ضابطان دادگستری، بازوان مراجع قضایی

ضابطان دادگستری را می‌توان بازوی اجرایی دادسرا و دادگاه در انجام وظایفشان معرفی کرد.

ارائه آموزش‌های مستمر به ضابطان

به دلیل ارتباط تنگاتنگ انجام وظیفه ضابطان با حقوق شهروندی برخورداری ضابطان دادگستری از آموزش‌های لازم از نکات مورد تاکید قانون گذار است. در همین راستا قانون دادستان را مکلف کرده است که به طور مستمر دوره‌های آموزشی حین خدمت را برای آموزش مهارت‌های لازم و ایفای وظایف قانونی برای ضابطان دادگستری برگزار کند.

ضابط دادگستری عام و خاص

در قانون دو نوع ضابط داریم. ضابط عام وضابط خاص. منظور از ضابط عام فرماندهان افسران و درجه داران نیروی انتظامی هستند که آموزش مربوط را دیده باشند. ضابطان خاص هم شامل مقام‌ها و مامورانی می‌شوند که به موجب قوانین خاص درحدود وظایف محول شده ضابط دادگستری محسوب می‌شوند از قبیل روسا، معاونان و ماموران زندان نسبت به امور مربوط به زندانیان، ماموران وزارت اطلاعات، ماموران نیروی مقاومت بسیج سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و سازمان اطلاعات سپاه همچنین سایر نیروهای مسلح در مواردی که به موجب قانون تمام یا برخی از وظایف ضابطان به آنان محول شود ضابط محسوب می‌شوند.

فرق ضابط عام و خاص

تفاوت اصلی ضابط عام و خاص در این است که ضابط عام صلاحیت مداخله در تمام جرایم را دارد حتی آن‌هایی که در صلاحیت ضابطان خاص است اما ضابط خاص فقط در امور محدودی که گفته شد صلاحیت مداخله دارد، مثلا مامور زندان تنها در مورد جرایمی که در محدوده زندان رخ می‌دهد می تواند وظایف ضابطان را انجام دهد کارکنان وظیفه ضابط دادگستری محسوب نمی‌شوند اما تحت نظارت ضابطان مربوط در این مورد انجام وظیفه می‌کنند و مسئولیت اقدام های انجام شده در این رابطه با ضابطان است این مسئولیت نافی مسئولیت قانونی کارکنان وظیفه نیست.

ضابط و کارت مخصوص

همان طور که گفته شد ضابطان خاص در محدوده شرح وظایفشان عمل می‌کنند و لازم است که حتما کارت ضابط داشته باشند. البته قانون جدید اخذ کارت ضابط را به طی دوره‌های ویژه ای موکول کرده است تا افراد متقاضی با حضور درکلاس های در نظر گرفته شده به طور کامل با قوانین و مقررات آشنا شوند تحقیقات و اقدام های صورت گرفته از سوی اشخاص فاقد این کارت ممنوع و از نظر قانونی بدون اعتبار است.

طبق قانون مجازات مامورانی که بدون داشتن کارت ضابط اقدام می کنند محکومیت به سه ماه تا یک سال انفصال از خدمات دولتی است همچنین مجازات مقام‌های قضایی که امور را به ماموران فاقد کارت ارجاع می‌دهند محکومیت انتظامی تا درجه چهار است.

تکالیف ضابطان دادگستری

ضابطان باید در اسرع وقت و در مدتی که دادستان با مقام قضایی مربوط تعیین می‌کند نسبت به انجام دستورها و تکمیل پرونده اقدام کنند. البته چنانچه اجرای دستور یا تکمیل پرونده ممکن نباشد ضابطان باید در پایان مهلت تعیین شده گزارش آن را با ذکر علت برای دادستان یا مقام قضایی مربوط ارسال کنند گزارش ضابطان در صورتی معتبر است که برخلاف اوضاع و احوال و قرائن مسلم قضیه نباشد و بر اساس ضوابط مقررات قانونی تهیه و تنظیم شود.

ضابطان دادگستری موظفند شکایت کتبی یا شفاهی را همه وقت قبول کنند شکایت شفاهی در صورت مجلس قید می‌شود و به امضای شاکی می‌رسد اگر شاکی نتواند امضا کند یا سواد نداشته باشد مراتب در صورت مجلس قید می‌شود ضابطان دادگستری باید پس از دریافت شکایت به شاکی رسید تحویل دهند و فوری پرونده را نزد دادستان ارسال کنند.

ضابطان دادگستری وظیفه دارند که شاکی را از حق درخواست جبران خسارت و بهره مندی از خدمات مشاوره ای موجود و سایرکمک‌های حقوقی آگاه کنند.

ضابطان باید اظهارات شاکی در مورد ضرر و زیان را در گزارش خود به مراجع قضایی ذکر کنند.

افشای اطلاعات مربوط به هویت و محل اقامت بزه دیده شهود و مطالعان و سایر اشخاص مرتبط با پرونده توسط ضابطان دادگستری جز در مواردی که قانون معین می کند ممنوع است.

ضابطان دادگستری مکلفند اظهارات شخص تحت نظر علت تحت نظر بودن تاریخ و ساعت آغاز آن مدت بازجویی مدت استراحت بین دو بازجویی و تاریخ وساعتی را که شخص نزد قاضی معرفی شده است در صورت مجلس قید کنند و آن را به امضا یا اثر انگشت او برسانند ضابطان همچنین مکلفند تاریخ و ساعت آغاز و پایان تحت نظر بودن را در دفتر خاصی ثبت و ضبط کنند.

ضابطان دادگستری باید هنگام ورود به منازل و اماکن بسته و تعطیل ضمن ارائه اوراق هویت ضابط بودن خود اصل دستور قضایی را به متصرف محل نشان دهند و مراتب را در صورت مجلس قید کنند و به امضای شخص یا اشخاص حاضر برسانند.

ورود به منازل و اماکن تعطیل و بسته و تفبیش آن ها همچنین بازرسی اشخاص و اشیا در جرایم غیر مشهود با اجازه موردی مقام قضایی است هر چند وی اجرای تحقیقات را به طور کلی به ضابط ارجاع داده باشد پس اگر ضابط از مقام قضایی برای تفتیش منزل اجازه داشته باشد و در حین تفتیش با صندوقچه قفل شده ای درگوشه اتاق مواجه شود اجازه باز و بررسی کردن آن را ندارد مگر اینکه برای تفتیش آن هم اجازه قضایی داشته باشد.

ضابط دادگستری موظفند طبق مجوز صادره عمل کنند و از بازرسی اشخاص اشیا و مکان های غیر مرتبط با موضوع خودداری کنند.

ضابطان دادگستری پس از حضور یا بازپرس در صحنه جرم تحقیقاتی را که انجام داده اند به آنان تسلیم می کنند و دیگر حق مداخله ندارند مگر آنکه انجام دستور و ماموریت دیگری از سوی مقام قضایی به آنان ارجاع شود.

ضابطان دادگستری موظفند به محض اینکه متهم تحت نظر قرار گرفت حداکثر ظرف یک ساعت مشخصات را به دادسرا اطلاع دهند تا بستگان وی بتوانند از این طریق از تحت نظر قرار گرفتنش مطلع شوند.

ماموریم اما معذور نه

یادمان باشد ضابطان دادگستری اگر چه مامور هستند اما معذور نیستند و باید در قبال هر اقدام غیر قانونی که مرتکب می شوند پاسخگو باشند طبق قانون تمام اعمال ضابطان باید با ترتیباتی که برای بازرپرس مقرر شده است مطابقت داشته باشد با استناد به این موضوع می‌توان بسیاری از مشکلات را مرتفع و از خودسری ماموران جلوگیری کرد.

ضابطان زیر ذره بین دادستان

ریاست و نظارت بر ضابطان دادگستری از حیث وظایفی که به عنوان ضابط به عهده دارند با دادستان است سایر مقام هایی قضایی نیز در اموری که به ضابطان تلقی نمی شود موجب محکویمت انتظامی تا درجه چهار است دادستان مکلف است که به منظور نظارت بر حسن اجرای وظایف ضابطان واحدهای مربوط را حداقل هر دوم ماه یکبار مورد بازرسی قرار دهد و در هر مورد مراتب را در دفتر مخصوصی که به این منظور تهیه می شود قید ودستورهای لازم را صادر کند در واقع بازدید سرزده دادستان از کلانتری ها می تواند جنبه پیشگیری از جرایم ضابطان علیه متهمان داشته باشد.

ممنوعیت نگهداری متهم بیش از 24 ساعت

ضابطان دادگستری مکلفند نتیجه اقدام های خود را فوری به دادستان اطلاع دهند اگر دادستان اقدام های انجام شده را کافی نداند می تواند تکمیل آن را بخواهد در این صورت ضابطان باید طبق دستور دادستان اقدامات قانونی را برای کشف جرم و تکمیل تحقیقات به عمل آورند اما نمی توانند متهم را تحت نظر نگه دارند اما چنانچه در جرایم مشهود نگهداری برای متهم برای تکمیل تحقیقات ضروری باشد ضابطان باید موضوع اتهام و ادله آن را بلافاصله و به طور کتبی به متهم ابلاغ و تفهیم کنند و مراتب را فوری برای گرفتن تصمیم قانونی به اطلاع دادستان برسانند درهر حال باید توجه داشت که ضابطان نمی توانند بیش از 24 ساعت متهم را تحت نظر قرار دهند.

تعقیب متهم خارج از وقت اداری

هر گاه فردی خارج از وقت اداری به علت هر یک از عناوین مجرمانه تحت تعقیب قرار گیرد باید موضوع حداکثر ظرف یک ساعت به دادستان یا قاضی کشیک اعلام شود دادستان یا قاضی کشیک هم مکلف است موضوع را بررسی کند و در صورت نیاز با حضور در محل تحت نظر قرار گرفتن متهم اقدام قانونی لازم را انجام دهد با شروع تحت نظر قرار گرفتن متهم می تواند تقاضای حضور وکیل کند وکیل باید با رعایت و توجه به محرمانه بودن تحقیقات و مذاکرات با شخص تحت نظر ملاقات کند وکیل هم می تواند در پایان ملاقات با متهم که نباید بیش از یک ساعت باشد ملاحظات کتبی خود را برای درج در پرونده ارائه دهد.

نحوه بازجویی از متهم

بازجویی تشریفات خودش را دارد همین طور نمی توان متهمی را سین جیم کرد در بازجویی ها اجبار یا اکراه متهم استفاده از کلمات توهین آمیز طرح سوالات تلقینی یا اغفال کننده و سوالات خارج از موضوع اتهام ممنوع است و اظهارات متهم در پاسخ به چنین سوالاتی و همچنین اظهاراتی که ناشی از اجبار یا اکراه است معتبر نیست تاریخ زمان و طول مدت بازجویی باید در اوراق صورت مجلس قید شود و به امضا یا اثر انگشت متهم برسد بازجویی از افراد خاص هم با ترتیبات بیشتری صورت می گیرد مثلا بازجویی و تحقیقات از زنان و افراد نابالغ در صورت امکان باید توسط ضابطان آموزش دیده زن و با رعایت موازین شرعی انجام شود.