اروپا حساب خود را از آمریکا جدا می‌کند؟

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، با این همه ترامپ در رجوع به تمام اعضای ١+٤ برای تشدید فشارهای اقتصادی و سیاسی بر ایران به در بسته خورده است. رییس‌جمهور امریکا که در نخستین روزهای ماه مه با خروج از توافق هسته‌ای با ایران عملا ترکیب ١+٥ را به ١+٤ بدل کرد اکنون از بازماندگان در این توافق می‌خواهد که آنها نیز توافق هسته‌ای را که ١٣ سال برای رسیدن به آن تلاش کرده بودند، با بازگرداندن تحریم‌های ایران زیر پا بگذارند. دونالد ترامپ که این روزها خروج از تفاهمنامه‌ها و توافق‌های بین‌المللی را به سنت خود تبدیل کرده به دنبال تشدید فشار بر تهران برای به پای میز مذاکره کشاندن این کشور با دولت جدید امریکا است و برای ارضای این هوس از چوب حراج زدن به اعتبار امریکا در سطح بین‌المللی ابایی ندارد. تصور ترامپ این است که می‌تواند هم تحریم‌های هسته‌ای ایران را بازگرداند و هم محدودیت بر برنامه هسته‌ای را نگاه دارد. تصوری که بارها از سوی مقام‌های متفاوت در ایران رد شده و به عنوان نمونه محمدجواد ظریف، وزیر خارجه تاکید کرده که رییس‌جمهور امریکا باید بداند هم تحریم هم برجام ممکن نیست. همزمان با آغاز شمارش معکوس برای بازگشت نخستین دور از تحریم‌های هسته‌ای ایران در نیمه مرداد ماه، سرعت کشورهای ١+٤ نیز برای سنگین‌تر کردن بسته پیشنهادی به ایران به منظور حفظ کشورمان در برجام افزایش یافته است. محمدجواد ظریف در نشست ده روز گذشته کمیسیون مشترک برجام در سطح وزرای ١+٤، بسته پیشنهادی دریافت شده را برای آغاز به کار و درک کم و کاست‌های آن در مقام اجرا به تهران آورد. همزمان فشارهای ایران بر اتحادیه اروپا به منظور افزودن بر تضمین‌ها ادامه یافت. در این میان روسیه و چین نیز وارد گود شدند تا همراستا گام‌هایی را برای راضی کردن تهران بردارند. درحالی که ایران حق خود را برای مقابله به مثل خروج امریکا از برجام حفظ کرده اما هنوز از دایره وفای به عهد تعهدهای هسته‌ای خود پا را فراتر نگذاشته و به ١+٤ فرصت داده تا شاید بتوانند خروج امریکا از برجام را جبران کنند. در این میان یک سوال اساسی این است که بازماندگان در برجام از منظر ایران تا چه زمانی فرصت خواهند داشت؟ به نظر می‌رسد که اروپایی‌ها ابتدای ماه نوامبر یعنی زمان بازگشت اصلی‌ترین تحریم‌های ثانویه ایران را به عنوان ضرب‌الاجل برای خود در نظر گرفته‌اند. مقام‌های ایرانی اما تاکید دارند که گام‌های اجرایی اروپا باید تا پیش از ضرب‌الاجل ماه آگوست برداشته شوند. وزرای خارجه ٢٨ کشور اروپایی در جریان نشست مشترک در روز دوشنبه (٢٥ تیرماه) در بروکسل تکلیف چند گام اصلی مورد نیاز برای تضمین منتفع شدن ایران از برجام را مشخص کردند و همزمان یک مقام روس نیز تاکید کرد که اعضای ١+٤ اقدام به اتخاذ اقدامات مشترک حمایتی اقتصادی در برابر تحریم‌های امریکا علیه ایران کرده‌اند. همزمان فرستاده‌های رییس‌جمهور ایران مانند کمال خرازی و علی‌اکبر ولایتی نیز با پیام‌های کتبی رییس‌جمهور راهی روسیه، چین و برخی کشورهای اروپایی شده‌اند تا عملا در مقابل تروریسم اقتصادی امریکا که هیات‌هایی را برای منصرف کردن از تجارت با ایران راهی بیش از ٢٠ کشور کرده‌اند، قرار بگیرند. همزمان سیدعباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر خارجه نیز راهی هند شد تا از نزدیک با مقام‌های کشور میزبان درباره تداوم فروش نفت ایران به هند و تاثیرپذیری کمتر تجارت دوجانبه از تحریم‌های امریکا رایزنی‌هایی داشته باشد. در چنین شرایطی رسانه‌های بین‌المللی در ٢٤ ساعت گذشته در گزارش‌های خبری و تحلیلی از نتیجه نشست وزرای خارجه کشورهای اتحادیه اروپا در بروکسل و همچنین اظهارات ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه در دیدار با دونالد ترامپ به یک تیتر واحد رسیدند: هم متحدان و هم رقبای امریکا در سطح بین‌المللی به تلاش‌های ترامپ برای انزوای ایران نه گفتند. ایران در دوره خروج امریکا از برجام بیشترین انتظارها را از کشورهای اروپایی دارد. در همین راستا روز گذشته، روزنامه امریکایی وال استریت ژورنال در گزارشی اعلام کرد که دولت‌های انگلیس، فرانسه و آلمان به ایران اعلام کرده‌اند که در حال ایجاد کانال‌های مالی میان بانک مرکزی ایران و بانک‌های خود هستند. گفته شده که تروییکای اروپایی قصد دارند از طریق فعال کردن حساب‌های بانک مرکزی ایران در بانک‌های ملی خود، یک کانال مالی به منظور حفظ توافق هسته‌ای ایجاد کنند. گزینه فعال کردن حساب‌های جدید یا قدیمی بانک مرکزی ایران در بانک‌های اروپا یکی از چند گزینه‌ای است که سه کشور اروپایی به‌طور جدی در حال بررسی آن هستند. پیش‌بینی می‌شود که با فعال شدن این حساب‌های غیردلاری، ایران راحت‌تر بتواند درآمدهای نفتی خود را به کشور بازگرداند. با توجه به این گزارش وال‌استریت ژورنال می‌توان گفت که اروپا با درک خطر احتمال خروج ایران از برجام از وعده‌های شفاهی همیشگی فاصله گرفته و برداشتن گام‌های اجرایی را آغاز کرده است. ایجاد حساب‌های غیردلاری میان ایران و اروپا، نخستین نشانه جدی برای اثبات این ادعا است که اروپا مصمم به وفای به تعهدهای خود برای حفظ توافق هسته‌ای است. درحالی که در داخل ایران بحث‌های بسیاری درباره جزییات بسته پیشنهادی ١+٤ به ایران در جریان است. چند مقام آگاه به وال‌استریت ژورنال گفته‌اند که همچنان تلاش‌های تمام طرف‌ها برای مشخص و ملموس‌تر کردن گام‌های اجرایی در جریان است.

جز تروییکای اروپایی که در جریان مذاکرات ایران با ١+٥ وقت قرار داشتند کشورهای اتریش و سوئد نیز اعلام کرده‌اند که مایل به ایجاد کانال‌های مالی غیردلاری با ایران هستند. با این وجود مقام‌های آگاه به وال‌استریت ژورنال گفته‌اند که هرچند دولت‌های اروپایی بحث ایجاد این کانال‌های مالی را مطرح کرده و بحث درباره آن را با بانک‌های مرکزی خود آغاز کرده‌اند اما این بانک‌ها هنوز پاسخ نهایی را نداده‌اند. مقام‌های بانک مرکزی اروپا می‌گویند که با توجه به آماده شدن امریکا برای بازگرداندن تحریم‌های هسته‌ای ایران، آنها باید در زمینه مراوده‌های تجاری با ایران هوشیارتر عمل کنند. گره‌هایی که در ایران برای تصویب قوانین مبارزه با پولشویی ایجاد شده تاحدودی دست بانک‌های اروپایی برای کار با ایران را بسته است. وال‌استریت ژورنال در گزارش خود ادعا کرده که نتوانسته تایید اجرای حتمی ایجاد کانال‌های مالی مستقیم غیردلاری با ایران را از سه کشور اروپایی دریافت کند. درحالی که اروپایی‌ها عزم خود را برای حفظ توافق هسته‌ای با ایران جزم کرده‌اند و می‌گویند تدابیری می‌اندیشند تا کمپانی‌های اروپایی از حضور در ایران احساس خطر نکنند اما کمپانی‌های متوسط و بزرگ اروپایی برای باقی ماندن در ایران به معافیت از تحریم‌های امریکا نیاز دارند. ظرف سه هفته گذشته وزارت خزانه‌داری و وزارت خارجه امریکا چندین بار موضع‌گیری‌های خود درباره اعطای معافیت به کمپانی‌هایی که با ایران کار می‌کنند را تغییر داده‌اند. یک روز وزیر خارجه و وزیر خزانه داری اعطای هرگونه معافیت را رد کرده‌اند و روز دیگر وزیر خزانه‌داری اعلام کرده که احتمالا برخی از کشورها و کمپانی‌ها می‌توانند از معافیت‌های موردی برخوردار شوند. مقام‌های امریکایی نه فقط درباره خرید نفت ایران بلکه به صراحت درباره کار با بانک مرکزی ایران نیز هشدار داده‌اند. در نامه‌ای که وزارت خارجه امریکا به کشورهای اروپایی فرستاده آمده که بانک‌های اروپایی نباید تصور کنند می‌توانند با بانک مرکزی ایران به شکل قانونی کار کنند. به گزارش وال‌استریت ژورنال، از زمان اعلام خروج امریکا از برجام و بازگشت تحریم‌های هسته‌ای، کمپانی‌های بزرگ اروپایی که به ایران آمده بودند یک به یک خروج خود از ایران را اعلام می‌کنند و این در حالی است که ایران از اروپا خواسته برای جلوگیری از بر باد رفتن منافع اقتصادی برجام برای تهران سریع‌تر عمل کند. درحالی که اروپایی‌ها می‌گویند برای تبیین گام‌های اجرایی میان تمام اعضای اتحادیه و بررسی میزان کارایی هرگام به زمان نیاز دارند اما محمد جواد ظریف به صراحت به اروپایی‌ها اعلام کرده که باید تا تاریخ ٦ آگوست بخش‌هایی از گام‌های مدنظر خود را بردارند. البته همتای فرانسوی ظریف می‌گوید که این تاریخ عملا غیرواقعی است و اروپا نمی‌تواند تا هفته اول آگوست درخواست وزیر خارجه ایران را اجابت کند. وزرای خارجه گروه ١+٤ در نشست آخر در وین متعهد شدند حضور عوامل اقتصادی برای سرمایه‌گذاری یا انجام کارهای مالی و تجاری در ایران را تضمین کنند. این کار میسر نخواهد بود مگر با به کار انداختن حساب‌های مالی غیردلاری با ایران. در حالی که امریکایی با چماق تحریم‌های ثانویه ایران و تحریم هر شرکت یا کمپانی که با ایران کار کند ایستاده‌اند، فدریکا موگرینی، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا می‌گوید که اروپا مصمم به حفظ رابطه با ایران با وجود این تهدیدها است. به گفته دو مقام امریکایی، اروپایی‌ها امیدوار هستند که با فعل کردن یورو به عنوان ارز رسمی میان ایران و اروپا، تهران بتواند راحت‌تر درآمد ناشی از فروش نفت خود را به تهران ببرد یا با آن محصولات مورد نیاز مانند تجهیزات ماشین‌های صنعتی را از اروپا خریداری کند. در حالی که مقام‌های دولتی در سه کشور اروپایی مصمم به ایجاد کانال غیردلاری میان بانک‌های ملی اروپایی و بانک مرکزی ایران هستند اما برخی منابع می‌گویند که هیچ تضمینی برای این مساله وجود ندارد چرا که امریکا می‌تواند بانک‌های مرکزی را نیز در دایره تحریمی خود وارد سازد یا مانع از دسترسی آنها به بازارهای مالی امریکا شود. بانک مرکزی ایران در لیست تحریم‌های امریکا قرار دارد.

با وجود تمام بدبینی‌های موجود، شورای وزرای خارجه اتحادیه اروپا اخیرا با به‌روزرسانی‌ قوانین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ مسدودساز برای حفظ سلامت تجارت با ایران موافقت کرد. فدریکا موگرینی این اقدام شورای وزیران را از لحاظ تدابیری که اتحادیه اروپا برای اطمینان از پابرجایی مزایای اقتصادی برجام اتخاذ کرده، گامی استوار و رو به جلو خواند.

مشتری‌های ایران به امریکا تعهد ندادند

در میانه تقلاهای اروپا برای حفظ ایران در برجام و تلاش‌های امریکا برای منزوی کردن تهران، سایت سی بی‌اس در گزارشی اعلام کرده که دولت ترامپ تاکنون نتوانسته از هیچ کدام از بزرگ‌ترین مشتری‌های نفتی ایران این ضمانت را بگیرد که به خرید نفت خود از ایران پایان خواهند داد. این در حالی است که مایک پمپئو، وزیر خارجه دولت ترامپ در دو ماه گذشته شخصا با بسیاری از مقام‌های ارشد کشورهایی که مشتری نفتی ایران هستند دیدار و رایزنی‌های فشرده داشته است. دولت ترامپ در حالی گرفتار این ناکامی شده که مدت زمان چندانی تا نخستین ضرب الاجل بازگشت تحریم‌های امریکا که شش آگوست است، باقی نمانده است. مایک پمپئو در دو هفته گذشته چندبار ادعا کرده که از مشتری‌های نفتی ایران تعهدهایی مبنی بر کاستن از خرید نفت ایران دریافت کرده و تنها مساله آنها این است که نیاز به زمان برای تطبیق خود دارند. پمپئو با شرکای نفتی ایران در نیمکره شرقی مانند کره جنوبی، چین، هند و ژاپن شخصا گفت‌وگوهای فشرده‌ای را پیش برده و تاکید کرده که درخواست امریکا از آنها صرفا به صفر رساندن خرید نفت از ایران نبوده بلکه از آنها خواسته تا به تمام فعالیت‌های اقتصادی با ایران پایان دهند. یکی از اصلی‌ترین سوال‌های مشتری‌های نفتی ایران این است که در صورت به صفر رساندن واردات نفت از ایران، نیاز خود را از چه منبعی باید تامین کنند. امریکا برای پاسخ دادن به این سوال در چند هفته گذشته مذاکرات فشرده‌ای را با عربستان سعودی پیش برده و ریاض برای جبران کمبود نفت ایران در بازار ابراز آمادگی کرده است.