود دارد. زمانی که لوزه‌ها درگیر شوند، ملتهب میشوند و در حفره‌های آن‌ها ترشحات چرکی (اگزودا) وجود دارد. معمولا، غدد لنفاوی فوقانی گردن در لمس دردناک هستند.
درمان فارنژیت استرپتوکوکی پنی‌سیلین بنزاتین به صورت تک دوز عضلانی یا پنی‌سیلین خوراکی به مدت ده روز و در صورت حساسیت به آن، اریترومایسین است.
فارنژیت ویروسی
فارنژیت ویروسی اغلب هم سبب درگیری مخاطی حلق بینی و هم سبب درگیری حلق دهانی می‌شود. بیماران معمولا از گلودرد منتشر رنج می‌برند. در کودکان کوچک‌تر ممکن است تب بالا هم دیده شود. اغلب، سایر علایم عفونت ویروسی دستگاه تنفسی فوقانی هم وجود دارد.
معاینه گلو معمولا قرمزی ملایم و تورم دیواره پشتی حلق را نشان می‌دهد. غدد لنفاوی گردن ممکن است کمی بزرگ شوند، ولی به‌‌ندرت در لمس حساس هستند. درمان شامل مرطوب کردن، غرغره با محلول نمکی و استامینوفن برای کاهش درد است. انتظار می‌رود که در عرض 4ـ3 روز بهبودی حاصل‌آید.
آنژین لودویگ
آنژین لودویگ، التهاب فضاهای تحت فکی، زیرزبانی و تحت چانه‌ای با انتشار سریع است که موجب تورم، محدودیت شدید در بازکردن دهان، و ریزش بزاق از دهان می‌شود. زبان‌متورم و به طرف خلف جابه‌جا شده است. در ناحیه تحت فکی سفت شدگی بافت‌ها وجود دارد. التهاب و تورم ممکن است به سرعت پیشرفت کرده، آبسه تشکیل دهد و سبب انسداد راه هوایی شود.
معمولا سابقه کشیدن دندان یا عفونت دندانی وجوددارد. ارگانیسم‌های عامل معمولا استرپتوکوک، استافیلوکوک و بی‌هوازی‌های دهان هستند. درمان شامل برش و درناژ آبسه به همراه استفاده داخل وریدی آنتی‌بیوتیک‌ها است. در موارد به خطر افتادن راه هوایی، تراکئوتومی ضروری است.
آبسه‌های دورلوزه‌ای
آبسه‌های دورلوزه‌ای، در یک طرف بروز می‌کند و سبب گلودرد شدید یک طرفه می‌شود که به گوش همان طرف انتشار می‌یابد. ممکن است به علت التهاب وتحریک عضله مجاور، موجب محدودیت شدید در بازکردن دهان شود. در معاینه، برآمدگی قطب فوقانی لوزه درگیر و انحراف زبان‌کوچک به سمت مقابل دیده می‌شود.
وجود محدودیت شدید در بازکردن دهان ممکن است مانع از انجام معاینه شود. درمان شامل آنتی‌بیوتیک، برش و تخلیه آبسه است. دست کم به مدت 10 روز تجویز آنتی‌بیوتیک (مانند پنی‌سیلین) ادامه می‌یابد. درمان ناکافی آبسه‌های دور لوزه‌ای ممکن است منجر به عفونتهای عمقی گردن شود که برای حیات مخاطره‌انگیز است.
آبسه‌های پشت حلقی
آبسه‌های پشت حلقی یا رتروفارنژیال بیش‌تر در کودکان کوچک‌تر رخ می‌دهد. آبسه پشت حلقی اغلب عارضه عفونت دستگاه تنفسی فوقانی است که در آن غدد لنفاوی پشت حلقی چرکی سبب تشکیل آبسه میشوند. ممکن است به علت ضربه نافذ ایجاد شود (به مانند مدادی که دیواره خلفی حلق را سوراخ کرده و موجب رسوب مقدار کمی از ماده مغز مداد شده است).
گاهی این آبسه در افراد بزرگسال، به ویژه در صورت وجود زمینه دیابت، در اثر علل مختلف مانند خراشیدگی ناشی از اجسام خارجی ـ استخوان ـ رخ می‌دهد. علامت اصلی آبسه پشت حلقی گلودرد حاد، اختلال در بلع و بلع دردناک ـ حین بلع بزاق ـ است‌که با تب بالا، سفتی گردن و گاه اختلال تنفسی همراه‌است.
تورم اغلب در یک‌طرف بیش‌تر است و سبب ورم حساس به لمس در همان سوی گردن می‌شود که با تورم غدد لنفاوی گردنی حساس به لمس همراه است. در معاینه، دیواره خلفی برآمده و قرمز است. رادیوگرافی نیم‌رخ بافت نرم گردن مؤید تشخیص است.
علایم رادیولوژیک شامل افزایش ضخامت نسج نرم قدام ستون فقرات و از بین رفتن انحنای طبیعی گردن در اثر اسپاسم عضلات گردنی است. درمان، تخلیه جراحی از طریق داخل یا خارج دهان، همراه با حفظ راه هوایی ـ برای جلوگیری از استنشاق مواد چرکی ـ است. پس از تخلیه جراحی، درمان آنتی‌بیوتیک داخل وریدی ضروری است.
آنژین ونسان
آنژین ونسان وضعیتی است که در آن یک یا هر دو لوزه کامی، زخمی پوشانده شده توسط غشای چرکی خاکستری کثیف را نشان می‌دهد. بیمار گلودرد دارد و مکررا دردی به سوی‌گوش را احساس می‌کند. بوی بد دهان نیز اغلب وجود دارد. عامل شایع آن، باسیل فوزیفرم به‌همراه اسپیروکت است. درمان شامل تجویز خوراکی یاتزریق پنی‌سیلین و بهداشت مناسب دهان است.
التهاب حاد لوزههای زبانی
التهاب حاد لوزههای زبانی یا تونسیلیت زبانی حاد اغلب با صدای سیب‌‌زمینی داغ (صدایی شبیه به این که یک سیب‌‌زمینی داغ در پشت زبان بیمار قرار دارد) و وجود گلودرد تظاهر می‌کند. معاینه با آیینه، لوزههای زبانی بزرگ شده را نشان می‌دهد که معمولا با ترشحات چرکی پوشیده شده‌اند. درمان آنتی‌بیوتیک، مشابه درمان فارنژیت باکتریایی حاد است.
برفک
برفک یا کاندیدیازیس عفونت قارچی‌است که در بیماران دچار وضعیت‌های ناتوان کننده، دیابت، نقص ایمنی یا افرادی که سابقه مصرف طولانی‌مدت آنتی‌بیوتیک دارند، سبب گلودرد می‌شود. در معاینه، قرمزی گلو و تورم به همراه ترشحات سفیدرنگی که می‌تواند کنده شود، دیده می‌شود. در بررسی میکروسکوپی، اشکال مخمری در حال جوانه زدن دیده‌می‌شود. درمان شامل استفاده موضعی از دهان‌شویه‌های نیستاتین، کلوتریمازول، یا هر دو، تا برطرف شدن عفونت است.
دیفتری حلقی
گرچه امروزه دیفتری حلقی شایع نیست، می‌تواندسبب فارنژیت حاد با سیر سریع شود که مشخصه آن‌تشکیل غشای سفید ـ خاکستری است که روی همه ساختمان‌های حلقی را می‌پوشاند. غشای کاذب دیفتری‌کثیف است و در صورت کنده شدن، خونریزی می‌کند. غشا از محدوده لوزه تجاوز می‌کند. بیماری با تب خفیف، تورم غدد لنفاوی قدامی گردن، نبض تند و بی‌حالی تظاهر می‌کند.تشخیص قطعی با کشت میکروب است. محافظت از راه هوایی مهم است.
مونونوکلئوز عفونی
مونونوکلئوز عفونی بیماری ویروسی است که به فارنژیت باکتریایی حاد شباهت دارد. فارنژیت دو‌طرفه چرکی به همراه احساس بی‌حالی، تب خفیف و تورم غدد لنفاوی گردنی باید پزشک را به این بیماری مظنون سازد. شمارش کامل سلول‌های خونی معمولا نشانگر بالا رفتن لنفوسیت‌‌های غیرمعمول است و تشخیص براساس آزمون‌های سرولوژیک است.
